زایمان کم درد، روش هیپنوتیزم!

برخلاف گفته اکثر متخصصان زنان و زایمان که معتقدند استفاده از سزارین نادرست است و این روش را منوط به شرایط و خواست مادر عنوان می‌کنند، اگرچه منکر عوارض احتمالی این عمل جراحی نبود اما نگرانی موجود در این‌باره را به «جامعه آماری که بخشی از آن به اشتباه انتخاب شده است» نسبت می‌داد.

بتول خان‌اشرفی، متخصص زنان و زایمان استفاده از هیپنوتیزم را برای کاهش یا از میان بردن درد زایمان طبیعی مناسب عنوان کرد. وی یکی از معدود متخصصان زنان و زایمان است که از این روش برای بیماران خود استفاده می‌کند.

شما به‌عنوان متخصص زنان و زایمان کدام روش زایمان را برای زنان باردار ترجیح می‌دهید؟

اینکه بگوییم سزارین یا زایمان طبیعی کدام بهتر است بدون در نظر گرفتن شرایط بیمار کار درستی نیست. آنچه حائز اهمیت است شرایط خانم باردار و جنین است یعنی برای انتخاب میان این دو روش ما شرایط جسمانی بیمار، طرز قرار گرفتن جنین در رحم مادر و… را باید در نظر بگیریم. اینکه بخواهیم بنا بر شرایط فعلی بحث کنیم در حال حاضر تاکید بر زایمان طبیعی بیشتر است زیرا شرایط برای مادر به‌گونه‌ای است که اگر مشکلی پیش نیاید، می‌تواند همان روز مرخص شود، اما معمولا کسی که تحت عمل سزارین قرار می‌گیرد مدت زمان طولانی‌تری در بیمارستان بستری می‌شود. بنابراین در آمار جهانی شرایط بستری یکی از عللی است که می‌تواند برای بخش بهداشت و سلامت کشورها مهم باشد.

یکی دیگر از این عواملی که بخش بهداشت و سلامت را به سمت زایمان طبیعی ترغیب می‌کند این است که در سزارین برش بر پوست و لایه‌های زیرین و رحم مادر صورت می‌گیرد و در نتیجه خونی که از بدن خارج می‌شود خود بر این انتخاب تاثیر می‌گذارد. علاوه بر آن جایگاه جفت و سایر موارد نیز حائز اهمیت است. در این میان در بحث سزارین جنبه اقتصادی نیز مورد توجه است، آن هم از جهت مدت اقامت مادر در بیمارستان و هزینه‌های جانبی آن. ضمن اینکه برای زایمان طبیعی ماما نیز این کار را می‌تواند انجام دهد و متخصص فقط نظارت کند و به صورت مستقیم متخصص مداخله‌ای در زایمان نداشته باشد اما در بحث زایمان به صورت سزارین، باید متخصص حضور داشته باشد. بر همین اساس هزینه‌ها طبیعتا باز هم افزایش می‌یابد.

علاوه بر این، موضوع تاثیرگذار دیگر نوزاد است. در زایمان طبیعی معمولا مادر در طول زایمان و پس از آن به هوش است و می‌تواند در همان ابتدا بچه را در آغوش گیرد و آن شیر اولیه را که به آن آغوز یا ماچ می‌گویند به جنین بدهد، اما در سزارین به سبب شرایط مادر این اتفاق دیرتر صورت می‌گیرد یعنی باید چند ساعت منتظر بمانند تا مادر به هوش بیاید. این جریان البته در همان سزارین هم قابل جبران است و برنامه‌ای هم برای آن وجود دارد که آن بیهوشی از ناحیه کمر یا اسپاینال یا اپیدورال است. این روش سبب می‌شود همزمان با تولد بچه مادر به هوش باشد و همان برخورد در زایمان طبیعی را در پیش گیرد.

