سرطان چشم در کودک یا رتینوبلاستوما 

رتینوبلاستوما یک سرطان نادر چشم است که معمولاً کودکان زیر ۵ سال را تحت تأثیر قرار می‌دهد، هرچند ممکن است کودکان در هر سنی به آن مبتلا شوند. درمان این بیماری بسیار مؤثر است و تقریباً همه کودکانی که به رتینوبلاستوما مبتلا می‌شوند، درمان می‌شوند.

امروزه تعداد بیشتری از کودکان از سرطان‌های دوران کودکی نجات پیدا می‌کنند. داروها و روش‌های درمانی جدید و بهتری وجود دارد، و اکنون می‌توان روی کاهش عوارض جانبی ناشی از سرطان نیز کار کرد.

شنیدن این خبر که فرزندتان به سرطان مبتلا شده است، بسیار ویران‌کننده است و گاهی می‌تواند بسیار طاقت‌فرسا باشد. اما متخصصان سلامت و سازمان‌های حمایتی بسیاری وجود دارند که به شما در این دوران دشوار کمک می‌کنند.

درک بیشتر درباره سرطان فرزندتان و درمان‌هایی که ممکن است به کار گرفته شوند، می‌تواند به والدین در مواجهه با این شرایط کمک کند. متخصص فرزند شما اطلاعات دقیق‌تری در اختیارتان قرار می‌دهد و اگر سوالی دارید، بسیار مهم است که آن را از پزشک یا پرستاری که شرایط فرزندتان را می‌شناسد، بپرسید.

رتینوبلاستوما در لایه حساس به نور چشم که به آن شبکیه گفته می‌شود رشد می‌کند.

انواع سرطان چشم در کودک

دو نوع رتینوبلاستوما وجود دارد:

1. فرم ارثی: این نوع ژنتیکی یا ارثی است؛ معمولاً تومور در هر دو چشم (دوطرفه) وجود دارد یا گاهی فقط در یک چشم.
2. فرم غیرارثی: این نوع در خانواده منتقل نمی‌شود؛ یک تومور تنها در یک چشم (یک‌طرفه) وجود دارد.

علل سرطان چشم در کودک

فرم ارثی رتینوبلاستوما که حدود ۲ مورد از هر ۵ مورد را شامل می‌شود، به دلیل یک ناهنجاری ژنتیکی ایجاد می‌شود. این بدان معناست که یک ژن غیرطبیعی اجازه می‌دهد که تومور شکل بگیرد. این ژن غیرطبیعی ممکن است از والدین به ارث برسد یا در مراحل اولیه رشد در رحم ایجاد شود.

مشاوره و حمایت ژنتیکی برای خانواده‌هایی که یکی از اعضای آنها رتینوبلاستوما دارد، در دسترس است. همه کودکان والدینی که رتینوبلاستوما دارند، این ژن را به ارث نمی‌برند، اما کودکانی که در خانواده‌هایی با سابقه رتینوبلاستوما به دنیا می‌آیند، تحت آزمایش خون قرار می‌گیرند. این کودکان همچنین معمولاً بلافاصله پس از تولد برای علائم رتینوبلاستوما بررسی (غربالگری) می‌شوند. این کار باعث می‌شود درمان در صورت ایجاد تومور، به‌سرعت آغاز شود.

غربالگری معمولاً بلافاصله پس از تولد آغاز می‌شود و هر چند ماه یک بار تا ۵ سالگی تکرار می‌شود. یک متخصص چشم با استفاده از یک افتالموسکوپ نور را به چشم می‌تاباند و آن را بررسی می‌کند. در کودکان خردسال‌تر، ممکن است این کار تحت بیهوشی عمومی انجام شود.

ناهنجاری ژنتیکی در فرم ارثی رتینوبلاستوما اکنون به خوبی شناخته شده است. اما علت فرم غیرارثی رتینوبلاستوما هنوز مشخص نیست.

علائم و نشانه‌های سرطان چشم در کودک

برخی از کودکانی که سابقه خانوادگی رتینوبلاستوما دارند، از طریق غربالگری، پیش از بروز هرگونه علائمی شناسایی می‌شوند.

