پایین بودن جفت در بارداری ـ ۴ علامت آن و عوارض + راهکارهایی برای بالا رفتن جفت

سوال مخاطب نی‌نی‌بان: با سلام من در پایان ماه سوم بارداری هستم. وقتی سونوگرافی کردم، دکترم گفت که جفت تا انتهای رحم کشیده شده و من باید استراحت کنم. آیا این وضعیت برای جنین و خودم خطرناک نیست؟

پاسخ دکتر سولماز پیری جراح و متخصص زنان و زایمان و فوق تخصص طب مادر و جنین از انگلستان:

در ابتدا باید بدانید که جفت ممکن است به قسمت‌های مختلف رحم بچسبد. به عنوان مثال، در بسیاری از خانم‌ها؛ در ۳ ماهه اول بارداری جفت پایین می‌آید. رحم مانند بادکنک است؛ حاملگی که پیشرفت می‌کند و جنین که بزرگتر می‌شود، رحم هم مدام بزرگ می‌شود. در نتیجه، با بزرگ شدن رحم خیلی احتمال دارد که این چسبندگی جفت با دهانه رحم فاصله پیدا کند و مشکل برطرف بشود. در سه ماهه اول این مسئله مشکل خاصی نیست. اگر خونریزی ندارند حتی استراحت چندانی هم لازم نیست و معمولاً خود به خود جفت بالا می‌رود.

ولی مجدداً در ماه‌های بعد هم باید تحت بررسی قرار بگیرید تا مطمئن شوید که جفت بالا رفته است زیرا اگر جفت پایین بماند، دیگر نمی‌توانید زایمان طبیعی داشته باشید و باید سزارین شوید. البته نباید در طول بارداری خیلی نگران جای جفت باشید زیرا جای جفت تغییر پیدا می‌کند اما اگر خونریزی داشتید، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

پایین بودن جفت به چه معناست؟

جفت به رشد و تکامل جنین کمک می‌کند. این اندام به دیواره رحم متصل است و از طریق بند ناف با نوزاد ارتباط دارد. جفت، اکسیژن، مواد مغذی و پادتن‌ها (پروتئین‌هایی که توسط سیستم ایمنی تولید می‌شوند تا بدن را در برابر عوامل بیگانه مانند ویروس‌ها محافظت کنند) را از جریان خون مادر به جنین منتقل می‌کند. همچنین مواد زاید بدن جنین را به جریان خون مادر بازمی‌گرداند تا بدن مادر بتواند آن‌ها را دفع کند.

جفت در چند هفته‌ی نخست بارداری و در هر جایی از رحم که تخمک بارور در دیواره‌ی رحم جای گرفته، شکل می‌گیرد. این محل می‌تواند در بالای رحم، کناره‌ها، دیواره‌ی جلویی یا پشتی آن باشد.

در بیشتر بارداری‌ها، جفت به کناره‌ها یا بالای رحم متصل می‌شود. با این حال، در برخی زنان یا افراد باردار، جفت در قسمت پایین‌تر رحم قرار می‌گیرد و ممکن است بخشی یا تمام دهانه‌ی رحم (ورودی رحم) را بپوشاند. در اغلب موارد (۹ مورد از هر ۱۰ مورد)، با رشد رحم، جفت به سمت بالا کشیده می‌شود و دیگر دهانه‌ی رحم را نمی‌پوشاند.

• اگر لبه‌ی جفت کمتر از دو سانتی‌متر با دهانه‌ی رحم فاصله داشته باشد، به آن جفت پایین

 (Low-lying placenta) گفته می‌شود.

• اگر جفت به‌طور کامل دهانه‌ی رحم را بپوشاند، به آن جفت سرراهی (Placenta praevia) گفته می‌شود.

جفتی که پایین قرار گرفته معمولاً در دوران بارداری دردناک نیست.

جفت پایین ‌قرار گرفته می‌تواند پشتی (posterior) باشد، یعنی جفت در بخش پشتی رحم و پایین قرار دارد یا قدامی (anterior)، یعنی در قسمت جلویی رحم و پایین واقع شده است.

