چگونه از دفع پروتئین در بارداری جلوگیری کنیم؟

عفونت‌های دستگاه ادراری، فشار خون بالا (پره‌اکلامپسی) و مشکلات کلیوی از علل رایج وجود پروتئین در ادرار در دوران بارداری هستند. این مشکلات نیاز به مداخله پزشکی دارند و معمولاً با درمان به‌موقع بهبود می‌یابند.

شاید از خود بپرسید چرا پزشک شما در هر ویزیت دوران بارداری از شما می‌خواهد که در یک ظرف نمونه ادرار بدهید. در واقع، ادرار ابزار بسیار مفیدی برای درک وضعیت کلی سلامت شما است.

برای مثال، یک نمونه ادرار می‌تواند به پزشک نشان دهد که آیا دچار کم‌آبی هستید یا عفونتی دارید. همچنین می‌تواند نشانگر مشکلات جدی‌تر سلامت مانند دیابت باشد.

وجود پروتئین در ادرار (پروتئینوری) می‌تواند نشانه‌ای از استرس، تب یا پره‌اکلامپسی باشد. پره اکلامپسی، از بیماری‌های دوران بارداری است که با فشار خون بالا و آسیب اندامی مشخص می‌شود و علائم آن تورم، افزایش وزن ناگهانی و سردرد هستند. پره‌اکلامپسی می‌تواند خطرات جدی برای شما و جنین داشته باشد.

در ادامه، به این موضوع می‌پردازیم که چگونه ادرار می‌تواند به تشخیص این مشکلات کمک کند و چگونه درمان می‌شوند.

علل وجود پروتئین در ادرار در دوران بارداری چیست؟

کلیه‌های شما در دوران بارداری (و در همه زمان‌ها) سخت کار می‌کنند. آنها مواد زائد خون را تصفیه می‌کنند و در عین حال چیزهایی مانند پروتئین‌ها که بدن شما برای بقا به آنها نیاز دارد را حفظ می‌کنند. پس از تصفیه، مواد زائد به ادرار وارد می‌شوند.

اگر پروتئین وارد ادرار شود، معمولاً به این دلیل است که عملکرد کلیه‌ها به‌درستی انجام نمی‌شود.

خارج از بارداری، ممکن است به طور موقت سطح پروتئین در ادرار به علت موارد زیر افزایش یابد:

• استرس عاطفی یا جسمی (مانند ورزش شدید)
• کم‌آبی بدن
• تب
• قرار گرفتن در معرض دماهای شدید

اما در موارد دیگری، وجود پروتئین در ادرار ممکن است نشانه‌ای از مشکلات جدی‌تر باشد.

پیش از هفته ۲۰ بارداری

پروتئینوری گاهی به‌عنوان پروتئینوری مزمن شناخته می‌شود. این حالت ممکن است ناشی از مشکلات زمینه‌ای کلیه یا سایر شرایط سلامتی باشد که لزوماً به بارداری مربوط نمی‌شوند، مانند بیماری قلبی. عفونت‌ها (مثلاً عفونت دستگاه ادراری) نیز ممکن است سطح پروتئین ادرار را افزایش داده و نیاز به درمان داشته باشند.

پس از هفته ۲۰ بارداری

پزشکان پروتئین را بیشتر به‌عنوان نشانه‌ای احتمالی از پره‌اکلامپسی بررسی می‌کنند. این وضعیت با فشار خون بالا مشخص می‌شود و ممکن است به اعضای بدن، به‌ویژه کبد و کلیه‌ها، آسیب برساند.

سندرم HELLP (همولیز، افزایش آنزیم‌های کبدی، و کاهش پلاکت‌های خون) یک شکل مشابه و در عین حال شدیدتر از پره‌اکلامپسی است که ممکن است همراه با پره‌اکلامپسی یا به‌تنهایی ایجاد شود.

در صورت عدم درمان، هر دو شرایط می‌توانند عوارض جدی برای شما و جنین ایجاد کنند.

عوامل خطر وجود پروتئین در ادرار در دوران بارداری چیست؟

ابتدا باید بدانید که در دوران بارداری مقدار پروتئینی که از طریق ادرار دفع می‌کنید، نسبت به زمانی که باردار نیستید، افزایش می‌یابد. در واقع این مقدار دو برابر می‌شود: از حداکثر ۱۵۰ میلی‌گرم در روز (mg/d) پیش از بارداری به حداکثر ۳۰۰ میلی‌گرم در روز در دوران بارداری.

