همه چیز در مورد هیسترکتومی، حتما بخوانید

هیسترکتومی یا عمل جراحی برداشتن رحم یکی از روش های درمانی رایج برای درمان بیماری های دستگاه تولید مثل از طریق برداشتن رحم و برخی ارگان های همراه، به صورت کلی یا قسمتی از آن است.

شاید در برخی موارد لازم باشد علاوه بر رحم، گردنه رحم، لوله های فالوپ، تخمدان ها و سایر اندامهای اطراف نیز برداشته شود. هیسترکتومی عمل جراحی وسیعی است که می تواند به عدم تعادل هورمونی بیانجامد و یا سلامت کلی فرد را تحت تاثیر قرار دهد.

عمل برداشتن رحم یا هیسترکتومی می تواند به دلایل مختلف انجام گیرد، از جمله این دلایل عبارتند از:

- فیبروئیدهای رحم که باعث درد، خونریزی یا سایر مشکلات می شوند؛

- افتادگی رحم که در واقع لغزیدن رحم از جای معمول و طبیعی به درون واژن است.

- سرطان رحم، گردنه رحم یا تخمدان

- آندومتریوز

- خونریزی غیرطبیعی واژنی

- درد مزمن لگن

- آدنومیوز یا ضخیم شدن رحم

در بیماران غیرسرطانی، هیسترکتومی تنها در صورتی انجام می شود که سایر روش های درمانی موفقیت آمیز نباشد.

پس از هیسترکتومی، اگر تخمدان ها نیز برداشته شوند، دوران یائسگی آغاز خواهد شد و اگر تخمدان ها برداشته نشوند، یائسگی خیلی زودتر از سن طبیعی رخ خواهد داد.

به بیماران توصیه می شود که تا شش هفته بعد از هیسترکتومی از برقراری رابطه جنسی و از بلند کردن اشیای سنگین خودداری کنند. پس از هیسترکتومی، اکثریت قریب به اتفاق بیماران برای بررسی وضعیت درمان و بهبود مشکل اصلی به عنوان مثال درد و قاعدگی شدید، مورد معاینه قرار می گیرند.

بسته به دلیل جراحی و شرایط بیمار نوع متفاوتی از هیسترکتومی توسط پزشک انتخاب می شود. از آنجا که برخی افراد، اصطلاح هیسترکتومی را به اشتباه استفاده می کنند، باید مشخص گردد که آیا در جراحی گردنه رحم یا تخمدان ها برداشته شده اند یا خیر.

در این جراحی فقط قسمت فوقانی رحم برداشته شده و گردنه رحم و تخمدان ها دست نخورده باقی می ماند.

در این جراحی کل رحم و گردنه رحم برداشته می شود.

در این جراحی کل رحم، بافتهای اطراف آن، گردنه رحم و قسمت بالای واژن به طور کلی برداشته می شوند. این نوع هیسترکتومی بیشتر در بیماران سرطانی انجام می گیرد. در مورد تخمدان ها نیز ممکن است در وضعیت خود باقی بمانند یا طی عمل جراحی به نام اوفورکتومی برداشته شوند. به عمل برداشته شدن لوله های رحم سالپنژکتومی می گویند. بنابراین، اگر کل رحم، هر دو لوله فالوپ و هر دو تخمدان برداشته شوند، در واقع عمل هستروکتومی و اووفروکتومی- سالپنژکتومی دو طرفه انجام شده است.

جراحان بسته به تجربیات خود، علت هیسترکتومی و وضعیت کلی بیمار، از روش های متفاوتی برای هیسترکتومی استفاده می کنند. بر اساس تکنیک مورد استفاده، زمان بهبودی و نوع زخمی که بعد از عمل باقی می ماند، تا حدودی مشخص می شود.

به طور کلی دو روش جراحی وجود دارد که یکی جراحی سنتی یا باز و دیگری نوعی عمل جراحی است که به آن روش کم تهاجمی می گویند.

