ناسازگاری خون مادر و نوزاد، عوارض آن

برای والدین، بعد از نه ماه انتظار برای دیدن کودک، هیچ چیز لذت بخش تر از فکر کردن درباره ی مسائلی همچون این که گوش های کوچکش شبیه به کیست، فرورفتگی چانه را از چه کسی به ارث برده، و انگشتان پای بلند او مشابه با کیست، نمی باشد. اما گروه خونی او چه؟ در حالی که تفاوت رنگ موی نوزاد با مادر غیر عادی نیست (حتی اگر او در نهان دوست باشد کودکش رنگ موی بلوند توت فرنگی او را به ارث ببرد)، در صورتی که گروه خون نوزاد همان گروه خون مادر نباشد داستان عوض می شود.
در این مورد، نوزاد در معرض خطر شرایطی است که ناسازگاری گروه خونی ABO نامیده می شود، نوعی بیماری که بیمایر همولیتیک نوزادی (HDN) نامیده می شود (۱) (یک نمونه ی دیگر از HDN زمانی رخ می دهد که خون مادر Rh منفی و خون کودک او Rh مثبت باشد. در طول بارداری از نظر ناسازگاری فاکتور Rh غربالگری انجام می شود؛ و به مادر باردار شانسی برای کنار زدن مشکل داده می شود)
در گذشته، یک HDN (که از نظر بالینی اریتروبلاستوز فتالیس نامیده می شود) کودک را در معرض خطرات جدی قرار می داد. در حقیقت، زمانی HDN ها علت اصلی مرگ در کودکان تازه متولد شده بودند.
امروزه که محققان پزشکی مکانیسم های ایجاد کننده ی HDN ها را بهتر درک کرده اند، این شرایط تقریبا تهدید کننده نمی باشند. اگر به تازگی مادر شده اید و گروه خون کودکات با گروه شما متفاوت است، آنچه باید درباره ی ناسازگاری ABO بدانید را در این مقاله به دست خواهید آورد.

الفبای ناسازگاری ABO
حروف A، B، و O به چهار نوع گروه خونی A، B، AB، و O اشاره می کند. گروه خونی براساس پروتئین های روی سطح گلبول های قرمز تعیین می شود. این پروتئین ها آنتی ژن های بالقوه (موادی که سیستم ایمنی آن ها را شناسایی نمی کند) هستند.
سیستم ایمنی برای ایجاد حفاظت آنتی بادی هایی ضد پروتئین های ناآشنا تولید می کند. این آنتی بادی ها می توانند از جفت عبور کنند، و بعد از تولد کودک گلبول های قرمز او را تجزیه کرده و می شکنند .
دلیل این که گروه خون کودک همیشه همان گروه خون مادرش نیست این است که گروه خونی براساس ژن های کسب شده از هر دو والد تعیین می شود. بنابراین، مثلا اگر گروه خون مادر O و گروه پدر A باشد، فرزند ممکن است گروه خونی A داشته باشد (۴). دلیل این که کودک گروه خونی O نخواهد داشت این است که ژن O مغلوب است.
همه ی ترکیب های غیر منطبق گروه خونی مشکل ساز نیستند. ناسازگاری ABO فقط در صورتی رخ می دهد که زنی با گروه خونی O کودکی با گروه خونی A، B، یا AB داشته باشد. اگر گروه خونی کودک O باشد، مشکلی با پاسخ ایمنی منفی وجود نخواهد داشت، زیرا گلبول های قرمز نوع O آنتی ژن های آغازگر پاسخ ایمنی ندارند.