بیشتر بخوانید: جفت قدامی و پسر شدن جنین - جفت جنین پسر کجا قرار دارد؟

علائم پایین بودن جفت جنین کدام‌اند؟

نشانه اصلی پایین بودن جفت، خونریزی کم تا زیاد است اما اگر علائم زیر را هم داشتید باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید:

•  گرفتگی و درد شدید
• خونریزی که شروع شده، قطع می‌شود و دوباره بعد از چند روز یا چند هفته شروع می‌شود.
•  خونریزی بعد از رابطه جنسی
• خونریزی در نیمه دوم بارداری
• اگر جنین در وضعیتی غیرعادی قرار گرفته باشد مثلاً به‌صورت بریچ (نشسته) یا به‌صورت عرضی در رحم.

بیشتر بخوانید: بریچ جنین چیست؟ انواع، عوارض و راه‌های تشخیص و درمان آن

چه عواملی خطر پایین بودن جفت را افزایش می‌دهند؟

عواملی که می‌توانند احتمال پایین بودن جفت را افزایش بدهند عبارتند از:

•  قرارگیری نامناسب جنین
•  عمل جراحی مانند سزارین یا کورتاژ
• بارداری دو یا چندقلویی
• سابقه سقط جنین
• جفت بزرگ
•  شکل غیر طبیعی رحم
• زایمان (به‌تازگی)

بیشتر بخوانید:  کورتاژ چیست؟ از روش انجام تا ۲ دلیل شایع + عوارض و نکات مراقبتی بعد از آن

انواع جفت پایین در بارداری کدام‌اند؟

چهار نوع جفت پایین در بارداری وجود دارد که بر اساس شدت و موقعیت جفت، از خفیف تا شدید طبقه‌بندی می‌شوند. هر نوع آن نیز تاثیر متفاوتی بر روش زایمان (طبیعی یا سزارین) دارد. درمان پایین بودن جفت نیز به نوع آن بستگی دارد. در جدول زیر، انواع جفت پایین در بارداری آورده شده است.

در تمام انواع پایین بودن جفت در بارداری، در صورتی که خونریزی شدید و غیرقابل کنترل باشد، سزارین ضروری است.

بیشتر بخوانید: محدودیت رشد داخل رحمی IUGR چیست؟ دلایل، راه‌های پیشگیری و درمان آن

آیا پایین بودن جفت یا جفت سرراهی شایع است؟

داشتن جفت پایین ‌قرار گرفته در هفته‌ی بیستم بارداری پدیده‌ی نادری نیست اما در بیشتر موارد این وضعیت خودبه‌خود برطرف می‌شود. ۹ نفر از هر ۱۰ نفری که در هفته‌ی بیستم، جفت پایین ‌قرارگرفته دارند، در ادامه‌ی بارداری دچار این مشکل نخواهند بود و جفت در موقعیت طبیعی خود قرار می‌گیرد.

نقل قول از:

nhs

Placenta praevia, where the cervix is completely covered at the end of pregnancy, affects about 1 in every 200 births.

ترجمه:

جفت سرراهی که در آن دهانه‌ی رحم در پایان بارداری به‌طور کامل پوشانده می‌شود، در حدود ۱ مورد از هر ۲۰۰ زایمان رخ می‌دهد.

آیا می‌توان از جفت سرراهی پیشگیری کرد؟

هیچ روش خاصی برای پیشگیری از جفت سرراهی وجود ندارد. با این حال، اگر سیگار می‌کشید یا از مواد مخدر مانند کوکائین استفاده می‌کنید، بهتر است آن را ترک کنید زیرا این موارد به شیوه‌های مختلفی بر بارداری شما تاثیر منفی می‌گذارند.

عوارض پایین بودن جفت در بارداری

پایین بودن جفت در بارداری یا جفت سرراهی چگونه می‌تواند بر مادر و نوزاد تاثیر بگذارد؟ در ادامه، عوارض آن را ذکر می‌کنیم.

