محبوب ترین نام ها و علت های فرهنگی آن
ایرانیان که ملتی دارای سابقه تمدن کهن و درخشان هستند، همواره به انتخاب نام‌های برازنده و نیکو توجه داشته‌اند.
رسالت: ا یرانیان که ملتی دارای سابقه تمدن کهن و درخشان هستند، همواره به انتخاب نام های برازنده و نیکو توجه داشته و می کوشیده اند تا نام هایی را که بر می گزینند دارای مفاهیم والا و آرمانگرایانه باشد. به عنوان مثال می توان از نام های باستانی "بهمن" به معنای نیک اندیش، "اسفندیار" به معنای مقدس، "اردوان" به معنای پاسدار راستی و درستی و ... اشاره کرد.
آدمی از دیرباز به لزوم نامگذاری واقف بوده و در این امر توجه ویژه ای مبذول داشته است. درخصوص اهمیت نامگذاری همین بس که هنوز نیز کاشفان، پژوهشگران و مخترعان در نخستین مرحله از تحقیقات خویش برای موضوع مورد مطالعه نامی را انتخاب می کنند، که به اتکای آن به سهولت، امکان تشریح و یا مراجعه به آن میسر گردد.
زیرا "نام" نخستین گام در شناسایی به شمار می آید و امکان تشخیص و تمییز و مقایسه را پدید می آورد. علامه علی اکبر دهخدا در کتاب ارجمند لغتنامه در تعریف نام آورده است: "لفظی که بدان کسی را یا چیزی را بخوانند" و در معانی و تعبیرات آن چنین شرح داده است: شهرت، آوازه، اشتهار، معروفیت.
نامگذاری از نگاه ایرانیان
ایرانیان که ملتی دارای سابقه تمدن کهن و درخشان هستند، همواره به انتخاب نام های برازنده و نیکو توجه داشته و می کوشیده اند تا نام هایی را که بر می گزینند دارای مفاهیم والا و آرمانگرایانه باشد.
به عنوان مثال می توان از نام های باستانی "بهمن" به معنای نیک اندیش، "اسفندیار" به معنای مقدس، "اردوان" به معنای پاسدار راستی و درستی و ... اشاره کرد.
پروفسور آرتور کریستن سن در تحقیقاتی که درباره دوره ساسانیان داشته است، به این نکته توجه نموده که ایرانیان برای نامگذاری کودکان خویش اهمیت فراوانی قائل بوده و برای این امر مراسم ویژه ای را بر پا می کرده اند که این مراسم با شکرگزاری به درگاه پروردگار، صدقه دادن و قربانی کردن همراه بوده و سپس نام کودک را که معمولا با اعتقادات دینی آن دوره متناسب بوده، انتخاب می کردند.
در این دوره انتخاب نام کسانی که به خدا ایمان نداشته اند و یا بیگانگان، گناه شمرده می شد و هیچ کس مجاز به استفاده از چنین نام هایی نبوده است.
خواجه نصیرالدین طوسی در کتاب شریف "اخلاق ناصری" درباره نامگذاری چنین نوشته است: "چون فرزند در وجود آید، ابتدا به تسمیه او باید کرد به نامی نیکو، چه اگر نامی ناموافق بر او نهند مدت عمر از آن ناخوشدل باشد."
در کتاب ها و آثار اندیشوران و سخن سرایان نامدار ادب پارسی در خصوص نام و اهمیت آن، بسیار سخن رفته است. چنان که از مجموع گفته ها می توان به این استنباط رسید که نامی که بر آدمی نهاده می شود می بایست نیک و با معنی باشد.
زیرا نام، مقدس است و هرکس در قبال نامی که به او سپرده می شود موظف و مسئول است و می بایست چنان زندگی کند که نام خویش را آلوده نکند. به قول شیخ اجل مصلح الدین سعدی شیرازی:
نام نیکو گر بماند ز آدمی
به کز او ماند سرای زرنگار
نامگذاری در آئین اسلام
از دیدگاه اسلام، نام فقط لفظی برای شناسایی اشخاص به شمار نمی رود، بلکه در پس این نام می بایست جهانی از زیبایی و معرفت نهفته باشد و بر فرد و جامعه اثری مثبت باقی گذارد.
نام زشت، گذشته از آنکه صاحب آن را در تنگنای شدید روحی و روانی قرار می دهد، مروج فرهنگی است که در پس آن خفته است. در حالی که نام نیکو ارثیه گرانبهایی است که زوال نمی یابد و حتی پس از مرگ صاحبش نیز به حیات خود ادامه می دهد.