ناسازگاری خونی، ناسازگاری ABO چگونه درمان می گردد؟
شایع ترین مشکل ایجاد شده توسط ناسازگاری ABO زردی است. زردی زمانی رخ می دهد که ماده ی نارنجی-زرد به نام بیلی روبین که به هنگام تجزیه ی طبیعی گلبول های قرمز خون تولید می گردد در خون ساخته شود (۵). اگر گلبول های قرمز بیش از مقدار نرمال تجزیه شوند، بیلی روبین حاصل در بافت چربی زیر پوست رسوب کرده و باعث ایجاد هاله ی مایل به زرد در پوست و سفیدی چشم ها می شود که نشانه ی نمایانگر زردی است.
همه ی کودکان دارای ناسازگاری ABO دچار زردی نمی شوند، و همه ی کودکان مبتلا به زردی نیاز به درمان گسترده نخواهند داشت. این مساله وابسته به مقدار بیلی روبین تجمع یافته در خون کودک است. برخی نوزادان دارای زردی خفیف خود به خود و با تغذیه ی بیشتر بهتر خواهند شد (۶). افزایش موقت تغذیه منجر به افزایش حرکات روده ای می شود، که تعیین کننده ی مقدار بیلی روبین خارج شده از بدن است. مادرانی که کودک خود را با شیر خود تغذیه می کنند در صورتی که شیر کافی نداشته باشند، ممکن است نیاز باشد رژیم غذایی کودک خود را به مدت چند روز با شیر خشک مکمل کنند .
در مورد نوزادانی که زردی آن ها شدیدتر است، نوردرمانی یا درمان با نور اثربخش است. پوست کودک در معرض امواج نوری قرار می گیرد که بیلی روبین را به ماده ای تبدیل می کنند که می تواند از سیستم کودک عبور کند. کودک در حالی که فقط پوشک و چشم بند نرم دارد زیر نور قرار داده می شود.. به جای، یا علاوه بر نور درمانی، کودک مبتلا به زردی را می توان با بیلی بلنکت نیز درمان کرد که از فیبر نوری برای تجزیه ی بیلی روبین استفاده می کند.
در موارد نادر، کودک مبتلا به HDN را باید با نوعی از انتقال خون به نام انتقال تبادلی درمان کرد. در این مورد، بخشی از خون کودک با گروه خونی O جایگزین می گردد. و کودکی که در نتیجه ی HDN شدیدا کم خون شده است ممکن است نیاز به انتقال خون سنتی بیشتر داشته باشد و در آن خون اضافی برای جایگزین کردن خون از دست رفته تزریق می گردد.

پیشگیری و ارزیابی ناسازگاری خونی
برای کمک به پیشگیری از موارد زردی شدید، APP موارد زیر را توصیه می کند:
- مادرانی که کودک خود را با شیر خود تغذیه می کنند، این کار را حداقل ۸ تا ۱۲ بار در روز به مدت چند روز بعد از تولد انجام دهند و از مصرف مکمل های آب و آب قند خودداری کنند.
- نوزادان باید به طور روتین از نظر زردی به هنگام بستری در بیمارستان حداقل هر ۸ تا ۱۲ ساعت یکبار مانیتور شوند.
- در صورتی که قبل از ۲۴ ساعت بعد از تولد زردی ایجاد شود، مقدار زردی باید کنترل شود.
- مقدار بیلی روبین کودکان به هنگام ترخیص کنترل شود تا بتوان کودک را از نظر خطر ایجاد زردی شدید ارزیابی نمود.
- از همه مهم تر، همه ی کودکان باید در چند روز بعد از تخلیه از بخش بررسی شوند تا وزن، درصد تغییر وزن از زمان تولد، و خطر زردی توسط متخصص اطفال کنترل شوند. اولین ملاقات با متخصص اطفال اهمیت دارد تا کاهش وزن بیش از حد و مقدار بالای زردی نادیده گرفته نشود.
- این مساله به خصوص برای کودکان دارای ریسک فاکتورهای بسیار زیاد ایجاد مقادیر بالای زردی از جمله کودکان پره تِرم، کودکان دارای مشکلات تغذیه ای، کوفتگی شدید یا سفالوهماتومی، یا تفاوت گروه خونی با مادر (ناسازگاری ABO یا Rh) اهمیت دارد.
علاوه بر زردی فیزیولوژیک در نوزاداان، انواع دیگر زردی عبارتند از:
- زردی ناشی از تغذیه با شیر مادر: زردی که به دلیل کمبود شیر مادر یا شیردهی ناکافی در هفته ی اول بعد از تولد بدتر شده، و منجر به دهیدراتاسیون و از دست دادن بیش از حد وزن می شود.
- زردی ناشی از شیر مادر: برخلاف زردی ناشی از تغذیه با شیر مادر، این کودکان خوب شیر می خورند و مقدار زردی خفیف دارند که ممکن است دو یا سه ماه طول بکشد.
- سندرم گیلبرت: یک بیماری ژنتیکی که ممکن است باعث ایجاد مقادیر خفیف زردی شود که به هنگام بیماری کودک حتی در بیماری های خفیف، ورزش بیش از حد، یا تحت استرس های دیگر، می آید و می رود.
- سندرم سیگلر-نیجار: یک شرایط ژنتیکی نادر که باعث ایجاد مشکل زردی در کل طول عمر فرد به دلیل فقدان کامل یا جزئی آنزیم تجزیه کننده ی بیلی روبین در کبد می شود.
- بیماری همولیتیک: شرایطی که منجر به تجزیه ی گلبول های قرمز خون و آزاد شدن مقدار زیاد بیلی روبین می شود، مثل ناسازگاری های گروه خونی، اسفروسیتوز وراثتی، و نقص G۶PD، و غیره.
و البته، نوزادان و کودکان بزرگتر ممکن است به دلایل دیگر همچون هپاتیت، واکنش های دارویی و . . . دچار زردی شوند.