شما از شرایط پس از زایمان زنانی که زایمان طبیعی دارند سخن به میان آوردید و برای آن راه و روش در سزارین نیز عنوان کردید. چه محاسنی برای زنان در زایمان طبیعی وجود دارد که ارزش تحمل درد را داشته باشد؟

زنانی که به صورت طبیعی زایمان می‌کنند معمولا بلافاصله می‌تواند به انجام حرکات ورزشی روی بیاورد. این مادران با سرعت بیشتری می‌توانند به زندگی طبیعی خود بازگردند و به تناسب اندام دست یابند. البته این موضوع هم منوط به آن است که زایمان طبیعی به خوبی انجام گرفته باشد و با برش‌ها و پارگی‌های شدیدی مواجه نشده باشد. چون گاهی این پارگی‌ها و بریدگی‌ها عمیق است که حتی به مقعد می‌رسد یا به سبب فشار به مثانه آسیب می‌رساند. همین امر سبب می‌شود مادر در بازگشت به زندگی عادی با مشکل مواجه شود. بنابراین به‌طور کلی ارجحیت این روش‌ها به شرایط بیمار یا همان خانم باردار و جنینش بستگی دارد.

مهم این است که متوجه شویم آیا خانم باردار امکان زایمان طبیعی را دارد یا ندارد؛ اینکه لگن مادر بسیار کوچک و دهانه آن تنگ نیست یا جنین بسیار درشت نیست یا به طور مثال جنین در رحم به صورت عرضی یا از طریق پا در ناحیه دهانه رحم قرار نگرفته باشد یا جفت سد راه خروج جنین نباشد، همچنین گاهی بر اساس سابقه زایمان قبلی به صورت سزارین امکان زایمان طبیعی وجود ندارد، که در این صورت زایمان طبیعی را یا غیرممکن یا بسیار سخت می‌کند لذا بیمار باید تحت مراقبت‌های ویژه قرار گیرد در این صورت از نظر پزشکی ارجحیت با سزارین است.

پزشکان در انتخاب عمل سزارین یا تجویز آن چقدر تاثیرگذارند؟

این مسائل و بسیاری موارد دیگر در تصمیم‌گیری پزشک برای نحوه زایمان بیمار مهم است. باید توجه کنید ما زمانی سزارین را تجویز می‌کنیم که شرایط سختی برای مادر یا جنین وجود داشته باشد، یا حتی گاهی در لحظات آخر به سبب ماندن جنین در رحم و امکان خونریزی دست به چنین کاری می‌زنیم، زیرا برای اینکه جنین زنده بماند و مادر هم از خطر در امان باشد باید زودتر زایمان صورت گیرد. بنابراین نمی‌توانیم بگوییم کدام‌یک از این روش‌ها بر دیگری ارجحیت دارد و فقط پس از بررسی هر مورد می‌توانیم با قاطعیت در این زمینه اظهارنظر کنیم. بنابراین در اینجا بحث بهتری صددرصدی وجود ندارد.

ما با زنانی مواجهیم که به هیچ قیمت حاضر نیستند درد زایمان را تحمل کنند. چه میزان از متقاضیان سزارین به این سبب از زایمان طبیعی دوری می‌کند؟

ترس از درد موضوعی است که می‌توان به‌عنوان عاملی مهم و اساسی در انتخاب سزارین از سوی مادر به آن اشاره کرد. یعنی گاهی ممکن است هیچ مشکلی وجود نداشته باشد و تنها ترس از درد در ناحیه لگن سبب تقاضای بیمار برای سزارین شود. در شرایطی که هیچ مشکلی برای مادر وجود نداشته باشد و مادر و جنین در شرایط ایده‌آل باشند اما مادر از زایمان طبیعی بترسد سبب می‌شود هیچ کمک و همراهی‌ای برای زایمان طبیعی با پزشک انجام ندهد. پس هم به‌عنوان فردی که حق انتخاب دارد و هم به سبب اینکه عدم موافقت وی سبب زایمان خطرناک می‌شود ما باید به روش سزارین روی آوریم. در این میان ما روش‌های زایمان طبیعی بی‌درد را هم داریم که می‌توانیم از آن استفاده کنیم.

در این روش وقتی فاز اول زایمان انجام گرفت و دهانه رحم به اندازه چهار سانتی‌متر باز شد ما می‌توانیم از متخصص بیهوشی بخواهیم که از ناحیه کمر بیمار را بی‌حس کند. این بی‌حسی به دو صورت اسپیدورال و اسپاینال انجام می‌شود، اما روش اسپاینال بهتر است چون حس درد را از بین می‌برد ولی عضلات قدرت حرکت را از دست نمی‌دهند و بیمار می‌تواند به زایمانش کمک کند. این موضوع سبب می‌شود عضلاتش فعالیت کنند که این کار برای خود مادر نیز خوب است. بنابراین هم به خودش و هم به ما کمک می‌کند که جنین را به راحتی از رحم خارج بیاوریم. در این میان روش تازهتری هم وجود دارد که از قبل، مرسوم بوده اما به تازگی استفاده از آن در زایمان صورت می‌گیرد که هیپنوتیزم و تلقین است.