اگر سابقه خانوادگی رتینوبلاستوما وجود نداشته باشد، اولین نشانه این بیماری معمولاً مردمک سفید رنگی است که نور را بازتاب نمی‌دهد (لکوکوریا). این حالت ممکن است زمانی تشخیص داده شود که با استفاده از عکاسی با فلش از کودک شما عکس گرفته شود. در عکس، مردمک چشم مبتلا ممکن است سفید به نظر برسد.

برخی کودکان ممکن است دچار انحراف چشم شوند یا اگر تومور بزرگ باشد، ممکن است چشم دردناک و قرمز داشته باشند.

تشخیص سرطان چشم در کودک

برای تشخیص، احتمالاً آزمایش‌ها شامل معاینه تحت بیهوشی (EUA) خواهد بود. در این روش، یک متخصص چشم (افتالمولوژیست) چشم کودک شما را در حالی که او خواب است، بررسی می‌کند. برخلاف تقریباً تمام انواع دیگر سرطان، رتینوبلاستوما تنها با ظاهر آن قابل تشخیص است، بنابراین معمولاً نیازی به گرفتن نمونه بافت (بیوپسی) نیست. کودک شما چندین معاینه دیگر تحت بیهوشی خواهد داشت تا بررسی شود درمان چگونه پیش می‌رود.

هنگامی که رتینوبلاستوما تشخیص داده شود، ممکن است آزمایش‌های دیگری برای بررسی موقعیت دقیق و اندازه تومور و اینکه آیا شروع به گسترش به ساختارهای اطراف کرده است یا خیر، انجام شود. این فرآیند به نام مرحله‌بندی (staging) شناخته می‌شود.

ممکن است برخی از آزمایش‌های زیر انجام شوند:

• سونوگرافی: این آزمایش بدون درد است و از امواج صوتی برای بررسی چشم و ناحیه اطراف آن استفاده می‌کند.

• تصویربرداری MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی): این روش از مغناطیس برای ایجاد تصویری دقیق از چشم و سر استفاده می‌کند.

• پونکسیون کمری (Lumbar puncture): پزشک یک سوزن نازک را بین استخوان‌های پایین ستون فقرات وارد می‌کند تا نمونه‌ای از مایع اطراف مغز و نخاع (مایع مغزی-نخاعی) گرفته شود. سپس مایع زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود تا مشخص شود آیا سلول‌های سرطانی وجود دارند یا خیر.

• نمونه مغز استخوان:این نمونه ممکن است برای بررسی وجود سلول‌های سرطانی در مغز استخوان (محل تولید سلول‌های خونی) گرفته شود. پزشک سوزنی را وارد استخوان لگن می‌کند و مقداری از مغز استخوان را با سرنگ بیرون می‌کشد تا برای سلول‌های سرطانی بررسی شود.

• اسکن استخوان:این شامل گرفتن یک سری عکس رادیولوژی (X-ray) برای بررسی نشانه‌های گسترش سرطان به استخوان‌ها است.

• آزمایش خون: این آزمایش ممکن است برای تست ژنتیکی ژن Rb انجام شود. نتایج این آزمایش ممکن است چند ماه طول بکشد.

پزشک یا پرستار متخصص توضیحات بیشتری درباره آزمایش‌هایی که فرزند شما نیاز دارد ارائه خواهند کرد.

مرحله‌بندی (Staging) سرطان چشم در کودک

مرحله سرطان اصطلاحی است که برای توصیف اندازه سرطان و اینکه آیا از محل اولیه خود گسترش یافته است یا خیر استفاده می‌شود. دانستن مرحله رتینوبلاستوما در فرزند شما به پزشکان کمک می‌کند تا مناسب‌ترین روش درمانی را انتخاب کنند.

سیستم مرحله‌بندی زیر معمولاً برای رتینوبلاستوما به کار می‌رود:

رتینوبلاستوما داخل چشمی (Intraocular retinoblastoma)

سرطان در یک یا هر دو چشم وجود دارد، اما به سایر بخش‌های چشم یا بافت‌های اطراف چشم گسترش نیافته است. این مرحله ممکن است به ۵ درجه (A تا E) تقسیم شود، بسته به اندازه و موقعیت سرطان و اینکه آیا آسیبی به چشم وارد شده است یا خیر.