هیسترکتومی شکمی یک جراحی باز و شایع ترین روش هیسترکتومی است که در 65 درصد موارد انجام می شود. برای انجام این عمل، جراح برشی به طول 13 تا 18 سانتی متر به صورت عمودی یا افقی روی شکم ایجاد می کند. سپس از طریق همین برش رحم خارج می شود.

پس از هیسترکتومی شکمی، معمولا بیمار باید 2 الی3 روز در بیمارستان بماند. پس از بهبودی نیز در محل برش، زخم مشاهده می شود.

هیستروکتومی کم تهاجمی نیز به روشهای مختلفی انجام می شود:

- هیسترکتومی واژنی: در این روش، پزشک در ناحیه واژن یک برش ایجاد کرده و رحم را خارج می کند. این برش بسته شده و جای زخم باقی نمی ماند.

- هیسترکتومی لاپاروسکوپی: این عمل با استفاده از دستگاه لاپاروسکوپ که شامل یک لوله دوربین دار و یک ابزار جراحی است، انجام می گیرد. در این روش، با ایجاد یک یا دو برش محدود (با قطر حدود یک سانتی‌متر) در سطح پوست شکم لوله دستگاه لاپاروسکوپ که در راس آن دوربین قرار دارد وارد شکم می شود. در لاپاروسکوپی تک برش، فقط یک برش کوچک در ناحیه ناف ایجاد شده و ابزارهای لازم همگی از همان محل وارد حفره شکم می گردند. جراح عمل هیسترکتومی را با مشاهده وضعیت بدن در صفحه نمایش ویدئویی، انجام می دهد.

- هیسترکتومی واژینال با کمک لاپاراسکوپی: در این روش، رحم با استفاده از ابزار جراحی لاپاروسکوپی و از طریق برشی که در واژن ایجاد شده است، از بدن خارج می شود.

- هیسترکتومی لاپاراسکوپی با کمک ربات: این روش شبیه به هیسترکتومی لاپاروسکوپی است، اما طی آن ابزار جراحی در خارج از بدن بیمار توسط جراح با استفاده از سیستم پیشرفته رباتیک کنترل می شود. فناوری پیشرفته امکان استفاده از حرکات طبیعی مچ دست را به جراح می دهد و نیز هیسترکتومی در یک صفحه سه بعدی قابل مشاهده است.

استفاده از رویکرد کم تهاجم برای برداشتن رحم در مقایسه با روش جراحی باز سنتی که در هیسترکتومی شکمی انجام می شد، از مزایای بیشتری برخوردار است. به طور کلی، در روش کم تهاجم نسبت به هیسترکتومی شکمی زمان بهبودی سریع تر، دوران بستری کوتاه تر، درد و زخم کمتر و احتمال عفونت نیز کمتر خواهد بود. در این روش، به طور کلی بیمار می تواند فعالیت عادی خود را در حدود 3 الی 4 هفته بعد از عمل از سر بگیرد، این مدت برای هیسترکتومی شکمی 4 تا 6 هفته برآورد می گردد. در عین حال بسته به ابزارهای مورد استفاده یا زمان صرف شده در اتاق عمل، هزینه های آن به میزان قابل توجهی کمتر از جراحی باز است. البته جراحی کم تهاجم که با استفاده از روبات انجام می شود، بسیار پرهزینه تر خواهد بود. خطر ابتلا به فتق برشی در روش کم تهاجم به مراتب پائین تر است.

به این نکته توجه داشته باشید که همه خانم ها مورد مناسبی برای جراحی کم تهاجم نیستند. وجود بافت زخم از جراحی های قبلی، اضافه وزن و وضعیت سلامتی عمومی عوامل موثری در انتخاب روش کم تهاجم به عنوان یک روش درمانی به شمار می آیند. برای تشخیص اینکه آیا می توان از این روش برای درمان استفاده کرد، به نظر پزشک بستگی دارد.