• خونریزی واژینال: اگر بعد از هفته‌ی ۳۲ بارداری هنوز جفت سرراهی دارید، احتمال بروز خونریزی واژینال وجود دارد. خونریزی ناشی از جفت سرراهی معمولاً پس از رابطه‌ی جنسی یا در اواخر بارداری رخ می‌دهد و ممکن است بسیار شدید باشد.
• زایمان سزارین: اگر لبه‌ی جفت بسیار نزدیک (کمتر از دو سانتی‌متر) به دهانه‌ی رحم باشد، ایمن‌ترین روش زایمان، سزارین است.
• زایمان زودرس: اگر جفت سرراهی داشته باشید، احتمال دارد نوزاد پیش از هفته‌ی ۳۷ بارداری به دنیا بیاید.

اگر دچار جفت سرراهی باشید، احتمال زایمان زودرس افزایش می‌یابد. ممکن است بین هفته‌های ۳۴ تا ۳۶ بارداری، تزریق دوره‌ای از کورتون (استروئید) برای کمک به رشد سریع‌تر ریه‌های جنین به شما پیشنهاد شود. این کار می‌تواند خطر بروز عوارض جدی برای نوزاد را کاهش دهد. اگر زایمان زودرس شروع شود، ممکن است داروهایی برای توقف موقت انقباضات تجویز شود تا فرصت تزریق کامل دوره‌ی استروئیدها فراهم گردد.

پایین بودن جفت در ۴ ماهگی خطرناک است؟

پایین بودن جفت (جفت سرراهی یا پلاسنتا پرویا) در ماه چهارم بارداری ممکن است نگران‌کننده باشد اما لزوماً همیشه خطرناک نیست. در این مرحله از بارداری، جفت ممکن است در قسمت پایین رحم قرار داشته باشد اما با پیشرفت بارداری و بزرگ شدن رحم، اغلب به سمت بالا حرکت می‌کند و مشکل برطرف می‌شود. با این حال، اگر جفت همچنان نزدیک یا روی دهانه رحم باقی بماند، می‌تواند خطراتی مانند خونریزی، زایمان زودرس یا نیاز به سزارین را افزایش دهد. توصیه می‌شود در صورت تشخیص این وضعیت، با پزشک متخصص مشورت کنید و سونوگرافی‌های منظم انجام دهید.

راه‌های بالا رفتن جفت در بارداری کدام‌اند؟

هیچ درمان پزشکی یا جراحی خاصی برای رفع مشکل پایین بودن جفت در بارداری وجود ندارد. با این حال، با افزایش اندازه رحم در طول بارداری، جفت ممکن است به طور طبیعی به سمت بالا حرکت کند. با وجود این، رعایت برخی مراقبت‌های ویژه می‌تواند به مدیریت این وضعیت، کاهش خطر خونریزی و حفظ سلامت مادر و جنین کمک کند. در ادامه، راهکارهایی برای بالا رفتن جفت ارائه می‌دهیم.

• استراحت کافی: استراحت یکی از مهم‌ترین توصیه‌ها برای مادرانی است که با مشکل پایین بودن جفت مواجه هستند، به‌ویژه در صورت بروز لکه‌بینی یا خونریزی. این افراد باید از انجام فعالیت‌های سنگین مانند بالا و پایین رفتن از پله‌ها یا بلند کردن اجسام سنگین، خودداری کنند و تنها به انجام کارهای ضروری روزمره بپردازند.
• پرهیز از فعالیت جنسی: پایین بودن جفت محدودیت‌هایی در زمینه فعالیت‌های جنسی ایجاد می‌کند. مادران مبتلا به این عارضه باید از هرگونه تحریک جنسی یا فعالیت جنسی اجتناب کنند زیرا این موارد می‌توانند خطر خونریزی را افزایش دهند.
• حفظ آرامش و کاهش استرس: کنترل استرس و اضطراب نقش مهمی در مدیریت این وضعیت دارد. اضطراب می‌تواند بر سلامت کلی مادر و جنین تاثیر منفی بگذارد. متخصصان زنان و زایمان توصیه می‌کنند که مادران فعالیت‌های آرامش‌بخشی مانند گوش دادن به موسیقی، خواندن کتاب یا انجام تمرینات تنفسی را در برنامه روزانه خود بگنجانند تا آرامش روانی خود را حفظ کنند.

طرز خوابیدن برای بالا رفتن جفت

در مواردی که پزشک تشخیص دهد جفت پایین با خونریزی شدید همراه است، معمولاً استراحت مطلق برای مادر باردار تجویز می‌شود. در این شرایط، مادر به هیچ عنوان نباید از جای خود بلند شود، حتی برای نشستن تا از تشدید خونریزی و خطرات احتمالی برای جنین جلوگیری شود.