نامگذار نیز از طریق نامی که بر می گزیند در خاطره و حافظه دیگران و بخصوص نزدیکان حضور خویش را ثبت و استوار می سازد و به نسبت نامی که برگزیده است، در آینده مورد ستایش و یا سرزنش قرار خواهد گرفت.
اهمیت نام هرکس بسیار فراتر از تصور ساده ای است که از نامگذاری وجود دارد. به همین اعتباراز رهگذر نام هرکس می توان شخصیت و سطح فرهنگی خانواده ای را که از آن برخاسته است، حدس زد.
در قرآن کریم در چندین آیه، به اهمیت نام و انتخاب نام های پسندیده و نیز بر مقام و منزلت بعضی از اسماء اشاره شده است و انسان ها به تدبر و برگزیدن بهترین نام ها دعوت شده اند؛
"ولله الا سماء الحسنی فادعوه بها" (سوره اعراف، آیه ۱۷۹)
یعنی: پروردگار دارای نام های نیکو و زیباست. او را بدان نام ها بخوانید.
"الله لا اله الا هو له الاسماء الحسنی" (سوره طه، آیه ۷)
یعنی: خدایی جز او نیست و او دارای نام های نیکوست.
"هو الله الخالق الباری المصور له الا سماء الحسنی" (سوره حشر، آیه ۲۴)
یعنی: او خدای آفریننده پدیده آورنده نگارگراست که دارای نام های نیکو و زیباست.
"قل ادعوا الله او ادعو الرحمن ایا ما تدعوا فله الاسماء الحسنی" (سوره بنی اسرائیل، آیه ۱۰۹)
یعنی: بگو خدا را به نام الله بخوانید یا به نام رحمان هرکدام را که بخوانید او دارای نام های نیکوست.
برای خداوند متعال ۹۹ اسم وجود دارد که او خود را بدان اسم ها نامیده و در آیات و احادیث بر آنها تاکید شده است. این نام ها دلالت بر کمال ذات الهی و بر صفات بلند و منزه حضرت حق دارد. همچنین در قرآن کریم به نام ۲۴ نفر از پیامبران(ع) اشاره شده است.
علاقه محمدباقر مجلسی در کتاب "حلیه المتقین" با ذکر احادیث و روایاتی از پیامبر عالی قدر اسلام(ص) از قول آن حضرت نقل کرده است که ایشان نام گذاشتن فرزندان را به برخی از اسامی که شرک آلود و یا غیراخلاقی می بود، نهی فرموده و نسبت به بازگشت به روحیات جاهلیت هشدار می داده اند.
از این رو بسیاری از مسلمانان به محض تولد فرزندانشان به آن حضرت مراجعه و از ایشان تقاضا می کردند تا نام مناسبی برای فرزندان آنها انتخاب فرماید.
در کتاب ارزنده "نهج الفصاحه" در چند حدیث رسول گرامی اسلام(ص) حق فرزند را بر پدر در آن ذکر فرموده است که نخست او را نام نیکو و زیبایی نهد.
همچنین در اهمیت جایگاه نام و نقش غیرقابل انکار آن در حدیثی از آن حضرت آمده است:
"اذا ابردتم الی بریدا فابعثوه حسن الوجه حسن الاسم"
یعنی: هرگاه قاصدی نزد من می فرستید، نیک صورت و نیک اسم بفرستید.
از امام علی بن ابیطالب(ع) در اهمیت نامگذاری، در کتاب شریف "نهج البلاغه" آمده است:
"حق الولد علی الوالد ان یحسن اسمه و یحسن ادبه و یعلمه القرآن"
یعنی: حق فرزند بر پدر آن است که نام نیکو و زیبا بر او نهد و او را با ادب و آراسته بار آورد و به او قرآن بیاموزد.
در حدیث دیگری آن حضرت بر لزوم نامگذاری حتی پیش از تولد اشاره فرموده اند. چنان که رسول خدا(ص) "محسن" فرزند حضرت فاطمه زهرا(س) را در شکم مادر نامگذاری کرد و فرمود که همه اشخاص در روز قیامت با نام خود و پدرانشان فرا خوانده می شوند. پس نام هایتان را پسندیده و زیبا برگزینند.