دلیل این افزایش، افزایش حجم خون است که فشار بیشتری به کلیه‌ها وارد می‌کند. بنابراین، خود بارداری یک عامل خطر برای وجود پروتئین در ادرار است.

همچنین اگر پیش از بارداری دچار بیماری‌های مزمن باشید یا سابقه خانوادگی مشکلات کبد و کلیه داشته باشید، در معرض خطر بیشتری قرار دارید.

سایر عوامل خطر برای پره‌اکلامپسی شامل موارد زیر است:

• سابقه (شخصی یا خانوادگی) پره‌اکلامپسی در بارداری‌های قبلی
• اولین بارداری شما
• سن بالای ۳۵ سال
• شاخص توده بدنی (BMI) بالای ۳۰ (چاقی)
• بارداری با دوقلو، سه‌قلو یا چندقلوهای بیشتر
• فاصله زمانی بیش از ۱۰ سال بین بارداری‌ها
• سابقه پزشکی شامل فشار خون مزمن، دیابت (نوع ۱ یا ۲)، لوپوس، میگرن و غیره
• بارداری از طریق لقاح آزمایشگاهی (IVF)

علائم وجود پروتئین در ادرار در دوران بارداری چیست؟

وجود بیش از ۳۰۰ میلی‌گرم پروتئین در ادرار در روز به عنوان سطح بالا در نظر گرفته می‌شود. با این حال، ممکن است هیچ علائمی نداشته باشید و متوجه چیزی نشوید تا زمانی که در ویزیت بعدی دوران بارداری، ادرار شما بررسی شود.

در غیر این صورت، علائم ممکن است شبیه علائم بیماری کلیوی باشد:

• تورم در مچ پا، مچ دست یا اطراف چشم
• احساس سوزش هنگام ادرار
• افزایش ادرار (هرچند این موضوع به طور کلی در بارداری رایج است)
• درد کمر (که اغلب بخشی طبیعی از بارداری است)
• ادرار کف‌آلود یا قهوه‌ای/خونی

کدام علائم همراه به طور خاص نگران‌کننده هستند؟

علائم اضافی وجود دارند که نشان می‌دهند علت وجود پروتئین در ادرار ممکن است جدی‌تر باشد.

علائم پره‌اکلامپسی شامل موارد زیر است:

• سردردهای شدید
• تاری دید یا مشکلات بینایی دیگر (از دست دادن دید، حساسیت به نور)
• درد شکمی (در سمت راست و زیر دنده‌ها)
• حالت تهوع/استفراغ
• تنگی نفس
• کاهش حجم ادرار

همچنین، در حالی که افزایش وزن در دوران بارداری طبیعی است، اگر افزایش وزن ناگهانی را تجربه کردید، حتماً پزشک خود را مطلع کنید. افزایش بیش از چند پوند در یک هفته یا تورم قابل توجه در دست‌ها یا صورت می‌تواند از دیگر علائم هشداردهنده باشد.

پزشک شما چه آزمایش‌هایی را درخواست خواهد کرد؟

اولین آزمایشی که روی ادرار شما در مطب پزشک انجام می‌شود، آزمایش نوار ادراری نام دارد. یک نوار به ادرار شما وارد می‌شود و لکه‌های شیمیایی روی نوار بر اساس مقدار پروتئین موجود در ادرار تغییر رنگ می‌دهند. نتایج این آزمایش در محدوده‌ای از "+" تا "++++" قرار می‌گیرند که از پایین (+1) تا بالا (+4) متغیر است.

اگر نتیجه آزمایش شما بالاتر از حد طبیعی باشد، پزشک ممکن است آزمایش پروتئین ادرار ۲۴ ساعته را تجویز کند تا سطح پروتئین را در طول یک دوره زمانی طولانی‌تر بررسی کند. در این آزمایش، ادرار شما در طول یک روز جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل می‌شود. معمولاً ادرار صبحگاهی از این آزمایش حذف می‌شود. نتیجه بالا در این آزمایش غیرطبیعی در نظر گرفته شده و می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات کلیوی یا سایر مسائل سلامتی باشد.