رتینوبلاستوما خارج چشمی (Extraocular retinoblastoma)

سرطان به خارج از چشم و به بافت‌های اطراف یا سایر بخش‌های بدن گسترش یافته است.

درمان سرطان چشم در کودک

درمان به تعداد، موقعیت و اندازه تومورها در چشم بستگی دارد. هدف از درمان ابتدا از بین بردن سرطان و سپس حفظ بینایی در چشم است. برخی از درمان‌ها ممکن است تغییراتی در بینایی چشم تحت تأثیر ایجاد کنند. متخصص فرزند شما درباره خطرات احتمالی و مزایای درمان با شما صحبت خواهد کرد.

درمان تومورهای کوچک چشم کودک

برای تومورهای کوچک، درمان به‌طور مستقیم روی خود چشم به نام درمان موضعی انجام می‌شود، در حالی که فرزند شما خواب است و تحت بیهوشی قرار دارد.

1. سرما‌درمانی (Cryotherapy)

   این روش برای انجماد تومورها استفاده می‌شود. ممکن است بیش از یک جلسه لازم باشد که معمولاً با فاصله‌های یک ماهه انجام می‌شوند.

2. لیزر‌درمانی (Laser therapy)

   از یک لیزر برای گرم کردن تومور استفاده می‌شود. فرزند شما ممکن است به چندین جلسه نیاز داشته باشد که با فاصله‌های ۳ تا ۴ هفته انجام می‌شوند.

3. پلاک‌گذاری (Plaque therapy)

   یک دیسک کوچک رادیواکتیو بر روی تومور در قسمت خارجی چشم دوخته می‌شود. دیسک باید تا ۴ روز در جای خود باقی بماند تا اشعه سلول‌های سرطانی را از بین ببرد. این روش برای تومورهای کمی بزرگ‌تر یا تومورهایی که با روش‌های دیگر با موفقیت درمان نشده‌اند، استفاده می‌شود.

4. گرمادرمانی (Thermotherapy)

   این روش از گرما برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند و ممکن است با شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی ترکیب شود، زیرا گرما می‌تواند اثربخشی این درمان‌ها را بهبود بخشد. گرما توسط یک لیزر تولید می‌شود که به سمت تومور هدایت می‌گردد.

درمان تومورهای بزرگ‌تر چشم کودک

1. شیمی‌درمانی (Chemotherapy)

شیمی‌درمانی استفاده از داروهای ضد سرطان (سیتوتوکسیک) برای از بین بردن سلول‌های سرطانی است. ممکن است قبل از درمان‌های موضعی ذکر شده، برای کمک به کوچک کردن تومور و افزایش موفقیت درمان استفاده شود. شیمی‌درمانی همچنین می‌تواند در صورتی که سرطان به سایر بخش‌های بدن گسترش یافته باشد یا خطر گسترش آن وجود داشته باشد، مورد استفاده قرار گیرد. داروهای شیمی‌درمانی که بیشتر برای درمان رتینوبلاستوما استفاده می‌شوند شامل کربوپلاتین، اتوپوزاید و وینکریستین هستند.

روش‌های جدیدتر شامل تزریق مستقیم داروی شیمی‌درمانی به شریان (رگ خونی) که چشم را تغذیه می‌کند (شیمی‌درمانی داخل شریانی) یا تزریق دارو به بخش ژلاتینی مرکزی چشم (شیمی‌درمانی داخل زجاجیه) می‌باشد.

2. جراحی (Surgery)

اگر تومور بسیار بزرگ باشد و بینایی چشم از دست رفته باشد، احتمالاً فرزند شما به عملی برای برداشتن چشم نیاز خواهد داشت. متخصص تنها در صورتی این عمل را انجام می‌دهد که کاملاً ضروری باشد. پس از جراحی، یک چشم مصنوعی جایگزین می‌شود.

3. پرتودرمانی (Radiotherapy)

پرتودرمانی با استفاده از پرتوهای انرژی بالا از یک دستگاه برای از بین بردن سلول‌های سرطانی، در حالی که کمترین آسیب ممکن به سلول‌های سالم وارد می‌شود، سرطان را درمان می‌کند. این روش ممکن است به کل چشم داده شود، اما می‌تواند روی بافت‌های اطراف نیز تأثیر بگذارد. پرتودرمانی برای رتینوبلاستوما معمولاً فقط زمانی استفاده می‌شود که سایر درمان‌ها به خوبی جواب نداده باشند.