برخی از علامت های شایع برای برداشتن رحم یا هیسترکتومی، روی دادن خونریزی های نامنظمی است که در رحم و بیشتر در خانم های 40 سال به بالا رخ می دهد. چنین بیماری مشخصی علل مختلفی دارد که معمولا با مصرف داروهای مناسب حل می شود ولی در برخی اوقات نیز درمان های دارویی جواب نمی دهد و فرد دچار عارضه نیاز به جراحی دارد که می توان به عللی چون دیابت و فشار خون اشاره کرد.

دلایل دیگری نیز در این امر نقش دارند که در میان آنها باید به افتادگی حاد رحم و مثانه اشاره کرد که اگر این عارضه ها در زمان مناسب درمان نشوند، نیاز به برداشتن رحم ضروری است و با جراحی معمولی درمان نمی شود. این بیماری نشانه های مشخصی چون دردهای شدید لگنی، علائم ادراری و بسیاری موارد دیگر دارد که می توان با اعمال این گونه جراحی ها از شدت درد و عوارض کم کرد. دردهای لگنی به دلیل وجود واریس یا اختلالات عروقی دیگر در وریدهای لگنی هم ایجاد می شود که گاهی به دلیل زیاد بودن درد و عدم پاسخ گرفتن از مصرف مسکن های تجویز شده، جراحی برداشتن رحم هم ممکن است تجویز شود که باید گفت چنین شیوه درمانی آنقدرها هم سودمند نیست.

از دلایل دیگر که موجب ضروری شدن جراحی رحم می شود، باید به بدخیمی ها یا سرطان های رحم، دهانه رحم یا تخمدان ها اشاره کرد.

همچنین عارضه دیگری که با برداشتن رحم و تخمدان ها خاتمه می یابد، بیماری آندومتریوز است. در این بیماری، بافت داخلی رحم در لگن، تخمدان ها، لوله ها و نیز روده ها گسترش یافته و موجب دردهای شدید لگنی به ویژه چند روز پیش از آغاز دوران قاعدگی می شود.

در عفونت های لنگی شدید که منجر به ایجاد آبسه در تخمدان می شود، در مواردی که با آنتی بیوتیک نتوان جان بیمار را نجات داد، اقدام به جراحی ضرورت دارد.

از بیماری های دیگر رحمی می توان به آدنومیوز اشاره کرد. در این بیماری خانم میانسال با خونریزی های طولانی و درد شدید در دوران قاعدگی مراجعه می کند. چنانچه این بیماری تشخیص داده شود، درمان دارویی ندارد و در نهایت تنها راه درمان، جراحی و برداشتن رحم است. پزشک زنان در موارد اورژانسی مانند خونریزی شدید پس از زایمان نیز مجبور به خارج کردن رحم برای کنترل خونریزی است و هدف نجات جان مادر است.

هیسترکتومی نیز همانند سایر جراحی های وسیع، با خطرات و عوارض خاصی همراه است.

وقوع مرگ و میر طی 40 روز بعد از عمل، تقریبا بین 1 الی 6 نفر از هر هزار بیماری است که به علل خوش خیم تحت هیسترکتومی قرار می گیرند. این آمار در میان بیمارانی که به دلیل سرطان و فیبروئید هیسترکتومی انجام داده اند یا مادران باردار به میزان قابل توجهی افزایش می یابد.

بیماران باید حداقل به مدت پنج روز بعد از هیسترکتومی شکمی و حداکثر سه روز بعد از هیسترکتومی لاپاروسکوپی و واژینال در بیمارستان بستری شوند. بهبودی کامل بعد از این عمل تا هشت هفته به طول خواهد انجامید.

در اینجا به برخی از خطرات و عوارض ناشی از هیسترکتومی اشاره می شود:

خطر خونریزی (خونریزی شدید) در تمام جراحی های وسیع از جمله هیسترکتومی وجود دارد. بنابراین، امکان انتقال خون برای درمان بیمارانی که مقدار زیادی خون از دست داده اند، باید فراهم شود.

اوفروکتومی ناخواسته منجر به نارسایی تخمدان یا یائسگی زودرس خواهد شد.

