سفالیک بودن جنین یعنی چه؟ ۶ روش‌ چرخاندن جنین به سمت پایین

وضعیت قرارگیری جنین چیست؟

وضعیت قرارگیری جنین به نحوه قرار گرفتن رویان در رحم مادر اشاره دارد. در طول بارداری، جنین در داخل رحم حرکت می‌کند و طبیعی است که در بیشتر دوران بارداری در موقعیت‌های مختلفی قرار گیرد. در اوایل بارداری، جنین به دلیل اندازه کوچکش می‌تواند آزادانه حرکت کند و مادر ممکن است این حرکات را احساس کند. با بزرگ‌تر شدن جنین، فضای حرکت محدودتر می‌شود.

با نزدیک شدن به زمان زایمان، جنین معمولاً به سمت موقعیت مناسب برای تولد حرکت می‌کند. در این حالت، جنین اغلب به‌گونه‌ای می‌چرخد که سرش به سمت پایین قرار گیرد و برای عبور از کانال زایمان آماده شود. کانال زایمان شامل دهانه رحم، واژن و فرج است و می‌توان آن را مانند تونلی قابل انعطاف تصور کرد. در طول زایمان، انقباضات رحمی این مسیر را کشیده و باز می‌کنند تا جنین بتواند از آن عبور کند و متولد شود.

بیشتر بخوانید: بریچ جنین چیست؟ انواع، عوارض و راه‌های تشخیص و درمان آن

جنین سفالیک و جفت خلفی یعنی چه؟

جنین سفالیک یعنی چی؟ وضعیت سفالیک (cephalic position) زمانی است که جنین هنگام آماده شدن برای ورود به کانال زایمان، سرش به سمت پایین قرار دارد. این یکی از چند حالت مختلفی است که جنین می‌تواند در رحم قرار بگیرد و به‌عنوان وضعیت ایده‌آل برای زایمان طبیعی شناخته می‌شود.

نقل قول از:

verywellhealth

About 96% of babies are born in the cephalic position. Most settle into it between the 32nd and 36th weeks of pregnancy. Your healthcare provider will monitor the fetus's position during the last weeks of gestation to ensure this has happened by week 36.

ترجمه:

حدود ۹۶ درصد از نوزادان در وضعیت سفالیک به دنیا می‌آیند. بیشتر آن‌ها بین هفته‌های ۳۲ تا ۳۶ بارداری در این وضعیت قرار می‌گیرند. پزشک شما در هفته‌های پایانی بارداری وضعیت جنین را بررسی می‌کند تا اطمینان حاصل شود که تا هفته ۳۶ در این موقعیت قرار گرفته است.

جفت خلفی چیست؟

جفت خلفی (Posterior Placenta) به حالتی گفته می‌شود که جفت در دیواره پشتی رحم و در نزدیکی ستون فقرات مادر قرار دارد. این وضعیت کاملاً طبیعی بوده و در میان بسیاری از زنان باردار مشاهده می‌شود. جفت خلفی از نظر پزشکی یکی از موقعیت‌های مطلوب جفت محسوب می‌شود زیرا با قرارگیری در پشت رحم، فضای کافی برای رشد و حرکت جنین در بخش جلویی رحم ایجاد می‌کند و در نتیجه به سلامت و رشد طبیعی جنین کمک می‌نماید.

عکس جنین سفالیک

در ادامه تصویر جنین سفالیک آورده شده است.

عکس جنین سفالیک و جفت خلفی

در زیر می‌توانید عکس جنین سفالیک و جفت خلفی را مشاهده کنید.

جنین سفالیک و جفت قدامی

در حالت ایده‌آل، نوزاد شما باید با سر رو به پایین قرار داشته باشد، به‌طوری‌که پشت سر او در جلوی شکم شما قرار گیرد؛ این وضعیت به نام وضعیت قدامی (anterior position) شناخته می‌شود. این موقعیت بهترین حالت برای زایمان است، زیرا در آن کوچک‌ترین بخش از سر نوزاد ابتدا وارد کانال زایمان می‌شود و روند زایمان را آسان‌تر و ایمن‌تر می‌کند. (این وضعیت در زمان سونوگرافی بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۱ بارداری تشخیص داده می‌شود.)

بیشتر بخوانید:  جفت قدامی و پسر شدن جنین - جفت جنین پسر کجا قرار دارد؟

چرا وضعیت سفالیک بهترین حالت است؟

در هنگام زایمان، انقباضات رحم باعث باز شدن دهانه رحم می‌شوند تا جنین فضای کافی برای عبور از کانال زایمان داشته باشد. وضعیت سفالیک آسان‌ترین و ایمن‌ترین حالت برای عبور نوزاد از کانال زایمان است.