عوارض جانبی درمان

عوارض جانبی درمان بستگی به نوع درمانی دارد که فرزند شما دریافت می‌کند. عوارض جانبی فوری معمولاً پس از اتمام درمان بهبود می‌یابند. اما متأسفانه، برخی از درمان‌ها ممکن است باعث عوارضی شوند که سال‌ها بعد ظاهر می‌شوند. متخصص قبل از شروع درمان، همه این موارد را برای شما توضیح می‌دهد. پیگیری‌های بعد از درمان شامل بررسی هرگونه عوارض طولانی‌مدت درمان خواهد بود.

آزمایش‌های بالینی

بسیاری از کودکان درمان خود را به‌عنوان بخشی از یک پژوهش بالینی دریافت می‌کنند. هدف آزمایش‌ها، بهبود درک ما از بهترین روش درمان یک بیماری است، معمولاً از طریق مقایسه درمان استاندارد با یک نسخه جدید یا اصلاح‌شده. پزشکان متخصص این آزمایش‌ها را برای سرطان‌های کودکان انجام می‌دهند.

تیم پزشکی فرزند شما درباره شرکت در یک آزمایش بالینی با شما صحبت خواهند کرد و به سوالات شما پاسخ خواهند داد. اطلاعات کتبی نیز برای توضیح جزئیات در اختیار شما قرار می‌گیرد. شرکت در یک پژوهش کاملاً داوطلبانه است و زمان کافی برای تصمیم‌گیری درباره مناسب بودن آن برای فرزندتان به شما داده خواهد شد.

دستورالعمل‌های درمان

گاهی اوقات ممکن است برای تومور فرزند شما آزمایش‌های بالینی در دسترس نباشد. این ممکن است به این دلیل باشد که یک آزمایش اخیر تازه به پایان رسیده یا تومور بسیار نادر است. در این موارد، می‌توانید انتظار داشته باشید که پزشکان و پرستاران درمانی را پیشنهاد کنند که توسط متخصصان به‌عنوان مناسب‌ترین روش توافق شده است. این درمان‌ها بر اساس دستورالعمل‌هایی ارائه می‌شوند که توسط سازمان‌هایی مانند گروه سرطان و لوسمی کودکان (CCLG) تهیه شده است.

مراقبت‌های پیگیری 

حداقل ۹ نفر از هر ۱۰ کودک مبتلا به رتینوبلاستوما درمان می‌شوند. پس از درمان، متخصص چشم به‌طور مرتب چشم فرزند شما را تحت بیهوشی معاینه می‌کند تا مطمئن شود که شبکیه سالم است، سرطان بازنگشته است و هیچ تومور جدیدی ایجاد نشده است. این مراقبت‌های پیگیری معمولاً در کلینیکی برای سرطان‌های کودکان، به نام کلینیک آنکولوژی اطفال انجام می‌شود.

کودکان مبتلا به رتینوبلاستومای ارثی، وقتی به سن کافی برای درک آن برسند، مشاوره ژنتیکی دریافت خواهند کرد.

داشتن فرم ارثی رتینوبلاستوما به معنای افزایش خطر ابتلا به سایر انواع سرطان در طول زندگی است. فرزند شما تا بزرگسالی به دقت تحت نظر خواهد بود. همچنین تشویق می‌شود که هر گونه علائم جدید، مانند یک توده، را زودتر بررسی کنند و سبک زندگی سالمی را برای کاهش خطر سرطان در پیش بگیرند.

احساسات شما

به‌عنوان یک والد، مواجهه با این واقعیت که فرزندتان به سرطان مبتلا است، یکی از سخت‌ترین موقعیت‌هایی است که ممکن است با آن روبه‌رو شوید. ممکن است احساسات زیادی مانند ترس، احساس گناه، غم، خشم و عدم قطعیت را تجربه کنید. این‌ها واکنش‌های طبیعی هستند و بخشی از فرآیندی است که بسیاری از والدین در چنین زمان سختی از سر می‌گذرانند.

فرزند شما نیز ممکن است در طول تجربه خود با سرطان، احساسات قوی و گوناگونی داشته باشد.