در بسیاری از موارد هنگام هیسترکتومی، علی رغم اینکه هیچ برنامه قبلی برای برداشتن تخمدان ها وجود ندارد، ممکن است یک یا هر دو تخمدان برداشته شود. همین امر منجر به بروز یائسگی زودرس حدودا 3 سال پیش از سن یائسگی خواهد شد. برداشتن تخمدان ها موجب کاهش شدید سطح استروژن شده و لذا اثر محافظتی استروژن در برابر بیماری های قلبی عروقی و استخوانی از بین می رود. هیسترکتومی با افزایش میزان بیماری قلبی و پوکی استخوان همراه است.

در بسیاری موارد بعد از هیسترکتومی، کیست های خوش خیم تخمدانی ایجاد می شوند.

لوله باریکی که ادرار را از کلیه به مثانه می برد، میزنای یا حالب نام دارد، احتمال بروز آسیب به این بخش از بدن در طی هیسترکتومی حدود 1٪ است. البته آسیب به حالب همواره مورد توجه بوده و معمولا ترمیم می شود. اندامهای شکمی دیگر از جمله مثانه یا روده نیز در معرض آسیب هستند و آسیب وارده به آنها موجب عفونت یا بی اختیاری خواهد شد. اگرچه در برخی موارد آسیب های وارد شده بعد از هیسترکتومی بهبود می یابد، اما شرایطی نیز وجود دارد که بهبودی حاصل نمی شود. در این صورت بیمار باید تا مدتی از کیسه کاتتر (دفع ادرار) یا کیسه کولوستومی (دفع مدفوع) استفاده کند و این روال تا زمان جراحی بعدی روی اندام آسیب دیده ادامه دارد.

در اغلب بیمارانی که به دلیل مشکلات خوش خیم تحت هیسترکتومی قرار می گیرند، درد لگنی کمتر بوده و زندگی زناشویی کیفیت بهتری خواهد داشت. در این میان عده ای از بدتر شدن روابط جنسی خود شکایت دارند. هیسترکتومی که به علت عامل بدخیم انجام می شود معمولاً بسیار گسترده تر بوده و عوارض جانبی شدیدتری دارند که گاهاً با تاثیر منفی بر زندگی زناشویی همراه است.

هیسترکتومی نیز مانند هر نوع جراحی دیگری با خطر عفونت، مانند عفونت ادراری یا عفونت در محل جراحی همراه است. اکثر عفونت ها شدید نیستند و به راحتی با یک دوره آنتی بیوتیک درمان می شوند.

خطر ابتلا به ترومبوز در افرادی که سابقۀ جراحی و آمبولی دارند، بیشتر است. در صورت وقوع ترومبوز، بیمار باید راه برود و نیز داروهای رقیق کننده خون برای کاهش خطر تشکیل لخته، تجویز می گردد.

این وضعیت بیمار را به شدت تضعیف و ناتوان می سازد اما خوشبختانه بسیار نادر است و تنها در 0/2 الی 2 درصد بیمارانی که هیسترکتومی یا اعمال جراحی بزرگ لگنی انجام داده اند، رخ می دهد.

این عارضه در کمتر از 4 مورد از هر 100 بیمار رخ می دهد، اما معمولا در هیسترکتومی لاپاروسکوپی کامل نسبت به هیسترکتومی واژینال با کمک لاپاروسکوپی (هیسترکتومی واژنی) بیشتر اتفاق می افتد. پایین ترین میزان پارگی کاف واژن (فشمت بالای واژن) مربوط به هیسترکتومی واژینال (0/08 درصد) است.

عوارض جدی بیهوشی بسیار به ندرت و تقریبا در 1 مورد از هر 10000 بیماری که بیهوشی عمومی گرفته اند، مشاهده می شود. خطر نوروپاتی (اختلال عصبی)، آلرژی و مرگ از عوارض بیهوشی هستند که احتمال وقوع مورد دوم 1 به 100000 است. بیماران دارای تناسب اندام معمولا کمتر در معرض خطر عوارض پس از بیهوشی قرار دارند. سیگار کشیدن، اضافه وزن و عفونت های قلبی/ ریوی خطر عوارض بیهوشی را افزایش می دهند.