اگر جنین در وضعیتی غیر از سفالیک قرار داشته باشد، زایمان دشوارتر می‌شود. هر یک از وضعیت‌های مختلف جنین می‌توانند درجات متفاوتی از سختی و خطر را به همراه داشته باشند.

جنین سفالیک به کجا لگد می‌زند؟

 یکی از بهترین روش‌ها برای مادر جهت تشخیص موقعیت جنین، توجه به محل لگدها و حرکات قوی اوست. هنگامی که جنین در وضعیت سفالیک (سر به پایین) قرار دارد:

• سر سفت و گرد: یک توده سفت و گرد (سر جنین) در پایین شکم، نزدیک به استخوان شرمگاهی احساس می‌شود.
• لگدهای قوی در بالا: قوی‌ترین حرکات و لگدها (معمولاً از پاها که قوی‌تر از دست‌ها هستند) در قسمت بالای شکم یا زیر دنده‌های مادر حس می‌شوند.

بنابراین، اگر جنین در موقعیت سفالیک باشد، لگدها اغلب در بالای شکم، به‌ویژه در ناحیه زیر قفسه سینه و دنده‌ها احساس می‌شوند زیرا پاهای جنین در این قسمت قرار دارند.

جنین دختر در حالت سفالیک

به طور کلی، جنسیت جنین، تاثیر مستقیم و ثابت‌شده‌ای بر موقعیت سفالیک یا نحوه قرارگیری جنین ندارد. وضعیت جنین بیشتر به عواملی مانند میزان مایع آمنیوتیک، شکل رحم، موقعیت جفت و تعداد بارداری‌های پیشین مادر وابسته است، نه به جنسیت جنین.

پرزانتاسیون‌های جنین قبل از زایمان و خطرات آن‌ها (موقعیت‌های جنین برای تولد)

درصد کمی از نوزادان در وضعیت‌های غیر سفالیک قرار می‌گیرند. این حالت‌ها می‌توانند برای جنین و مادر خطرناک باشند و روند زایمان را دشوارتر کنند. همچنین ممکن است بر نحوه‌ی انجام زایمان تاثیر بگذارند.

در طول بارداری، جنین ممکن است در موقعیت‌های مختلفی در رحم قرار گیرد زیرا در حال حرکت است اما با رشد او، فضای داخل رحم کمتر می‌شود و در نهایت در یک وضعیت ثابت قرار می‌گیرد. در این مرحله است که وضعیت‌های غیر سفالیک می‌توانند خطرات قابل ‌توجهی ایجاد کنند.

وضعیت بریچ (Breech)

سه نوع مختلف از وضعیت بریچ وجود دارد:

• بریچ کامل (Frank breech) : پاها به سمت بالا و در نزدیکی سر قرار دارند.
• بریچ ناکامل (Footling breech): یک یا هر دو پا به سمت پایین و روی دهانه رحم قرار گرفته‌اند.
• بریچ کامل با زانو خم (Complete breech) : جنین به‌صورت نشسته است، با زانوهای خمیده.

در بیشتر موارد، زایمان طبیعی بی‌خطر است اما در وضعیت بریچ ممکن است زایمان طبیعی پیچیده شود. وقتی نوزاد در وضعیت بریچ به دنیا می‌آید، بزرگ‌ترین بخش بدن یعنی سر، در انتهای زایمان خارج می‌شود. این می‌تواند باعث گیر کردن نوزاد در کانال زایمان شود که ممکن است منجر به آسیب یا حتی مرگ گردد. همچنین ممکن است بند ناف آسیب ببیند یا به سمت دهانه رحم پایین بیاید که می‌تواند باعث کاهش یا قطع اکسیژن‌رسانی به نوزاد شود.

برخی از پزشکان اگر جنین وضعیت مناسبی داشته باشد، ممکن است همچنان زایمان طبیعی را انجام دهند اما وضعیت بریچ همواره پرخطرتر از وضعیت سفالیک است و در بیشتر موارد نیاز به سزارین دارد.

وضعیت عرضی (Transverse Lie)

در این حالت، جنین به‌جای قرار گرفتن عمودی، به‌صورت افقی در رحم قرار دارد:

• با پشت به سمت کانال زایمان
• با یکی از شانه‌ها به سمت کانال زایمان
• با دست‌ها و پاها به سمت کانال زایمان

اگر وضعیت عرضی پیش از زایمان اصلاح نشود، سزارین ضروری خواهد بود.