طی دوره استراحت مطلق، مادر باید تا حد امکان به پهلوی چپ بخوابد زیرا این موقعیت به بهبود جریان خون به رحم کمک می‌کند و باعث می‌شود جنین مواد مغذی لازم را دریافت کرده و رشد مناسبی داشته باشد. خوابیدن به صورت طاق‌باز در این شرایط ممنوع است زیرا می‌تواند فشار نامناسبی بر رگ‌های خونی وارد کرده و جریان خون به جنین را مختل کند.

از کجا بفهمیم جفت بالا رفته است؟

برای تشخیص بالا رفتن جفت در بارداری، اصلی‌ترین روش انجام سونوگرافی توسط پزشک متخصص زنان و زایمان است. پزشک با بررسی تصاویر سونوگرافی می‌تواند موقعیت دقیق جفت را مشخص کرده و تایید کند که آیا جفت از دهانه رحم فاصله گرفته و به موقعیت مناسب‌تری رسیده است یا خیر. علائمی مانند کاهش یا توقف خونریزی و لکه‌بینی نیز ممکن است نشانه‌ای از بهبود وضعیت جفت باشد اما این علائم به تنهایی کافی نیستند و حتماً باید با سونوگرافی تایید شوند. پیگیری منظم و انجام سونوگرافی‌های دوره‌ای در طول بارداری برای اطمینان از سلامت مادر و جنین ضروری است.

جفت پایین در بارداری چگونه تشخیص داده می‌شود؟

اولین علائم پایین بودن جفت، در سونوگرافی هفته بیستم بارداری دیده می‌شود. تا زمانی که جفت پایین تر از رحم قرار دارد، جای نگرانی نیست زیرا در ماه های اول بارداری جفت معمولاً پایین تر از رحم است. جفت گاهی خود به خود به جای اصلی باز می‌گردد. تحقیقات نشان می‌دهد فقط حدود ۱۰% از پایین بودن جفت به طور کامل اتفاق می‌افتد. اگر در سه ماهه دوم بارداری خونریزی داشته باشید، پزشک مکان جفت را با استفاده از روش‌های زیر مشخص می‌کند:

• سونوگرافی از طریق واژن: اگر در سونوگرافی هفته‌ی ۱۸ تا ۲۰ مشخص شود که جفت پایین است، در حدود هفته‌ی ۳۲ یک سونوگرافی دیگر انجام می‌شود. این سونوگرافی ممکن است از نوع ترانس ‌واژینال (از طریق واژن) باشد که در آن یک پروب کوچک به‌آرامی‌ داخل واژن قرار داده می‌شود تا موقعیت دقیق جفت بررسی شود.
• سونوگرافی از طریق شکم: امواج صوتی می‌توانند مکان جفت را نشان دهند.
•  ام آر آی: این اسکن برای تعیین موقعیت جفت استفاده می‌شود.

سخن پایانی

با وجود اینکه تشخیص جفت پایین در اوایل بارداری، به‌ویژه در سونوگرافی هفته‌ی بیستم، امری نسبتاً شایع است، جای نگرانی نیست زیرا در بیشتر مواقع بالا رفتن جفت به صورت طبیعی و با بزرگ شدن رحم رخ می‌دهد. با این حال، در موارد نادر که جفت سرراهی تا پایان بارداری باقی می‌ماند، مهم است که مادران از عوارض احتمالی آگاه باشند و تحت نظر متخصص، اقدامات احتیاطی لازم را رعایت کنند. از آنجا که هیچ درمان قطعی برای این وضعیت وجود ندارد، اجرای راهکارهایی برای بالا رفتن جفت مانند استراحت مطلق در صورت لزوم، پرهیز از فعالیت‌های تشدیدکننده و انجام سونوگرافی‌های دوره‌ای برای پایش موقعیت جفت، حیاتی است تا در صورت عدم بهبود، زایمان ایمن از طریق سزارین برنامه‌ریزی شود و خطر برای مادر و نوزاد به حداقل برسد.