سرفه مزمن کودکان، علت و درمان آن

سرفه مزمن یکی از پنج علت شایعی است که باعث مراجعه کودکان به پزشک می‌شود. میزان شیوع سرفه‌های طولانی مدت در کودکان ۵ تا ۱۰ درصد است. شیوع بالای سرفه مزمن تعجب‌آور نیست، چون سرفه کردن علامت ده‌ها بیماری مختلف است. سرفه حاد ناشی از سرماخوردگی یا ویروس تنفسی معولاً ظرف یک ماه برطرف می‌شود، اما سرفه‌ای که مدت بیشتری ادامه داشته باشد، علت جدی‌تری دارد و برای درمان آن باید به متخصص اطفال مراجعه کرد.
اگر فرزندتان مدتی طولانی است که سرفه می‌کند و به نظر می‌رسد که این سرفه قطع شدنی نیست، احتمالاً از مشکل سرفه مزمن رنج می‌برد. متخصص اطفال علت اصلی سرفه را پس از معاینه کودک تشخیص می‌دهد و درمان مناسب را برای بهبود حال کودک توصیه می‌کند.

سرفه چه زمانی مزمن می‌شود؟
سرفه کردن واکنش طبیعی و معمول بدن به وجود محرک در مجراهای عبور هوا، یعنی بینی و مجاری بینی، حلق، حنجره، نای و ریه، است. زمانی که عصب‌های مجاری هوا وجود محرک‌هایی مانند مخاط، جسم خارجی یا حتی عطر، را حس می‌کند، پیامی را مبنی بر لزوم تمیز کردن مجاری عبور هوا به مغز می‌فرستد. سرفه روزمره‌ای که بیش از ۴ هفته ادامه داشته باشد، مزمن محسوب می‌شود و باید برای درمان آن به پزشک مراجعه کرد.