روش‌های تشخیص جنین با پرزانتاسیون سفالیک

پرزانتاسیون سفالیک یکی از ایده‌آل‌ترین وضعیت‌های قرارگیری جنین برای زایمان طبیعی است که در آن سر جنین به سمت پایین و نزدیک دهانه رحم قرار دارد. تشخیص این وضعیت از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا تاثیر مستقیمی بر برنامه‌ریزی زایمان دارد. در ادامه، روش‌های مختلف تشخیص جنین با پرزانتاسیون سفالیک را بررسی می‌کنیم.

معاینه بالینی (Clinical Examination)

پزشک یا ماما با استفاده از تکنیک‌های معاینه فیزیکی می‌تواند وضعیت جنین را ارزیابی کند:

• معاینه شکم: لمس شکم مادر برای تشخیص موقعیت سر جنین، سر معمولاً در قسمت پایین شکم احساس می‌شود.
• مانور لئوپولد (Leopold’s Maneuvers) : مجموعه‌ای از حرکات دستی روی شکم مادر برای شناسایی موقعیت سر، پشت و اندام‌های جنین.
• معاینه لگنی: در هفته‌های پایانی بارداری، پزشک ممکن است از طریق معاینه داخلی سر جنین را در نزدیکی دهانه رحم حس کند.

مزایا:

• سریع و بدون نیاز به تجهیزات خاص.
• قابل انجام در معاینات معمول بارداری.

محدودیت‌ها:

دقت پایین‌تر در برخی موارد مانند جنین‌های کوچک یا مایع آمنیوتیک زیاد.

سونوگرافی

سونوگرافی یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای تعیین وضعیت پرزانتاسیون جنین است. در این روش، پزشک با استفاده از امواج صوتی، تصویر واضحی از جنین در رحم ایجاد می‌کند. موقعیت سر جنین، وضعیت پشت و اندام‌های دیگر با دقت مشخص می‌شود.

بیشتر بخوانید: سونوگرافی‌های بارداری، معرفی مهم‌ترین سونوگرافی‌های بارداری + جدول

مزایا:

• دقت بسیار بالا.
• امکان بررسی جزئیات دیگر مانند وضعیت جفت و مایع آمنیوتیک.

محدودیت‌ها:

• نیاز به تجهیزات خاص و مراجعه به مراکز درمانی.
• ممکن است برای همه مادران به صورت روتین انجام نشود.

شنیدن ضربان قلب جنین (Fetal Heart Tones)

محل شنیدن ضربان قلب جنین نیز می‌تواند به تشخیص جنین با پرزانتاسیون سفالیک کمک کند. اگر ضربان قلب جنین در پایین شکم مادر شنیده شود، احتمالاً جنین در وضعیت سفالیک قرار دارد. این روش معمولاً با استفاده از دستگاه داپلر یا گوشی مامایی انجام می‌شود.

مزایا:

• ساده و غیرتهاجمی.
• مناسب برای معاینات معمول بارداری.

محدودیت‌ها:

دقت پایین‌تر نسبت به روش‌های تصویربرداری.

تصویربرداری MRI

در شرایط خاص که وضعیت جنین با سونوگرافی یا معاینات دیگر مشخص نشود، از MRI برای بررسی دقیق‌تر استفاده می‌شود.

مزایا:

ارائه تصویر سه‌بعدی و واضح از جنین و رحم.

محدودیت‌ها:

پرهزینه و معمولاً فقط در شرایط پیچیده استفاده می‌شود.

اگر جنین سفالیک نباشد، چه اتفاقی می‌افتد؟

اگر پزشک متوجه شود که جنین تا نزدیک زمان زایمان همچنان در وضعیت غیر سفالیک باقی مانده است، از تکنیک چرخش سفالیک خارجی (External Cephalic Version) که روشی رایج و غیرتهاجمی است، برای چرخش جنین بریچ به وضعیت سفالیک (سر به پایین) در حالی‌که هنوز در رحم است، استفاده می‌کند.

در روش ECV، پزشک با اعمال فشار بر روی شکم مادر، سعی می‌کند جنین را از بیرون بچرخاند. در این فرایند، پزشک ممکن است سر جنین را به سمت جلو یا عقب حرکت دهد و باسن او را به سمت بالا بلند کند. گاهی برای هدایت دقیق‌تر این فرایند از سونوگرافی نیز استفاده می‌شود. بهترین زمان برای انجام ECV حدود هفته ۳۷ بارداری است. پس از انجام آن، ضربان قلب جنین بررسی می‌شود تا از طبیعی بودن آن اطمینان حاصل شود. در بیشتر موارد، مادر می‌تواند همان روز به خانه بازگردد.