برخی بانوان از آنجا که احساس می کنند بعد از هیسترکتومی قابلیت تولید مثل و یا حتی بخش مهمی از شخصیت زنانه خود را از دست داده اند، دچار افسردگی می شوند. اگر زوجین به تنهایی قادر به حل مشکل نباشند، گفتگو با مشاوران زبده بسیار موثر خواهد بود.

بعد از هیسترکتومی، به یک زمان کوتاه برای بهبودی در بیمارستان نیاز خواهید داشت. زمان بهبودی در خانه، قبل از اینکه فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرید به روند و نوع عمل شما بستگی دارد.

بسیاری از خانم ها 2 تا 3 روز پس از این عمل جراحی به خانه برمی‌گردند، اما برای بهبودی کامل به شش تا هشت هفته زمان نیاز دارند. در طول این زمان، باید در خانه استراحت کنید. بهتر است انجام کارهای خانه را به دیگران بسپارید. شما می‌توانید درباره محدودیت های کاری با پزشک تان مشورت کنید. به مدت دو هفته نباید چیزهای سنگین بلند کنید. با پیشرفت روند بهبود امکان پیاده روی آرام وجود دارد اما تا هفته ششم فعالیت های سنگین نکنید. همچنین، بهتر است در این مدت رابطه جنسی نداشته باشید.

هیسترکتومی واژینال یک جراحی کم تهاجمی است که ریکاوری آن به دو هفته زمان نیاز دارد. بسیاری از خانم‌ها بعد از عمل فورا به خانه برمی‌گردند. راه رفتن بعد از عمل مفید است، اما نباید چیزهای سنگین بلند کنید. همچنین توصیه می‌شود به مدت 6 هفته رابطه جنسی نداشته باشید.

این روش کم تهاجمی ترین نوع هیسترکتومی است که از شش روز تا دو هفته دوره نقاهت دارد. راه رفتن بعد از عمل مفید است، اما نباید اجسام سنگین بلند کنید.

در این روش، حرکات جراح توسط بازوهای رباتیک تقلید شده و عمل برداشتن رحم انجام می‌گیرد. بسیاری از خانم‌ها همان روز به خانه برمی‌گردند. اگر دهانه رحم برداشته شده باشد، باید محدودیت‎های مربوط به هیسترکتومی سوپراسریویکال را رعایت کنید.

تب یا لرز خونریزی شدید و یا ترشحات غیرمعمول از واژن درد شدید قرمز شدن محل عمل مشکل در ادرار کردن و یا اجابت مزاج تنگی نفس یا درد قفسه سینه برای بسیاری از خانم‌ها، زندگی بدون رحم به معنی رهایی از علائمی است که ممکن است آنها را به انجام هیسترکتومی وادار کند. این علائم عبارتند از خونریزی، درد لگن و نفخ شکم. رهایی از این علائم به شما کمک می‌کند که روابط جنسی بهتری داشته باشید. با این حال، اگر تخمدان برداشته شود، چالش‌های بیشتری پیش روی شما خواهد بود. اگر قبل از هیسترکتومی به سن یائسگی نرسیده باشید، احتمالا علائم یائسگی از قبیل گر گرفتگی و نوسانات خلقی را تجربه خواهید کرد. بدن شما خودش را با تغییراتی که در سطح هورمون ها رخ می‌دهد سازگار خواهد کرد. همچنین ممکن است تغییراتی در رابطه با میل جنسی خود احساس کنید یا ممکن است دچار خشکی واژن شوید. بسیاری از خانم‌ها قبل از ترک بیمارستان درمان جایگزینی هورمون را شروع می‌کنند تا با تغییرات فیزیکی مقابله کنند. ممکن است احساس از دست دادن به شما دست دهد. بسیاری از خانم‌ها از اینکه رحم‌شان را از دست داده‌اند، غصه می‌خورند. اگر به دلیل بیماری یا سرطان عمل کرده‌اید، ممکن است احساس افسردگی کنید. داشتن این احساسات طبیعی است. بهتر است با پزشک‌تان صحبت کنید یا به یک مشاور مراجعه نمایید. با این حال، بسیاری از خانم‌ها پس از هیسترکتومی با رضایت کامل به خانه برمی‌گردند.