روش تلقین یا هیپنوتیزم چگونه است و تاثیر آن بر روند زایمان به چه نحوی است؟

هیپنوتیزم روش بسیار خوبی برای بیمارانی است که برای انجام این روش از ابتدا بیمار باید تحت نظر پزشکی که چنین کاری را انجام می‌دهد قرار گیرد، به‌گونه‌ای که در طول مدتی که برای مراجعات مراقبت بارداری در مطب حضور می‌یابد جلسات گفت‌وگو در این راستا برگزار شده و به مرور زمان و گام به گام هیپنوتیزم به خانم باردار آموزش داده می‌شود. طی این جلسات متخصص زنان و زایمان آرام آرام به این نتیجه می‌رسد که این فرد می‌تواند تحت تاثیر هیپنوتیزم قرار گیرد یا خیر. به عبارت دیگر تاثیرپذیری لازم را دارد یا نه. پس از آن در صورت پذیرش بیمار به مراحل یک، دو و سه، هیپنوتیزم می‌تواند صورت گیرد. از مرحله سه به بعد کم‌کم ما می‌توانیم بی‌دردی را ایجاد کنیم.

به عبارتی می‌توانیم در این مراحل بخشی از بدن بیمار را برش دهیم اما او متوجه درد نشود. حتی در این شرایط می‌تواند نگاه کرده و با ما همکاری کند. در صورتی که این رویه به درستی پیش رود و مقبول باشد ما می‌توانیم از مرحله سه به مراحل چهار و پنج هم وارد شویم یعنی در این مراحل با ورود بیمار بی‌دردی بسیار راحت‌تر می‌شود. در روز زایمان چون مادر تجربه پیشین این هیپنوتیزم را داشته با همراهی خودش می‌تواند وارد این مراحل شود و زایمان بدون درد را تجربه کند. یعنی ما در آن روز می‌توانیم براساس تجربه پیشین او را به همان درجه بالای خواب و تلقینات برسانیم. بر این اساس مادر می‌تواند به راحتی با ما همکاری کند و عضلاتش هم در کمک به خروج جنین فعال باشد. این روش یکی از روش‌های بدون درد برای زایمان است.

هم اکنون این روش اجرا می‌شود؟

این روش در حال حاضر اجرا می‌شود اما میزان آن بسیار کم است و در بیمارستان‌های محدود و توسط اشخاص بسیار کم اجرا می‌شود، زیرا دربارهٔ هیپنوتیزم در زایمان باید فرد تخصص لازم برای این کار را داشته باشد یعنی متخصصان زنانی باشند که بدانیم در این زمینه هم کار کرده‌اند.

آیا این روش را شما انجام می‌دهید؟

بله، من این کار را برای بیمارانی که متقاضی این روش می باشند، انجام می‌دهم.

درباره مراحل زایمان با هیپنوتیزم شما از پنج مرحله سخن گفتید، این مراحل چگونه است؟

پیمودن این مراحل برای رسیدن به خلسه است. مراحل به‌گونه‌ای است که مسیری را طی می‌کند که فرد را به خواب عمیقی می‌برد تا در طول زایمان بتواند با ما همکاری کند. ما گام به گام تصوری را به او آموزش می‌دهیم تا کم‌کم احساساتی را با تلقین درک کند. به طور مثال اینکه احساس کند؛ در اتاق تاریکی است، به چیزی فکر کند، یا چگونه با نفس عمیق به این گام‌ها سرعت بخشد. اما تمام این مسائل بستگی به تمریناتی دارد که در طول دوران بارداری صورت گرفته، یعنی ما با او کار می‌کنیم و او یاد می‌گیرد چگونه با ما همکاری کند. در مرحله سوم ما می‌توانیم بی‌دردی را به وی القا کنیم. این مرحله، نوعی القاست یعنی با نوعی تلقین به مرحله‌ای می‌رسیم که بتواند به درخواست ما پاسخ دهد وهیچ دردی را احساس نکند. به طور مثال در مرحله‌ای از یک تا ۱۰ را می‌شماریم و به او القا می‌کنیم از پله پایین می‌آید و فلان چیز را احساس می‌کند و…