موفقیت ECV بین ۵۰ تا ۶۰ درصد است. با این حال، حتی اگر این روش موفقیت‌آمیز باشد، هنوز احتمال دارد جنین تا پیش از زایمان دوباره به وضعیت بریچ بازگردد.

روش‌های طبیعی برای چرخاندن جنین

روش‌های طبیعی نیز وجود دارند که ممکن است به تغییر وضعیت جنین به حالت سفالیک کمک کنند، هرچند شواهد علمی قطعی درباره‌ی اثربخشی آن‌ها وجود ندارد. در ادامه درباره این روش‌ها توضیح می‌دهیم.

• تغییر وضعیت بدن: گاهی جنین با تغییر وضعیت بدن مادر حرکت می‌کند. دو حرکت رایج که ممکن است پزشک توصیه کند عبارتند از قرار گرفتن روی دست‌ها و زانوها و به‌آرامی جلو و عقب تاب خوردن یا انجام حرکت پل (bridge pose) در این حالت باید به پشت دراز بکشید، زانوها را خم کنید و در حالی که کف پاها روی زمین قرار دارد، لگن را به سمت بالا ببرید.
• تمرین شیب پلکان (Pelvic Tilt) : مادر در حالتی قرار می‌گیرد که لگن بالاتر از سر باشد.
• وضعیت زانو- سینه (Knee-Chest Position) : مادر روی زانوهای خود قرار می‌گیرد و سرش را به سمت پایین خم می‌کند. این تمرین‌ها با کمک گرانش و فضای بیشتر در رحم، ممکن است جنین را به موقعیت مناسب هدایت کنند.
• پخش صداهای محرک: جنین‌ها معمولاً به سمت صدا جذب می‌شوند. می‌توانید با پخش موسیقی یا صدای خود در نزدیکی بخش پایینی شکم، جنین را تشویق کنید تا از وضعیت بریچ خارج شود.
• مراجعه به متخصص کایروپراکتیک: یک کایروپراکتور ممکن است از تکنیک وبستر استفاده کند؛ این روش شامل تنظیم و ایجاد تعادل در لگن مادر و کاهش فشارهای اضافی بر رحم و رباط‌های نگهدارنده آن است.
• طب سوزنی: این روش معمولاً ایمن محسوب می‌شود و برخی از درمانگران از روش موکسا (Moxibustion)  نیز استفاده می‌کنند. در این روش، گیاه خشک ‌شده‌ای به نام «افسنطین» روی نقاط خاصی از بدن سوزانده می‌شود زیرا باور دارند که می‌تواند شانس موفقیت در چرخاندن جنین را افزایش دهد.

بیشتر بخوانید:  ماساژ شکم در بارداری، برای چرخش جنین؟

سفالیک بودن جنین خطرناک است؟

خیر. همان‌طور که پیش‌تر ذکر کردیم، بهترین حالت پرزانتاسیون جنین برای زایمان طبیعی، وضعیت سفالیک است. در این حالت، بزرگ‌ترین و سخت‌ترین قسمت بدن جنین (یعنی سر) ابتدا وارد کانال زایمان می‌شود. این امر باعث می‌شود که قسمت‌های بعدی بدن (شانه‌ها و لگن) راحت‌تر و با خطر کمتری خارج شوند.

جنین سفالیک و زایمان زودرس

در جنین‌هایی که زودتر از ۳۷ هفته به دنیا می‌آیند، اگرچه معمولاً در وضعیت سفالیک (سر به پایین) قرار دارند اما این وضعیت لزوماً به معنی زایمان طبیعی ایمن نیست. به دلیل کوچک بودن سر و بزرگ بودن نسبی بدن جنین نارس، ریسک‌هایی مانند پرولاپس بند ناف (افتادن بند ناف قبل از سر) و همچنین احتمال بروز مشکلاتی در خروج سر پس از تولد بدن وجود دارد.

چرا موقعیت جنین در زمان زایمان مهم است؟

هدف اصلی پزشک در طول زایمان، به دنیا آوردن جنین به شکلی ایمن و سالم است، در حالی که سلامت مادر و جنین اولویت اصلی کادر پزشکی است. اگر جنین در موقعیت سفالیک (سر به سمت پایین) نباشد و در وضعیت دیگری قرار داشته باشد، زایمان برای متخصص زنان و زایمان یا ماما چالش‌برانگیزتر می‌شود. موقعیت‌های مختلف جنین می‌توانند مشکلات متنوعی ایجاد کنند و بسته به نوع موقعیت، ممکن است خطراتی برای جنین یا حتی مادر به همراه داشته باشند. در ادامه، دلایل اهمیت موقعیت جنین در زمان زایمان را توضیح می‌دهیم.