از پیشوایان عالی قدر مکتب تشیع احادیث و روایات متعدد و متواتری در خصوص اهمیت نام نیکو و نیز تاکید بر استفاده از نام های پاک و منزه، همچون نام های خداوند تبارک و تعالی، پیامبران، امامان، صدیقین و صالحین، به یادگار رسیده است که در این مجال به چند فراز از این احادیث و روایات تبرک می جوییم؛
از امام محمد باقر(ع) نقل شده است که راست ترین نام ها نامی است که دلالت بر بندگی خدا کند و بهترین نام ها نام پیامبران(ع) است.
از حضرت امام جعفر صادق(ع) احادیث و روایاتی درخصوص انتخاب نام های ارجمند نقل شده است که در اکثر این روایات نسبت به نامگذاری فرزند به نام مبارک "محمد" تاکید شده است.
از حضرت امام موسی کاظم(ع) نقل شده است؛ اول نیکی پدر به فرزند آن است که او را نام نیکویی ببخشد. "همچنین از آن حضرت روایت شده است که فقر و بینوایی داخل خانه ای نمی شود که در آن خانه نام "محمد"، "احمد"، "علی"، "حسن"، "حسین"، "جعفر"، "طالب"، "عبدالله" یا "فاطمه" بوده باشد.
سیره خاندان پاک وحی و نیز اهمیتی که برای نامگذاری قائل بوده اند بی گمان آئینه و الگویی راستین برای اهل معرفت است. چنان که این نکته به تحقق در آثار فضلا و خردمندان این مرز و بوم دیده می شود.
ابوالفضل بیهقی در کتاب ارجمند "تاریخ بیهقی" آورده است: "بر پدران بیش از آن نباشد که فرزندان خویش را نام های نیکو و بسزا ارزانی دارند ..." و نیز امیر کیکاووس بن اسکندر در کتاب "قابوس نامه" به فرزندش گیلانشاه چنین اندرز داده است: "اگر خدای تو را پسری دهد، اول نام خوش بر وی نه که از جمله حق های پدران یکی این است."
نامگذاری از نگاه امام رضا(ع)
حضرت امام رضا(ع) همچون رسول اکرم(ص) و ائمه طاهرین علیهم السلام نسبت به انتخاب نام نیک و برازنده به پیروان خویش سفارش های ارزنده ای داشته اند. از مجموع احادیث و روایاتی که در زمینه مسائل تربیتی درباره آن حضرت به ما رسیده است می توان به عظمت و اهمیت این موضوع در آئین اسلام و مکتب تشیع و جامعیت آن یقین حاصل نمود.
در فقه الرضا آمده است: "اگر پیش از ولادت نام کودک را تعیین نکرد ه اید، روز هفتم نام او را انتخاب کنید."
امام هشتم شیعیان برای فر زند ارجمند خویش امام جواد نام زیبای "محمد" را برگزید و دیگران را به انتخاب این نام چنین سفارش فرمودند که؛ "خانه ای که در آن نام محمد باشد، روز و شبشان را با خیر و نیکی به پایان می رسانند."
برخلاف ابن شهر آشوب، شیخ مفید و شیخ طبرسی که جز حضرت امام محمد تقی فرزندی را برای امام رضا(ع) ذکر نکرده اند، در برخی منابع همچون "سیدالائمه" برای آن حضرت ۵ فرزند پسر و یک دختر ذکر شده و یا سبط بن جوزی در "تذکره الخواص" برای آن حضرت ۴ فرزند ذکر نموده است که در برخی منابع مانند "منتخب التواریخ" اسامی فرزندان آن حضرت را محمد، قانع، حسن، جعفر، ابراهیم و حسین ذکر شده است. مرحوم شیخ عباس قمی نیز در "فوائد الرضویه" از دختر حضرت امام رضا(ع) با نام "فاطمه" یاد کرده است.
اسامی و القاب امام رضا(ع)
امام موسی بن جعفر(ع) فرزند دلبند خویش را همنام جد بزرگوارش امیرالمومنین(ع) و جد دیگرش امام سجاد(ع)، "علی" نام نهاد. امام کاظم(ع) گاهی اوقات او را "ابوالحسن" خطاب نموده و می فرمود: "هرگاه فرزندم را صدا می کنید او را ابوالحسن بخوانید."