اگر فقط مقادیر جزئی پروتئین مشاهده شود، پزشک ممکن است آزمایش‌های بیشتری تجویز نکند. یا ممکن است با استفاده از سایر علائم و نشانه‌ها تصمیم‌گیری کند.

مقادیر جزئی پروتئین ممکن است وارد ادرار شوند اگر مولکول‌های آنها برای فیلتر شدن توسط کلیه‌ها بسیار کوچک باشند. اما در بیشتر موارد، مولکول‌های پروتئین برای فیلتر شدن معمولاً بسیار بزرگ هستند.

پروتئین در ادرار چگونه در تشخیص پره‌اکلامپسی استفاده می‌شود؟

وجود پروتئین در ادرار به تنهایی به معنای داشتن پره‌اکلامپسی نیست. در واقع، ممکن است پره‌اکلامپسی داشته باشید اما هیچ پروتئینی در ادرار شما وجود نداشته باشد. پزشکان باید با در نظر گرفتن علائم و نشانه‌های مختلف، تشخیص دقیقی انجام دهند.

پره‌اکلامپسی معمولاً در نیمه دوم بارداری، پس از هفته ۲۰، رخ می‌دهد. هرچند در موارد نادر ممکن است زودتر یا حتی در دوره پس از زایمان اتفاق بیفتد.

علائم و نشانه‌ها شامل موارد زیر است:

• کاهش تعداد پلاکت‌ها
• مشکلات عملکرد کبد
• سایر نشانه‌های مشکلات کلیوی
• درد شکمی
• ادم ریوی (مایع در ریه‌ها)
• سردردهای جدید
• مشکلات بینایی جدید

پزشکان فشار خون بالای ۱۴۰/۹۰ میلی‌متر جیوه را در دوران بارداری به عنوان فشار خون بالا در نظر می‌گیرند. اما باز هم فشار خون بالا به تنهایی به معنای پره‌اکلامپسی نیست. پزشک شما روند فشار خون شما را در مقایسه با مقدار اولیه بررسی می‌کند تا به تشخیص کمک کند.

آزمایش‌های ممکن شامل موارد زیر است:

1. آزمایش خون: برای ارزیابی عملکرد کبد، عملکرد کلیه و تعداد پلاکت‌ها در خون
2. جمع‌آوری ادرار ۲۴ ساعته: برای مشاهده مقدار پروتئین در ادرار در طول یک روز کامل
3. سونوگرافی: برای نظارت بر رشد جنین و مقدار مایع آمنیوتیک در رحم
4. آزمایش‌های بدون استرس یا پروفایل بیوفیزیکی: برای ارزیابی وضعیت سلامت جنین. این آزمایش‌ها می‌توانند ضربان قلب جنین را در ارتباط با حرکات، تنفس و تون عضلانی او نشان دهند.

چگونه پروتئین در ادرار در دوران بارداری درمان می‌شود؟

مقادیر جزئی پروتئین ممکن است مشکلی ایجاد نکند و پزشک می‌تواند آن را تحت نظر داشته باشد. اما در مواردی که مقادیر بالاتر است، درمان به علت بروز مشکل بستگی دارد.

در اوایل بارداری، اگر علت به شرایط مزمن سلامتی مرتبط باشد، شما با پزشک خود همکاری خواهید کرد تا درمانی مناسب و ایمن برای شما و جنین پیدا کنید.

عفونت‌ها مانند عفونت‌های ادراری (UTI) می‌توانند با آنتی‌بیوتیک‌ها به‌صورت ایمن درمان شوند. سایر عوارض ممکن است نیاز به نظارت بیشتری داشته باشند، که این موضوع ممکن است شامل مراجعه به متخصصانی غیر از متخصص زنان و زایمان شود.

پره‌اکلامپسی به روش‌های مختلف درمان می‌شود. درمان به مرحله بارداری، شدت وضعیت و وضعیت سلامتی شما و جنین بستگی دارد. مؤثرترین درمان پره‌اکلامپسی زایمان است، اما این ممکن است در صورتی که بارداری به اندازه کافی پیشرفت نکرده باشد، ممکن نباشد.

