مزایا و معایب اسباب بازی برای کودکان، یکی از گیج‌کننده‌ترین مباحثی است که ذهن بسیاری از والدین را به خود مشغول کرده است. بسیاری از والدینِ دغدغه‌مند، به دنبال این هستند که بفهمند بالاخره اسباب بازی‌ها برای رشد کودک مفیدند یا نه؟ شما نیز به‌عنوان یک والد یا کسی که کودکی در اطراف خود دارد ممکن است درگیر این سوال شده باشید.

باید اعتراف کرد که امروزه با تحولات شدیدی در فرآیند فرزندپروری روبه‌رو هستیم. گسترش بی‌سابقه محصولات مربوط به کودک نیز به این قضیه دامن‌زده است. یکی از محصولات خیلی مهم در حیطه کودک، اسباب بازی است. وسایلی که حتی قبل از تولد خریداری شده و در اتاق نوزاد چیده می‌شوند. وسایلی که می‌توانند بی‌شک رشد و تربیت کودک را تحت تاثیر قرار دهند. از این‌رو مهم است که به‌عنوان والدین یا کسی که قصد خرید اسباب بازی را دارید درمورد مزایا و معایب اسباب بازی برای کودکان بدانید.

مزایا و معایب اسباب بازی برای کودکان، دوراهی بزرگ

حتما تاکنون بارها با این جملات در رسانه‌ها روبه‌رو شده‌اید. «بازی زیاد باعث تقویت هوش کودک می‌شه.»، «بازی زیاد باعث بیش‌فعالی کودک می‌شه.» و... این‌ها جملات تناقض‌آمیزی هستند که می‌توانند علامت‌های سوال زیادی را درسر شما ایجاد کنند. اینکه بالاخره بازی کردن خوب است یا بد؟

در جواب این سوال یک جواب می‌توان ارائه داد. بازی برای رشد کودک هم می‌تواند خوب باشد و هم بد. چیزی که بازی را خوب یا بد می‌کند اسباب بازی است که کودک در آن بازی به‌کار می‌گیرد. در ادامه قصد داریم مزایا و معایب اسباب بازی را طبق اصول روانشناختی برایتان توضیح دهیم.

​

آیا واقعا اسباب بازی روی کودک تاثیر دارد؟

شاید بارها در کودکان آشنا و غریبه مشاهده کرده باشید که گاهی با خرید یک اسباب بازی خاص، خلق کودک و عادات او عوض شده است. مثلا کودکی که قبلا بسیار آرام بوده ناگهان پرخاشگری می‌کند. حتی کودک ممکن است دچار تغییراتی در روند ارتباط‌گیری با والدین و سایر کودکان شود. تمام این مسائل می‌تواند پیامد استفاده از اسباب بازی و بازی نامتناسب با سن برای کودک باشد. در ادامه به بیان ویژگی‌های اسباب بازی نامتناسب خواهیم پرداخت.

​

وسایل الکترونیک قاتل رشد و پیشرفت

امروزه با پیشرفت چشمگیر فناوری، شاهد حضور لوازم الکترونیکی چون موبایل و تبلت و... در دست کودک هستیم. تبلت و موبایل‌هایی که بخاطر بازی‌های مجازی رنگارنگش تبدیل به اسباب بازی محبوب در بین کودکان شده ‌است. خوب است بدانید که این ابزار الکترونیک می‌توانند پرعیب‌ترین اسباب بازی در دست کودک باشند. این اسباب بازی‌ها بخاطر اینکه کودک را یکجانشین می‌کند قدرت تحرک و کاوشگری را در اولین قدم از کودک می‌رباید.

متاسفانه امروزه در نبرد سنگین میان اسباب بازی فیزیکی و الکترونیک گوی سبقت در دستان فناوری قرار گرفته است. با این‌همه به‌عنوان یک والد آگاه و دغدغه‌مند باید بدانید که ابزار الکترونیک آنقدر معایب زیادی دارند که هیچ‌وقت نباید به‌عنوان اسباب بازی استفاده شوند. پس در قدم اول قبل از اینکه مزایا و معایب اسباب بازی برای کودکان را برشماریم می‌گوییم اسباب بازی الکترونیک باید از چرخه حذف شود.

معایب اسباب بازی

در واقع اگر بخواهیم به ویژگی‌های منفی یک اسباب بازی اشاره کنیم می‌توانیم این موارد را در نظر داشته باشیم:

• محدود شدن اسباب بازی به یک جنسیت خاص

• نامتناسب بودن با سن جسمی و شناختی کودک

• تشویق کودک به یکجانشینی و عدم کاوش در محیط اطراف

• کشتن حس اکتشاف در کودک

• نامرغوب بودن متریال وسیله و آسیب به کودک

• جزئیات زیاد داشتن اسباب بازی مثل چراغ‌های رنگارنگ و...

به‌طورکلی اسباب بازی که محدود به جنسیت خاصی است باعث دامن‌زدن به کلیشه‌های جنسی در ذهن کودک می‌شود و از کاوش بیشتر او جلوگیری می‌کند. مثلا وقتی به دست یک دختربچه عروسک می‌دهند و می‌گویند: «اسباب بازی دخترا اینه!» باعث می‌شوند که دختربچه هرگز نتواند به سمت یک ماشین برود.

