عفونت ادراری در کودکان، علامتی ندارد؟

بیماری کلیه کودکان به‌ویژه عفونت ادراری که می‌تواند به نارسایی کلیه نیز بینجامد، ممکن است هیچ علایم بالینی نداشته باشد. به گفته متخصصان ۵۰ درصد بیماران مبتلا به نارسایی‌های کلیوی، زمانی به پزشک مراجعه می‌کنند که دیگر وقت دیالیز آنها است، یعنی زمانی که دیگر هیچ راهی برای درمان قطعی وجود ندارد. در کودکان علت اصلی ابتلا به نارسایی کلیه، اشکالات مادرزادی در سیستم ادراری آنها است، مثلاً کودکی که با یک مثانه معیوب به دنیا می‌آید، یا دچار برگشت ادرار از مثانه به کلیه می‌شود و یا این‌که سیستم مثانه او دچار تنگی شده است. تمامی این عوامل بر کلیه فشار می‌آورند و کلیه را دچار نارسایی می‌کنند. برای همین والدین باید به علایم ادراری کودک خود به‌ویژه دختربچه‌ها که شیوع عفونت ادراری در آنها بسیار بیشتر است، توجه کافی داشته باشند.

بسیاری از نارسایی‌های کلیه کودکان مادرزادی است
مسعود اعتمادیان، جراح کلیه و مجاری ادراری و متخصص اورولوژی، در گفت‌وگو با خبرنگار «سپید» درباره دلایل نارسایی‌های کلیه در کودکان می‌گوید: «دلیل اغلب نارسایی‌های کلیه در کودکان بیماری‌های مادرزادی، تشدید سنگ‌های سیستمی، برگشت ادرار به کلیه و تنگی محل اتصال لگنچه است که کلیه کودکان را با مشکل روبه‌رو می‌کند. بسیاری از این بیماری‌ها در دوران بارداری آغاز می‌شوند. بیماری‌هایی مانند دیابت و فشارخون در کودکان کمتر دیده می‌شود، اما موجب عوارض در کلیه می‌شود. خانواده‌ها برای پیشگیری از مشکلات کلیه در کودکان باید هر عفونتی را جدی بگیرند.»

اعتمادیان با اشاره به اینکه در حال حاضر سونوگرافی به‌راحتی می‌تواند بیماری‌های کلیه را در فاز اولیه آشکار کند، می‌گوید: «سونوگرافی قابل‌دسترس و ارزان است. متاسفانه بسیاری از اوقات بیماران دیر به پزشک مراجعه می‌کنند و همین مسئله موجب می‌شود این بیماری‌ها آثار غیرقابل بازگشتی برجای بگذارند. بیماری‌های سیستم ایمنی نیز بر کلیه تاثیر می‌گذارد و به‌اشتباه کلیه را موردتهاجم قرار می‌دهد. بیماری‌های موروثی نیز بسته به نوع بیماری می‌تواند کودک را تحت تاثیر قرار دهد. اگر در یک خانواده بیماری موروثی مربوط به کلیه وجود دارد باید افراد خانواده و کودکان از این نظر موردبررسی قرار بگیرند. بیماری‌های فشارخون و دیابت نیز بر کلیه تاثیر می‌گذارد اما این بیماری بیشتر در بزرگسالان نیز دیده می‌شود هرچند که ممکن است در کودکان نیز وجود داشته باشد. کودکی که به دیابت مبتلا است قطعاً در معرض آسیب به کلیه قرار دارد.»