از این رو در بسیاری از روایات اگر ناقل سخن حضرت امام رضا(ع) باشد، ایشان را ابوالحسن الثانی می خوانند زیرا ایشان در کنیه نیز با جد بزرگوار خویش مولای متقیان(ع) اشتراک دارند.در طی حیات پربرکت امام رضا(ع) القاب متعدد و متنوعی به آن حضرت اختصاص یافت که هرکدام بنا بر مناسبتی و براساس ضوابط و شرایطی تحقق یافت.
این القاب هریک نشانگر جلوه ای از فضایل و کرامات بی شمار آن حضرت است و گواه دیگری بر عظمت بی انتهای شخصیت الهی ایشان. برخی از القاب کریمه آن حضرت عبارتند از: صابر، رضی، وفی، صادق، فاضل، صدیق، ضامن آهو، قره العین المومنین، غیظ الملحدین، هادی، مرشد، سراج الله، عالم، نورالهدی، راضی، زکی و ... که در کتابهایی همچون "منتهی الامال" "بحارالانوار"، "علل الشرایع" و زیارتنامه آن حضرت با دقت نظر می توان علاوه بر این القاب، به موارد دیگری نیز دست یافت.
"رضا" معروف ترین لقب امام هشتم
بی گمان "رضا" معروف ترین لقب حضرت ثامن الحجج(ع) است، چنان که به محض شنیدن آن، در ذهن هر شنونده ای وجود مقدس حضرت امام رضا(ع) نقش می بندد. این لقب در طول تاریخ بیش از سایر القاب آن حضرت مورد استفاده دوستان وحتی دشمنان ایشان قرار گرفته است. بویژه در دستگاه خلافت مامون با انگیزه بهره گیری های سیاسی، آن حضرت را بیشتر با عنوان رضا معرفی می کردند.
نان که حتی طبری در کتاب خود لقب رضا را ابداع مامون خلیفه عباسی و نشات گرفته از دوران ولایتعهدی امام رضا می داند و می نویسد که "مامون آن حضرت را رضای آل محمد(ص) خواند!" در حالی که به حکم اسناد شیعی، چنان که در کتاب مناقب ابن شهرآشوب از امام محمد تقی(ع) نقل شده است این موضوع افترایی بیش نیست.
در "جلاءالعیون" نیز از امام جواد درباره این نکته که لقب رضا را آیا مامون به ایشان داده است، پرسش شده و امام پاسخ فرموده اند: "سوگند به خدا که آنها دروغ می گویند او رضاست زیرا مورد پسند خدا و پیامبر اوست و دوست و دشمن از او خشنود بودند."
همچنین درباره لقب رضا در منابع دیگری نیز از امام نهم(ع) نقل شده است که علت این نکته را در این دانسته اند که مخالفان و موافقان به او خط و رسم او رضا داده اند و یا چنین موقعیتی از نظر رضای دوست و دشمن برای احدی از امامان پیشین نبوده است.
در "جناب الخلود" روایتی ذکر شده که حکایت از آن دارد. این لقب مربوط به قبل از دوران ولایتعهدی امام رضا (ع) است و امام موسی بن جعفر(ع) فرزند خویش را به این لقب خطاب می فرموده و می کوشیدند تا این تفکر را شایع کنند که او راضی به رضای خدا و مرضی خدا و رسول بود.
نامگذاری، جلوه ای از ارادت ایرانیان به امام رضا
حدیث عشق و ارادت ایرانیان به خاندان پاک وحی(ع)، حدیثی شگفت و غیرقابل توصیف ا ست.
روایت شورانگیز گرویدن سلمان فارسی به اسلام و ارادت آسمانی او به عترت پاک و مکرم رسول اکرم(ص) تا بدان پایه است که پیامبر عظیم الشان، مسلمان را در شمار اهل بیت ارجمند خویش معرفی فرموده اند و مقام ایشان نیز همواره مورد تکریم عترت گرامی رسول خدا(ص) قرار داشته است.
به گواه تاریخ، ایرانیان با حمایت از علویان همواره به دفاع از اهل بیت(ع) برخاسته و در این راه حتی از بذل جان خویش کوتاهی نکرده اند. تا بدانجا که این سرزمین بزرگترین پایگاه تشیع در طول چهارده قرن پس از ظهور اسلام بوده است.
عشق و ارادت مردم این دیار به اهل بیت عصمت و طهارت از جلوه های متعدد و گوناگونی برخوردار بوده است، که در هر جلوه ای، جهانی زیبایی و معنا نهفته است و حکایت از احترام و اشتیاقی روزافزون و پایان ناپذیر دارد.