سایر روش‌های درمانی شامل موارد زیر است:

• نظارت مکرر: پزشک ممکن است از شما بخواهد به‌طور مرتب برای آزمایش و بررسی تغییرات در سلامت خود یا جنین مراجعه کنید.

• داروهای کاهش‌دهنده فشار خون: ممکن است داروهای ضد فشار خون برای کاهش فشار خون بالا تجویز شوند. برخی از این داروها در دوران بارداری ایمن هستند.

• استراحت مطلق: در گذشته، پزشکان به‌طور مرتب استراحت مطلق را برای افراد مبتلا به پره‌اکلامپسی تجویز می‌کردند، اما نظرات در مورد اثربخشی این روش متفاوت است. به طور کلی، استراحت مطلق به دلیل افزایش خطر لخته شدن خون و عوامل اجتماعی و اقتصادی دیگر، دیگر به‌طور معمول توصیه نمی‌شود.

در موارد شدید پره‌اکلامپسی، زایمان ممکن است تنها گزینه باشد. اگر زایمان زودرس لازم باشد، پزشک ممکن است یک یا دو تزریق کورتیکواستروئید (به فاصله ۲۴ ساعت) برای کمک به تکامل ریه‌های جنین تجویز کند.

در صورتی که شما به سندرم HELLP مبتلا باشید، پزشک ممکن است کورتیکواستروئیدهایی را برای بهبود عملکرد کبد و پلاکت‌ها تجویز کند. این روش می‌تواند به شما کمک کند که مدت بیشتری باردار بمانید تا جنین تکامل بیشتری پیدا کند و همچنین ممکن است به تکامل ریه‌های جنین در صورت نیاز به زایمان زودرس کمک کند.

پیشگیری از پروتئین در ادرار در دوران بارداری 

از آنجا که وجود پروتئین در ادرار در اوایل بارداری با شرایط پیشین مرتبط است (برخی از آنها ژنتیکی هستند)، به‌طور کامل نمی‌توان از آن پیشگیری کرد. شواهدی برای پیشنهاد یک روش قطعی برای پیشگیری از پره‌اکلامپسی نیز وجود ندارد.

با این حال، اقداماتی وجود دارد که می‌توانید قبل از باردار شدن انجام دهید، به‌ویژه اگر شرایط پزشکی پیشین دارید:

• وزن سالم خود را حفظ کنید.
• رژیمی سرشار از پروتئین‌های کم‌چرب و سبزیجات داشته باشید.
• فشار خون خود را به‌خوبی مدیریت کنید.

اگر در حال حاضر باردار هستید، پزشکان دو روش را برای کاهش خطر پره‌اکلامپسی پیشنهاد می‌کنند:

1. مصرف آسپیرین با دوز پایین: اگر سابقه پره‌اکلامپسی، بارداری چندقلویی، فشار خون مزمن، یا سایر مشکلات سلامتی مانند بیماری کلیه یا دیابت دارید، ممکن است پزشک توصیه کند که از هفته ۱۲ بارداری ۸۱ میلی‌گرم آسپیرین مصرف کنید. توجه داشته باشید که بدون راهنمایی پزشک این کار را انجام ندهید.
2. مصرف مکمل‌های کلسیم: اگر دچار کمبود کلسیم باشید، مصرف مکمل ممکن است از پره‌اکلامپسی جلوگیری کند. البته در کشورهای توسعه‌یافته، کمبود کلسیم شدید کمتر دیده می‌شود.

به یاد داشته باشید: اگر این اولین بارداری شماست، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به پره‌اکلامپسی قرار دارید. همچنین اگر در بارداری قبلی به آن مبتلا شده باشید، احتمال بروز آن بیشتر است.

با پزشک خود صحبت کنید تا ببینید آیا روش‌های پیشگیری مناسب برای وضعیت شما وجود دارد یا خیر.

جمع‌بندی

در هر مرحله‌ای از بارداری که هستید، بهترین کار این است که به تمام ویزیت‌های دوران بارداری خود بروید. تشخیص زودهنگام کلید درمان مشکلات مرتبط با پروتئین در ادرار است.

درباره نگرانی‌ها و علائمی که تجربه می‌کنید، با پزشک خود صادق باشید. این دوران ممکن است استرس‌زا باشد، اما پزشک شما برای کمک به شما و داشتن یک بارداری سالم در کنارتان است.