به‌علاوه اسباب بازی که باعث شود حس کاوشگری کودک ارضا نشود و کودک فعالانه در محیط اکتشاف نکند ارزشمند نیست. بسیار مهم است که اسباب بازی متناسب با سطح رشد جسمی و شناختی کودک تهیه شود تا ارضاکننده نیاز وی باشد. مثلا یک ماشین‌کنترلی، مناسب کودکی سه ساله نیست. همچنین اسباب بازی که جزئیات زیادی در آن به‌کار رفته باشد باعث حواسپرتی کودک از فرآیند بازی می‌شود. بی‌کیفتی نیز یکی از معایبی است که باید درنظر داشته باشیم.

مزایای اسباب بازی

همان‌طور که قبلا گفتیم اسباب بازی مثل شمشیر دولبه می‌ماند. اگر یک‌سری نکات در طراحی آن به‌کار نرود مضر محسوب می‌شود اما اگر یک‌سری ویژگی داشته باشد می‌تواند حتی برای درمان رفتار کودک استفاده شود. یک اسباب بازی خوب دارای ویژگی‌های زیر است:

• از لحاظ جنسیتی خنثی است. یعنی نه مختص دختران است و نه پسران

• به کودک نقش فعال و عاملیت می‌دهد.

• به کودک امکان از هم زدن قطعات و دوباره سرهم کردن می‌دهد.

• ذهن کودک را به حل‌مسئله وا می‌دارد.

• امکان بازی گروهی را فراهم می‌کند.

یک اسباب بازی با خنثی بودن از لحاظ جنسیتی باعث می‌شود کودک بدون گیرکردن در هنجارهای جنسیتی به رشد خود ادامه دهد. از‌این‌رو دامنه‌ی شناختی غنی‌تری پیدا می‌کند. همچنین زمانی که کودک خودش کسی باشد که بازی را با آن وسیله جلو می‌برد اعتمادبه‌نفس بیشتری پیدا می‌کند و توانا بودنش را باور می‌کند.

یک اسباب بازی خوب با امکان از هم‌زدن قطعات و دوباره سرهم کردن، یادگیری مفهوم «برگشت‌پذیری» که یکی از مفاهیم مهم شناختی است را راحت‌تر می‌سازد. به‌علاوه اگر اسباب بازی طوری طراحی شده باشد که معماگونه باشد مهارت حل‌مسئله را پرورش می‌دهد و باعث رشد شناختی می‌شود. درآخر با امکان انجام بازی گروهی تعامل اجتماعی را بالا می‌برد.

​

اسباب بازی فکری

یک سبک دیگر از اسباب بازی که نیاز است در اتاق کودک باشد اسباب بازی فکری است. اسباب بازی که طبق تحقیقات علمی می‌تواند باعث رشد مهارت‌های شناختی مثل حل‌مسئله در کودک و احساس شایستگی شود. برای مثال لگو یا آجره یک بازی فکری بی‌نظیر محسوب می‌شود. کودک با هربار چیدن احساس توانمندی کرده و به مرحله جدیدی از حل‌مسئله می‌رسد.

ماریا مونتسوری روانشناس نامدار کودک: کودکان احتیاج به کار فشرده و فکری دارند که نیاز درونی آنان ارضا شود. تدارک اسباب بازی فکری که بشود بارها و بارها با آن مشغول شد می‌تواند گزینه مناسبی باشد.

اسباب بازی آموزشی

از زمان‌های قدیم تاکنون بیشتر روانشناسان و دانشمندان به آموزش کودک از سن پایین اعتقاد داشته‌اند. آن‌ها معتقد بودند که آموزش به کودک از سن پایین تاثیر بیشتری دارد و باعث بهبود رشد کودک در جنبه‌های مختلف می‌شود.

همان‌طور که قبلا گفتیم شاید مهم‌ترین ویژگی یک اسباب بازی، آموزشی بودن آن باشد. اسباب بازی آموزشی می‌تواند باعث تسریع فرآیند یادگیری شود. کودک می‌تواند به واسطه آموزش با این نوع اسباب بازی ماجراجویانه هم تفریح کند و هم یاد بگیرد.

از آنجایی که اکثر کودکان بیشترین زمان خود را به بازی مشغولند، بازی بهترین فرصت برای آموزش آنان است. ازاین‌رو خیلی مهم است که اسباب بازی انتخابی جنبه آموزشی داشته باشد. برای مثال از طریق اسباب بازی آموزشی می‌شود مفاهیم پایه و حتی پیچیده را قدم‌قدم به کودک آموخت. از مفاهیمی مثل حیوانات، رنگ‌ها گرفته تا اعداد، خانواده و...

پس اگر هوشمندانه عمل کنید با انتخاب اسباب بازی که جنبه آموزشی داشته باشد به رشد کودک خود کمک می‌کنید. زمانی که آموزش را با فرآیند بازی گره بزنید درآینده کودکی مشتاق یادگیری خواهید داشت