عدم اعتماد به نفس در کودکان، چه نشانه‌هایی دارد؟

همه ما دوست داریم کودکانی با اعتماد به‌نفس بالا داشته باشیم ولی گاهی اوقات ناخواسته رفتارهایی از خود نشان می‌دهیم یا حرف‌هایی را به زبان می‌آوریم که باعث می‌شود اعتمادبه‌نفس فرزندمان کم شود. این اتفاقات چیست و چه چیزهایی می‌تواند اعتمادبه‌نفس در کودک را کم کند و از بین برود.

پریسا قیاسی، روان‌شناس کودک و مشاور فرزندپروری و کارشناس ارشد روانشناسی از دانشگاه تهران در پاسخ به این سوال گفت: «والدینی که از تنبیه بیش‌ازحد در تربیت کودکشان استفاده می‌کنند، باعث کاهش اعتمادبه‌نفس در فرزندشان می‌شوند. اگرچه تنبیه کردن یکی از اصول تربیتی است که در موارد خاصی لازم است گاهی وقت‌ها (به جز تنبیه بدنی) استفاده شود ولی تنبیه بیش‌ازحد و به‌خصوص تنبیه بدنی به شدت اعتمادبه‌نفس کودک را کاهش می‌دهد. کافی است که والدین در مواردی که کودک کار نادرستی انجام داده یا تکالیفش را انجام نداده او از انجام کارهای مورد علاقه‌اش محروم کنند مثلا اینکه نمی‌تواند برای نیم تا یک ساعت تلویزیون نگاه کند.»

وی در ادامه به عوامل موثر دیگر در کاهش اعتمادبه‌نفس در کودکان اشاره کرد و گفت: «تحقیرکردن و سرزش زیاد و مسخره کردن کودک از دیگر مواردی است که اعتماد به نفس را از بین می‌برد. وقتی کودک کار را اشتباهی انجام می‌دهد می‌توانیم به او کمک کنیم که دوباره کار درست را انجام دهد و به این ترتیب اعتمادبه نفس‌اش بالا بیایید. ولی اگه به او بگوییم «از پس این کار ساده برنیومدی»، «تو حتی نتونستی دگمه لباست را ببندنی» باعث می‌شود به شدت اعتماد به نفس افت پیدا و باور کند که ناتوان است. علاوه بر این، گاهی اشتباهات کودک به صورت شوخی و جک در مقایل دیگران تعریف می‌شود که متاسفانه تاثیر منفی بر اعتمادبه‌نفس کودک دارد و باید والدین و اطرافیان مراقب حرف‌هایشان باشند.»

روان‌شناس کودک و مشاور فرزندپروری به تاثیر کنترل بیش از حد کودک هم در کاهش اعتمادبه‌نفس اشاره کرد و توضیح داد: «بعضی از وقت‌ها والدین می‌خواهند همه چیز همانطور که می‌خواهند انجام شود و به بچه آزادی عمل نمی‌دهند. درحالی که بهتر است چارجوب‌هایی تعریف شود و در این محدوده به کودک حق انتخاب داده شود تا به روش خود عمل کند. اگر والدین دائم به کودک بگوییند «نه اینطوری انجام ده»، «این طور باید این کار را انجام بدهی»، این پیام را به او می‌دهند که «تو متوجه نیستی، نمی‌دونی، ناتوانی و نادانی و منی که می‌دونم بهت می‌گم چطور این کار رو انجام بدهی.» غافل از اینکه این نوع برخوردها به شدت اعتماد به نفس کودکان را پایین می‌آورد.»

به گفته قیاسی، کمال‌گرایی شدید والدین در پرورش کودک نیز می‌تواند منجر به پایین آمدن اعتمادبه‌نفس در کودک شود.

قیاسی با تاکید بر اینکه اعتماد به نفس پایین در خود والدین هم می‌تواند با کاهش این ویژگی‌ در کودکان همراه باشد، خاطرنشان کرد: «اغلب بسیاری از والدین می‌پرسند که من اعتمادبه نفس خودم پایین است چه کنم که کودکم اعتمادبه نفس بالایی باشد. در پاسخ به این والدین باید گفت که واقعا معجزه رخ نمی‌دهد. درواقع تا زمانی که من مادر خود و فرزندم را باور نداشته باشم، نمی‌توانم این باور و اعتمادبه نفس را به کودک منتقل کنم. بنابراین گاهی وقت‌ها لازم است به عنوان والد مشکل خود را حل کنیم خود به خود وقتی کودک به والدین و رفتارهای آنها نگاه می‌کند و اعتمادبه نفس را در آنها می‌بیند این اعتمادبه نفس در او نیز تقویت می‌شود.»

وی در این باره گفت: «والدینی که چنین خصوصیت اخلاقی دارند، می‌خواهند کودکشان در همه چیز عالی باشد و هر کاری که انجام می‌دهد، فقط به دنبال یافتن کوچک‌ترین نقص هستند. به عنوان مثال، کودک نقاشی زیبایی می‌کشد و به والدین نشان می‌دهد. آنها با دیدن نقاشی به دنبال نقص یا اشتباه کودک در نحوه کشیدن نقاشی هستند و وقتی که متوجه می‌شوند در قسمتی از نقاشی، گوشه رنگ بیرون زده، سریع به کودک می‌گویند «چرا این خط بیرون زده دقت کن». درواقع، در این حالت تمام خوبی‌های نقاشی نادیده گرفته و به آن ایراد کوچک توجه می‌شود! در این شرایط کمالگرایی در والدین باید درمان شود وگرنه هم خود آنها آسیب می‌بینند و هم به شدت به کودک به خصوص از نظر اعتمادبه‌نفس آسیب می‌زنند.»