آزمایش برای تمامی عفونت‌های ادراری لازم است
عباس مدنی، فوق تخصص بیماری‌های کلیه کودکان، نیز در گفت‌وگو با «سپید» درباره بیماری‌های کلیه در کودکان می‌گوید: «بیماری‌های کلیه کودکان به چند بخش تقسیم می‌شود. بخشی از این بیماری‌ها مادرزادی بوده و بخش دیگری در دوران رشد کودک ایجاد می‌شود. برخی از بیماری‌ها ژنتیکی هستند که با ژن وابسته موجب بیماری‌های کلیه در کودکان می‌شود. برخی از بیماری‌های کلیه در کودکان هم هستند که به دلیل عفونت‌های میکروبی ایجاد می‌شوند که این بیماری‌ها عموماً پس از تولد ایجاد می‌شوند. بیماری‌های ژنتیکی و ساختاری و ناهنجاری‌های کلیوی در زمان جنینی پیش می‌آید. وقتی‌که کودک به دنیا می‌آید، اگر سیستم ادراری‌اش به‌خوبی هم کار کند در معرض عفونت‌ها قرار دارد. عفونت اداری در کودکان بیماری کمیابی نیست به‌ویژه در دختربچه‌ها. با مشاهده برخی از علایم مانند تکرر ادرار، بوی بد ادراری و سوزش ادرار درصورتی‌که کودک زبان گویا داشته باشد و یا اگر نتواند صحبت کند اما بی‌اشتهایی و بوی بد ادرار و تب طول کشیده در او مشاهده شود، نشان از عفونت ادراری دارد. در تمامی عفونت‌های ادراری باید آزمایش ادرار انجام شود تا بیماری تشخیص داده شود.»

مدنی با تاکید بر اینکه برخی از بیماری‌های کلیه کودکان ازنظر شکل تشریحی تقسیم‌بندی می‌شوند، می‌گوید: «برخی از بیماری‌ها مربوط به کلیه و برخی مربوط به مجاری ادرار است. برخی مربوط به مثانه و برخی هم مربوط به عادات ادراری است. هرکدام از این موارد نیز چندین شاخه‌دارند. برای مثال بیماری‌های خود کلیه کیست‌های کلیه، بیماری‌های التهابی (سندروم نفروتیک) . برخی از بیماری‌ها هم هستند که به دلیل مصرف داروها به وجود می‌آیند و کلیه را تخریب می‌کنند که معمولاً با التهاب کلیه همراه است که به آن بیماری‌های پارانشیم کلیه گفته می‌شود. برخی دیگر از عوامل هستند که عملکرد کلیه را با مشکل روبه‌رو می‌کنند. برخی از بیماران هستند که در ادرار آنها خون یا پروتئین وجود دارد. برخی اوقات کلیه در اثر بیماری دیگر که بیمار به آن مبتلا است، دچار مشکل می‌شود. برای مثال وقتی کودکی گلودرد داشته باشد و به خوبی درمان نشود، ممکن است کلیه او ورم‌کرده و نیاز به درمان پیدا کند. برخی از بیماری‌های دیگر هستند که در اثر علل ناشناخته به وجود می‌آیند که اتفاقاً شایع بوده که خوشبختانه اغلب آنها قابل‌درمان هستند. تشخیص بیماری‌های کلیه باید موردتوجه پزشکان قرار بگیرد. فشارخون نیز ازجمله بیماری‌های کلیه است. ممکن است کلیه فردی مشکل داشته باشد و همین مسئله منجر به فشارخون شود. فشارخون وقتی بالا باشد کلیه‌ها و قلب را تخریب می‌کند و حتی گاهی ممکن است سردرد و استفراغ را نیز به دنبال داشته باشد.»

مدنی با بیان اینکه به بیماری‌هایی مانند رفلاکس‌های ادراری باید توجه شود، گفت:‌ «گاهی ادرار از مثانه به کلیه‌ها بازمی‌گردد که به آن رفلاکس گفته می‌شود و از طریق عفونت‌های ادراری کشف می‌شود. این دسته از بیماری‌های کلیه نیز درمان‌های به‌خصوص خود را دارند که شامل درمان‌های طبی، جراحی و همچنین درمان‌های غیرتهاجمی هستند. کودکانی که عفونت ادرار پیدا می‌کنند باید حتماً از بابت رفلاکس موردبررسی قرار بگیرند، چون ممکن است که این مسئله به‌تدریج کلیه را تخریب کرده و موجب بیماری‌های پیشرفته شود و سرانجام بیماری به دیالیز بینجامد. برخی دیگر از بیماری‌ها هم هستند که به دلیل عدم رعایت بهداشت به وجود می‌آیند. مانند کودکانی که پوشک می‌شوند. اگر پوشک دیر باز شود به‌ویژه در دختربچه‌ها و پسربچه‌هایی که ختنه نمی‌شوند، امکان عفونت ادراری در آنها افزایش پیدا می‌کند.»