بی تردید یکی از جلوه های عشق و ارادت آسمانی ایرانیان به ساحت مقدس عترت رسول گرامی اسلام، استقبال از نام های مبارک این خاندان عظیم الشان است. نام هایی با معانی و مفاهیم ملکوتی و نیکو که هریک یادآور یکی از پیشوایان معصوم است و سرشار از هزاران فراز فضیلت و کرامت.
از آنجا که نامگذاری فرزندان یکی از مهمترین مراحل زندگانی هر انسانی است و نشانگر علایق و نگرش اوست می توان از این نکته به استنتاج های فراوانی درباره خصوصیات یک جامعه دست یافت و نکات قابل تاملی را از آن استخراج نمود.
براساس یک پژوهش بین المللی نام مبارک "محمد" پرطرفدارترین نام در سطح جهان است و هیچ نامی تا این اندازه مورد استقبال جهانیان قرار نگرفته است. در کشور ایران نیز نام مبارک "محمد" در رتبه اول قرار گرفته است و طبق آمار، نام های مبارک "علی" و "حسین" در رتبه های دوم و سوم و پس از آن نام رضا با احتساب اسامی دو اسمی، در مرتبه چهارم قرار دارد و درصد فراوان قابل ملاحظه ای را به خود اختصاص داده است.
شماری از نام های دو اسمی عبارتند از: احمدرضا، محمدرضا، علیرضا، حامدرضا، حسن رضا، حسین رضا، غلامرضا، عبدالرضا، امیدرضا، حمیدرضا، امیررضا، امین رضا، رضابخش، رضاعلی، رضاقلی، رضامحمد، سعیدرضا، سقارضا، شاه رضا، فرهادرضا، مجیدرضا، مسعودرضا، موسی رضا، مهدی رضا، میررضا، وحیدرضا، یوسف رضا و ... علاوه بر این نام ها که در اسناد سازمان ثبت احوال و نیز کتابها ی نامنامه ثبت است بسیاری از ایرانیان نام خانوادگی خویش را به سبب ارادت به حضرت امام رضا(ع) به گونه ای برگزید ه اند که یادآور آن حضرت است.
شماری از نام های خانوادگی در این زمینه عبارتند از: رضایی، رضازاده، پوررضا، رضائیان، رضانیا، رضاجو، رضاطلب، رضاپور، رضاخواه، رضادوست، مشهدی یار، عبدالرضایی، غلامرضایی، رضوی و ...
برخی از ایرانیان نیز با برگزیدن نام های اصحاب آن حضرت همچون خواجه ربیع، مراد و اباصلت ارادت خویش را آشکار نموده اند. برخی دیگر نیز با انتخاب القاب پدر و فرزند آن حضرت در این مسیر گام نهاده اند.
ابراز علاقه و ارادت به ساحت مقدس حضرت امام رضا(ع) تنها در نامگذاری مردان خلاصه نمی شود. به استناد آمار موجود بخش قابل توجهی از نام های بانوان ایرانی به نام های مبارک مادر، خواهر و همسر حضرت امام رضا(ع) اختصاص یافته است. نام هایی همانند: تکتم، نجمه (مادر امام رضا(ع))، حکیمه معصومه، بی بی معصومه، معصومه خاتون (لقب خواهر آن حضرت)، خیزران (لقب همسر امام) و ...
برخی از ایرانیان نیز از آنجا که یکی از القاب آن حضرت "ضامن آهو" می باشد فرزند دختر خویش را "آهو" نامگذاری می کنند که در این خصوص هموطنان آذری زبان از نام "مارال" به همین معنی بهره برده اند.
یقینا گستره نام ها سرشار از گفتنی های ناگفته و اسرار و نکات قابل توجه فراوانی است که تاکنون مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار نگرفته است. چه بسا در پس ماجرای انتخاب این نام ها کرامات و ماجراهای شیرینی نهفته باشد که گردآوری و تنظیم آن می تواند کتابی جالب و جذاب باشد و در قلمرو مسائل مذهبی و اجتماعی نقش ارزنده ای ایفا نماید.
این موضوع حتی می تواند طرحی برای تولید برنامه های دیداری، شنیداری پرمخاطبی باشد تا مسائل تربیتی و دینی را به شکل نوینی به میان خانواده ها ببرد و آفاق تازه ای را در برابر دیدگان آنها بگشاید.
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