تاثیر بر نوع زایمان

• پرزانتاسیون جنین عامل تعیین‌کننده در انتخاب زایمان طبیعی یا سزارین است.
• پرزانتاسیون سفالیک، مناسب‌ترین حالت برای زایمان طبیعی است و خطرات کمتری برای مادر و نوزاد دارد.
• در پرزانتاسیون بریچ به دلیل خطرات بالاتر، معمولاً زایمان سزارین توصیه می‌شود.
• در پرزانتاسیون عرضی، زایمان طبیعی ممکن نیست و نیاز به سزارین دارد.

کاهش خطرات زایمان

قرارگیری مناسب جنین مانند پرزانتاسیون سفالیک، باعث تسهیل عبور از کانال زایمان و کاهش خطرات عوارضی مانند گیرکردن شانه یا کاهش اکسیژن‌رسانی به نوزاد می‌شود. در مقابل، پرزانتاسیون‌های غیرطبیعی می‌توانند با پیچیدگی‌هایی مانند خونریزی مادر یا آسیب به نوزاد همراه باشند.

 آمادگی برای زایمان ایمن‌تر

دانستن وضعیت پرزانتاسیون جنین در هفته‌های پایانی بارداری به پزشک این امکان را می‌دهد که اقدامات لازم را برای ایمن‌سازی زایمان انجام دهد. در صورت پرزانتاسیون غیرطبیعی، روش‌هایی مانند چرخش خارجی جنین (ECV) یا برنامه‌ریزی زایمان سزارین می‌تواند از بروز خطرات جلوگیری کند.

تاثیر بر سلامت نوزاد و مادر

پرزانتاسیون‌های غیرطبیعی ممکن است منجر به زایمان طولانی‌تر، خونریزی بیشتر یا حتی نیاز به مداخلات اورژانسی شوند. پرزانتاسیون مناسب مانند سفالیک، با کاهش فشار روی بخش‌های حیاتی بدن نوزاد و راحت‌تر شدن فرآیند زایمان، سلامت هر دو را تضمین می‌کند.

جنین چه زمانی به موقعیت مناسب برای زایمان می‌رسد؟

به طور معمول، جنین در سه ‌ماهه سوم بارداری به سمت پایین رحم حرکت می‌کند و به موقعیت مناسب برای زایمان می‌رسد. این تغییر معمولاً بین هفته‌های ۳۲ تا ۳۶ بارداری رخ می‌دهد. متخصصان در معاینات منظم سه ‌ماهه سوم، با لمس شکم مادر موقعیت جنین را بررسی می‌کنند. این بررسی در اکثر ویزیت‌های روتین انجام می‌شود. در برخی موارد، پزشک ممکن است برای تایید وضعیت جنین از سونوگرافی استفاده کند.

بیشتر بخوانید:  بهترین زمان برای سزارین هفته چندم بارداری است؟

وضعیت قرارگیری جنین‌های دوقلو و روش زایمان

• هر دو قل سفالیک: در این حالت، زایمان طبیعی توصیه می‌شود زیرا هر دو جنین در موقعیت مناسب (سر به پایین) قرار دارند.
• قل اول سفالیک، قل دوم بریچ: پزشک اغلب زایمان طبیعی را مجاز می‌داند زیرا پس از تولد جنین اول، فضای بیشتری در رحم ایجاد می‌شود که امکان مانور یا چرخاندن جنین دوم به موقعیت مناسب را فراهم می‌کند.
• هر دو قل بریچ: در این حالت، به دلیل خطرات مرتبط با زایمان طبیعی، معمولاً زایمان سزارین توصیه می‌شود.

سخن پایانی

اگرچه بیشتر نوزادان در زمان زایمان در وضعیت سفالیک قرار دارند اما این همیشه صدق نمی‌کند. از سوی دیگر برخی از جنین‌ها را می‌توان چرخاند اما بعضی دیگر سرسخت‌تر هستند و در همان وضعیت باقی می‌مانند. این موضوع ممکن است بر برنامه‌ریزی شما برای زایمان تاثیر بگذارد. به یاد داشته باشید که داشتن نوزادی سالم و حفظ سلامتی خودتان، بیشترین اهمیت را دارد. گفت‌وگو با پزشک درباره‌ی گزینه‌های چرخاندن جنین و ایمن‌ترین روش زایمان می‌تواند به شما کمک کند تا با این شرایط بهتر کنار بیایید و احساس آرامش بیشتری نسبت به روند زایمان خود داشته باشید.