عفونت ادراری دختران ۱۰ برابر پسران
سید عباس حسینی، فوق تخصص بیماری‌های کلیه کودکان، در گفت‌وگو با «سپید» درباره عفونت‌های ادراری کودکان می‌گوید: «عفونت ادراری یکی از بیماری‌های شایع در کودکان است. همواره باید به عفونت ادراری کودکان توجه شود، از دوران نوزادی تا سنین بالاتر. در سن نوزادی عفونت ادراری در دختربچه‌ها بیشتر از پسربچه‌ها است اما بعد از دوران نوزادی به‌طور مشخص عفونت ادراری در دختربچه‌ها افزایش پیدا می‌کند؛ به‌طوری‌که سه الی چهار سالگی دختربچه‌ها 10 برابر پسربچه‌ها دچار عفونت ادراری می‌شوند. علایم عفونت ادراری می‌تواند از یک تب سنگین تا بی‌علامتی باشد. یعنی حتی وقتی‌که علامت خاصی هم دیده نمی‌شود باید به عفونت ادراری در کودکان توجه شود. علایمی مانند بی‌اشتهایی، سو تغذیه، عدم رشد، بوی بد ادرار نیز ازجمله دیگر علایم عفونت اداری در کودکان است. هرگاه به عفونت اداری شک کردیم باید آزمایش ادرار انجام شود. بهترین آزمایش ادرار نیز نمونه وسط ادرار یا مید استریم است اما در بچه‌های کوچک چون امکان اندازه‌گیری وجود ندارد به‌اجبار باید از کیسه استفاده کنیم.» حسینی با تاکید بر اینکه «وقتی عفونت ادراری تشخیص داده شد، همواره باید به دنبال عامل زمینه‌ای که عفونت ادراری را ایجاد کرده، باشیم»، گفت: «عامل زمینه‌ای می‌تواند آناتومیک یا عوامل زمینه‌ای فیزیولوژیک و مسائل دیگری مانند یبوست و کرمک باشد. اگر عامل زمینه‌ای ویژه‌ای پیدا نشود باید در کودکان به‌ویژه در بین دختربچه‌ها کرمک و یبوست هم موردبررسی قرار بگیرد. عفونت اداری به سه‌دسته تقسیم می‌شود. یک دسته باکتریایی بدون علامت (آسمپتو ماتیک) است که معمولاً نیاز به درمان خاصی ندارند. همچنین سیتیت که درگیری مثانه است یا عفونت‌های درگیری کلیه است. وقتی‌که یک کودک بیمار با عفونت ادراری مراجعه می‌کند افتراق بین سیستیت و پیلو‌نفریت برای ما بسیار مهم است. چون پیلو‌نفریت عوارض بسیار زیادی دارد و اگر دیر به آن رسیدگی شود حتماً عوارض کلیوی به‌جای خواهد گذاشت. تشخیص پیلو‌نفریت هم به چند روش قابل‌تشخیص است. اگر بیماری با عفونت ادراری تب‌دار مراجعه کرد با ضریب احتمال 90 درصد پیلو‌نفریت است، ممکن است پیلو‌نفریت با تب همراه نباشد اما اغلب با تب همراه است.»

این فوق تخصص بیماری‌های کلیه کودکان بابیان اینکه «عفونت ادراری همواره بیماری جدی است»، گفت: «عفونت ادراری در دفعات اول ممکن است علامت‌دار باشد اما ممکن است در دفعات بعد بدون علایم بالینی باشد، به همین دلیل در دفعات اول هم باید عفونت اداری را جدی بگیریم چون ممکن است بیماری پیشرفت کند بدون اینکه هیچ نوع علایم بالینی در کودک دیده شود. بااین‌حال می‌تواند عوارض خود را داشته باشد. عفونت ادراری ممکن است با درگیری کلیه همراه باشد، یعنی زخمی روی کلیه است و می‌تواند خود را به‌صورت نارسایی کلیه آشکار کند. پروفیلاکسی بیماران مبتلابه عفونت اداری از اهمیت بالایی برخوردار است چون یکی از مشکلاتی که من به‌عنوان یک فوق تخصص بیماری‌های کلیه کودکان می‌بینم این است که این کودکان توسط پزشک‌های عمومی یا متخصص درمان می‌شوند و بعد رها می‌شوند. چون این بیماری علایم بالینی ندارد و بیماران نیز توجیه نمی‌شوند و به‌صورت مرتب موردبررسی قرار نمی‌گیرند، دچار ضایعات جبران‌ناپذیر می‌شوند.»