علل
حساسیت و سینوزیت
چون حساسیت فصلی و سینوزیت مزمن شایع‌ترین علل سرفه مزمن در کودکان به شمار می‌آید، پیش از هر چیز احتمال ابتلا به این مشکلات بررسی می‌شود.
کودکان مبتلا به حساسیت فصلی مرتب عطسه می‌کنند، مخاط و ترشحات بینی‌شان شفاف است و خارش چشم دارند.
سینوزیت مزمن عارضه‌ای است که علائم آن بیش از 12هفته استمرار داشته باشد. کودکان دچار سینوزیت از درد یا فشار روی صورت شکایت دارند و ترشحات بینی‌شان همواره غلیظ و زرد متمایل به سبز است.
هم حساسیت فصلی و هم سینوزیت مزمن غالباً منجر به ترشحات پشت بینی می‌شود، ترشحاتی که با حرکت کردن و تغییر وضعیت دادن کودک پشت گلو می‌ریزد و باعث سرفه کردن می‌شود. بنابراین والدین غالباً گزارش می‌دهند که سرفه کودک اول شب هنگامی که کودک تازه دراز کشیده است، شدیدتر از مواقع دیگر است.
متخصص اطفال برای تشخیص علت سرفه به صدای آن گوش می‌دهد. سرفه خشک در بسیاری از موارد ناشی از حساسیت یا آسم است. سرفه مرطوب یا خلط‌دار گاهی علامت وجود مشکلی به جز آسم، مانند سیاه سرفه، مایکوپلاسما یا سینه پهلو (پنومونی) است.
آسم
خس خس سینه یا هنگام نفس کشیدن به گوش رسیدن صدای سوت یا هر صدای دیگر از قفسه سینه رایج‌ترین تصور اکثر افراد از آسم است. آسم همراه با سرفه مزمن است و در مواقع تنها علامت آن نیز همین سرفه‌های طولانی مدت است. متخصص اطفال در روند بررسی علت سرفه مزمن از انسداد جریان هوای برگشتی در آزمایش عملکرد ریه برای تشخیص دادن آسم استفاده می‌کند. چنانچه کودک پس از به خواب رفتن سرفه کند، احتمال این که مبتلا به آسم باشد وجود دارد. میزان هورمون کورتیزول بدن در صورت ابتلا به آسم شب‌ها کاهش می‌یابد، در نتیجه اسپاسم برونش‌ آسمی شروع می‌شود که به التهاب و تنگ شدن مجاری عبور هوا می‌انجامد.
سیاه سرفه
عامل بیماری سیاه سرفه یا خروسک نوعی عفونت باکتریایی است. سیاه سرفه باعث چنان سرفه شدیدی می‌شود که نفس بیمار بند می‌آید و در تقلا برای نفس کشیدن صدایی شبیه به خس خس بلند تولید می‌کند. سرفه ناشی از این بیماری ماه‌ها طول می‌کشد و با عوارضی جدی مانند وقفه تنفسی (آپنه) در خواب، کاهش اکسیژن، پنومونی، تشنج و مرگ همراه است. عوارض گاهی آن‌قدر شدید است که بیمار باید برای مراقبت ویژه، حتی در موارد جدی استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی، بستری شود. از آنجایی که عوارض سیاه سرفه برای کودکان مرگبار است، به والدین توصیه می‌شود که حتماً واکسن سیاه سرفه را تزریق کنند و نوبت‌های واکسیناسیون فرزندشان را فراموش نکنند.
سیستیک فیبروزیس
سرفه مدام طولانی مدت در موارد نادر نشانه ابتلا به بیماری جدی‌تری به نام سیستیک فیبروزیس است. سیستیک فیبروزیس یک بیماری ژنتیک پیشرونده است که باعث عفونت ریه می‌شود. سرفه طولانی مدت به ویژه اگر همراه با پرخوری کودک و اضافه نشدن وزن وی باشد، نگران کننده است. از دیگر علائم سیستیک فیبروزیس می‌توان به شل شدن مدفوع، سرفه مداوم، عفونت‌های مکرر تنفسی، علائم مزمن برونشیت (التهاب کوچکترین مجاری هوای ریه) و رینوسینوزیت مزمن و عود کننده (ورم کردن و تحریک غشاء پوششی سینوس‌ها) اشاره کرد.
آسپیراسیون
سرفه کردن هنگام غذا خوردن یا نوشیدن، به ویژه اگر کودک سابقه سینه پهلو عود کننده داشته باشد، نشانه آسپیراسیون است. آسپیراسیون زمانی بروز می‌یابد که مایعات یا غذای بلعیده شده از تارهای صوتی پایین برود و وارد ریه‌ها شود. آسپیراسیون ممکن است نتیجه فلج شدن تارهای صوتی یا دیگر مشکلات نورولوژیکی باشد که حس را در مجاری هوای فوقانی کاهش می‌دهد. اگر پزشک احتمال دهد که آسپیراسیون عل سرفه مزمن است، کودک را به آسیب شناس زبان و گفتار معرفی می‌کند تا ایشان فرایند بلع را با وسایل مخصوص ارزیابی کنند. آسیب شناس از روش‌هایی چون آزمایش بلع ویدئو فلوروسکوپی (VFSS) یا ارزیابی آندوسکوپی منعطف بلع (FEES) بهره می‌گیرد.
رفلاکس اسید
اگرچه رفلاکس اسید معمولاً با علائم ناراحتی‌های گوارشی مانند دل درد، سوزش سر دل و استفراغ همراه است، اما ممکن است باعث سرفه مزمن کودکان نیز بشود. رفلاکس اسید به تنهایی منجر به سرفه مزمن نمی‌شود، اما سرفه بیماران مبتلا به بیماری‌های تنفسی را تشدید و تحریک می‌کند. معده برای هضم غذا اسید تولید می‌کند و این اسید نباید از معده به طرف بالا و به سمت مری (لوله متصل کننده گلو به معده) حرکت کند، اما اگر برگشت اسید به مری انجام شود، رفلاکس توام با سرفه بروز می‌یابد. سرفه ناشی از رفلاکس معمولاً سرفه‌ای خشک است که بیشتر در طول روز و در حالت صاف و راست قرار گرفتن بدن بروز می‌یابد. سرفه ناشی از رفلاکس عموماً پس از غذا خوردن و تولید آواهای شدیدی مانند خندیدن، آواز خواندن و حرف زدن شروع می‌شود. بعضی غذاها مانند کافئین، مرکبات و آب آنها، غذاهای سرشار از چربی، گوجه فرنگی، ترشی و نوشیدنی‌های کربنات‌دار باعث رفلاکس اسید می‌شود که به سرفه شدید می‌انجامد.
انسداد مجاری عبور هوا
سرفه مزمن گاهی نشانه وجود یک شی‌ء خارجی است که مجاری عبور هوا را مسدود کرده است. پس از آن که به کودک حالت خفگی دست می‎دهد، یک دوره بدون علامت شروع می‌شود که حدود دو هفته طول می‌کشد و پس از آن عوارضی مانند پنومونی ظاهر می‌شود. اگر سرفه طولانی مدت فرزندتان پس از قورت دادن چیزی و احساس خفگی پیدا کردن بروز یافته است، به سرعت به پزشک مراجعه کنید.
سرفه عادتی
سرفه واکنش به تحریک شدن مجاری هوا است، اما گاهی سرفه پس از برطرف شدن تحریک قطع نمی‌شود. سرفه عادتی معمولاً صدای "غاز مانندی" را تولید می‌کند و اگر حواس کودک پرت شود و مشغولیتی مورد علاقه پیدا کند، بند می‌آید. سرفه از روی عادت هنگام خوابیدن قطع می‌شود. اگر دیگر علل سرفه مزمن رد شده باشد و متخصص اطفال احتمال دهد که سرفه کودک از روی عادت است، رفتاردرمانی و گفتاردرمانی می‌تواند برای بازآموزی واکنش‌های عادی مفید باشد. همچنین توصیه می‌کنیم به محض آن که کودک خواست شروع به سرفه کند به او چند جرعه آب بدهید.

درمان سرفه مزمن در کودکان
سرفه‌های مزمن کودک با توجه به علت آن درمان می‌شود و تشخیص صحیح علت سرفه‌ها برای برخورداری از یک درمان کارآمد و موثر الزامی است. تجویز دارو معمولاً موثرترین راه درمان سرفه‌های مزمن است، البته والدین نیز می‌توانند با رعایت توصیه‌های پزشک به بهبود حال فرزندشان کمک کنند.
درمان دارویی
داروهای زیر داروهای متداولی است که معمولاً برای درمان و کنترل سرفه مزمن تجویز می‌شود:
آنتی هیستامین برای درمان حساسیت
ضداحتقان‌ها برای درمان ترشحات پشت بینی
آنتی بیوتیک برای درمان عفونت
استفاده از بلاک کننده اسید برای درمان رفلاکس
داروهای مدیریت آسم