هیسترکتومی زندگی جنسی شما را به مدت چند هفته در حالت سکون قرار می دهد، اما نباید پایان زندگی جنسی شما باشد. طبق یک بررسی از مطالعات مختلف، اکثر بانوان اظهار داشتند که زندگی جنسی آنها پس از عمل، یا همانند قبل باقی مانده است یا بهتر شده است. آنها بالاخره از درد یا خونریزی شدید که موجب شد جراحی کنند، رهایی یافته اند.

اگرچه با حذف تخمدان ها در طول عمل (البته درصورتی که برداشته شده باشند)، می تواند میل جنسی شما کاهش یابد. این مسئله بدین دلیل است که تخمدان ها هورمون استروژن تولید می کنند که جزء اصلی میل جنسی شما است.

بعضی از بانوان گزارش می دهند که ارگاسم کمتر و یا اصلا هیچ ارگاسمی پس از جراحی ندارند. این بدین دلیل است که برداشتن رحم می تواند اعصابی را که شما را به ارگاسم میرسانند، قطع کند. همچنین، گردن رحم شامل عصب هایی است که در طول رابطه جنسی تحریک می شوند. اگر گردن رحم شما در طول عمل جراحی برداشته شود، جراح ممکن است این اعصاب را بریده باشد. با این حال، این مسئله نادر است و برای بسیاری از افرادی که این جراحی را انجام می دهند، معمول نیست.

هیسترکتومی نباید بر احساس شما در واژن تاثیر بگذارد. با این حال، برداشتن تخمدان ها شما را به یائسگی می رساند، که می تواند بافت های واژن خشک شود و رابطه جنسی را دردناک تر کند.

در مرحله اول، حتما قبل از شروع دوباره رابطه جنسی، حداقل شش هفته (و یا تا زمانی که دکتر توصیه می کند) صبر کنید. برای بازگشت زندگی جنسی خود به روال قبل وقت بیشتری را باید صرف کنید.

اگر خشکی واژن باعث می شود رابطه جنسی بیش از حد دردناکی داشته باشد، از پزشک خود در مورد استفاده از کرم ها یا قرص های استروژن واژینال بپرسید یا یک روان کننده مبتنی بر آب یا سیلیکون هنگام رابطه جنسی را امتحان کنید.

اگر بعد از هیسترکتومی در بازگشت به زندگی طبیعی جنسی خود مشکل داشتید،

این نکات را برای بازگشت به مسیر دنبال کنید:

زمانی که رابطه جنسی دارید، عجله نداشته باشید. به خود زمان بدهید تا برای تحریک شدن آماده شوید.

پوزیشن های مختلف را امتحان کنید تا بهترین پوزیشن را که راحت تر است پیدا کنید. گزینه های غیر از رابطه جنسی واژینال را امتحان کنید.

با شریک زندگی خود در مورد اینکه چه چیزی خوب است و چه چیزی آسیب می زند، صادق و رُک باشید.

اگر این راهنمایی ها تاثیری ندارند، مراجعه به سکسولوژیست یا مشاور جنسی را همراه با شریک جنسی خود مد نظر قرار دهید.

هنگامی که شش هفته از عمل جراحی میگذرد، باید بتوانید به زندگی جنسی عادی بازگردید. اگر هنوز در میل جنسی، ارگاسم یا راحتی در هنگام رابطه جنسی مشکل دارید، تسلیم نشوید و به پزشک مراجعه کنید.