یعنی تمام ۹ ماه باید خانم باردار تحت‌نظر شما باشد؟

نیاز به ۹ ماه نیست. از ماه چهارم یا پنجم هم اگر بیاید می‌توانیم چنین کاری انجام دهیم اما مسلما هرچه زودتر بیاید نتیجه قطعی‌تری می‌گیرد. پس از طی این جلسات، توانایی خانم باردار در زایمان هیپنوتیزم تضمین می‌شود.باید بیمار و پزشک با هم دوست بشوند و پزشک مورد اعتماد خانم باردار باشد به گونه‌ای که بیمار با طیب‌خاطر این عمل را انجام دهد.

این روش عوارض هم دارد؛ یعنی ممکن است مشکلی برای بیمار پیش آید؟

این روش، تلقین است و قطعا عوارضی ندارد نهایت اتفاق این است که فرد مورد نظر به بی‌حسی نمی‌رسد.

تاکنون در اتاق زایمان چنین مشکلی پیش آمده؟

ما پیش از زمان زایمان به این نتیجه می‌رسیم که فرد تلقین‌پذیر هست یا خیر. در این شرایط ما اصلا این روش را ادامه نمی‌دهیم. حتی پیش از زایمان در جلساتی که با بیمار داریم و طی گفت‌وگو‌ها و تست‌های ری اکشن و رفلکسیشن و تست‌های دیگر متوجه شرایط بیمار می‌شویم. پس بر این اساس با وی کار می‌کنیم.

استفاده از سزارین چه در جهان و چه در کشور ما مهم است. سبب این موضوع چیست؟

علت این موضوع بیشتر به‌خاطر هزینه‌ها و استفاده از امکانات است. البته این مساله به این معنی نیست که عوارض آن در نظر گرفته نمی‌شود. عوارض سزارین بسیار‌تر از زایمان طبیعی است. قطعا حضور در بیمارستان و هزینه‌های بستری نیز مهم است. البته تمام این آمارها کلی است. به طور مثال برای میزان آسیب‌ها سراغ بیمارستان‌هایی می‌روند که معمولا بیمارستان‌های دولتی می باشند و رزیدنت‌ها و دانشجویان ما در آن فعالیت می‌کنند. آمارها از آنجا گرفته می‌شود و به تمام زایمان‌ها تعمیم داده می‌شود. گرچه شاید این‌گونه نباشد و بیماری که پزشک خود را انتخاب می‌کند و به او اطمینان دارد با چنین عوارضی روبه‌رو نشود اما در آمارها به طور نسبی به این موضوعات توجه نمی‌کنند. وجود عوارض هم به پزشک و هم به بیمارستانی که در آن زایمان صورت می‌گیرد بستگی دارد. اما در آمارها معمولا بیمارستان‌های خصوصی و بسیاری از پزشکان در نظر گرفته نمی‌شوند.

منظورتان چیست که به بیمارستان بستگی دارد. عوارض سزارین، عوارض بیمارستانی است؟

در بعضی بیمارستان‌ها به سبب آلودگی، میزان عفونت در بیماران بیشتر می‌شود. اما در بیمارستان‌های خاص وقتی بیمار تحت نظر پزشک خودش عمل می‌شود این میزان عفونت بسیار پایین است. اما معمولا در آمارها چون توجهی به این موارد نمی‌شود، این مسائل نیز در اطلاعات گنجانده نمی‌شود. اما در مورد بحث هزینه‌ها که قطعا در بیمارستان‌های دولتی بسیار کمتر است در زایمان طبیعی نیز می‌توانند از رزیدنت متخصص زنان استفاده کنند و فقط متخصص نظارت کند. اما دربارهٔ سزارین باید حتما پزشک متخصص حضور داشته باشد که هزینه‌بر است. در روش سزارین در آینده ممکن است چسبندگی ایجاد شود یا آسیبی به احشای اطراف ازجمله مثانه و روده وارد شود اما این موضوع معمولا به ندرت از طریق یک متخصص متبحر اتفاق می‌افتد. معمولا این موارد عواقب به‌کارگیری از اشخاصی است که در حال دوره دیدن می باشند.