غربالگری دوم در بارداری، واجبه؟
غربالگری دوم در بارداری، که معمولاً بین هفته‌های ۱۵ تا ۲۰ انجام می‌شود، نقش مهمی در شناسایی خطر ابتلای جنین به برخی بیماری‌های ژنتیکی و ناهنجاری‌های ساختاری دارد.
در دوران بارداری، آگاهی از سلامت جنین یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های والدین، به‌ویژه مادران است. یکی از روش‌های موثر برای ارزیابی این موضوع، انجام تست‌های غربالگری در زمان‌های مشخص از بارداری است. غربالگری دوم در بارداری، که معمولاً بین هفته‌های ۱۵ تا ۲۰ انجام می‌شود، نقش مهمی در شناسایی خطر ابتلای جنین به برخی بیماری‌های ژنتیکی و ناهنجاری‌های ساختاری دارد. این غربالگری می‌تواند اطلاعات ارزشمندی درباره سلامت جنین در اختیار پزشک و والدین قرار دهد و به آن‌ها کمک کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری برای ادامه بارداری بگیرند. با اینکه انجام این تست اجباری نیست، اما در بسیاری از موارد توسط متخصصان به شدت توصیه می‌شود.
غربالگری‌های معمول و سایر آزمایش‌ها در بارداری
در اولین ویزیت با متخصص زنان، آزمایش بارداری برای تأیید بارداری و یک معاینه کامل جسمی از جمله معاینه لگن انجام می‌شود. همچنین نمونه ادرار شما برای بررسی وجود پروتئین، قند و نشانه‌های عفونت آزمایش می‌شود. اگر زمان انجام تست روتین دهانه رحم (پاپ اسمیر) فرا رسیده باشد، پزشک آن را نیز همراه با معاینه لگن انجام خواهد داد. این تست تغییرات سلول‌های دهانه رحم را که ممکن است منجر به سرطان شوند، شناسایی می‌کند. در همین معاینه، پزشک بیماری‌های مقاربتی مثل کلامیدیا و سوزاک را نیز بررسی می‌کند.
آزمایش خون نیز برای بررسی موارد زیر انجام می‌شود:
- گروه خونی و فاکتور Rh: اگر خون شما Rh منفی و خون شریک‌تان Rh مثبت باشد، ممکن است بدن شما آنتی‌بادی‌هایی تولید کند که برای جنین خطرناک‌اند. برای پیشگیری از این موضوع، تزریقی در حدود هفته ۲۸ بارداری انجام می‌شود.
- کم‌خونی (آنمی): کاهش تعداد گلبول‌های قرمز
- هپاتیت B، سیفلیس و HIV
- ایمنی نسبت به سرخجه و آبله‌مرغان
- فیبروز کیستیک و آتروفی عضلانی نخاعی (SMA): این آزمایش‌ها حتی در صورت نبود سابقه خانوادگی نیز امروزه به طور معمول پیشنهاد می‌شوند.
در تمام ویزیت‌ها تا زمان زایمان، انتظار داشته باشید که آزمایش ادرار، وزن و فشار خون شما بررسی شود. این موارد برای تشخیص بیماری‌هایی مثل دیابت بارداری و پره‌اکلامپسی (افزایش خطرناک فشار خون) ضروری‌اند.
آزمایش‌های سه‌ماهه دوم بارداری (غربالگری دوم در بارداری)
در سه‌ماهه دوم بارداری، بسته به سن، سلامت، سابقه خانوادگی و سایر عوامل، ممکن است آزمایش‌های بیشتری به شما پیشنهاد شود.
آزمایش مارکرهای چندگانه (آزمایش AFP4 یا کواد اسکرین)
این آزمایش خون بین هفته‌های ۱۵ تا ۲۰ انجام می‌شود و نقص‌های لوله عصبی (مثل اسپینا بیفیدا) و اختلالات کروموزومی (مثل سندرم داون و تریزومی ۱۸) را بررسی می‌کند. می‌توان نتایج آن را با نتایج غربالگری سه‌ماهه اول ترکیب کرد تا دقت بالاتری به‌دست آید (که به آن غربالگری ترکیبی گفته می‌شود).
سونوگرافی
این تست بی‌خطر و بدون درد از امواج صوتی برای تصویرسازی از فرم و موقعیت جنین در رحم استفاده می‌کند. بیشتر سونوگرافی‌های سه ماهه دوم (سطح ۲) بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۰ انجام می‌شود تا آناتومی جنین بررسی و رشد طبیعی او تأیید شود. در بارداری‌های پرخطر، ممکن است چندین سونوگرافی در این بازه انجام شود.
غربالگری گلوکز
برای بررسی دیابت بارداری، نوعی دیابت موقت که ممکن است در برخی زنان باردار ایجاد شود. این دیابت در صورت عدم تشخیص و درمان می‌تواند برای نوزاد خطرساز باشد. در این تست، ابتدا نوشیدنی شیرینی مصرف می‌کنید و یک ساعت بعد از شما آزمایش خون گرفته می‌شود. این تست معمولاً بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ انجام می‌شود ولی در زنان با ریسک بالا ممکن است زودتر انجام شود.
آمنیوسنتز
در این آزمایش، نمونه‌ای از مایع آمنیوتیک اطراف جنین گرفته می‌شود تا برای اختلالات کروموزومی، مشکلات ژنتیکی و نقص‌های لوله عصبی بررسی شود. این تست معمولاً بین هفته‌های ۱۵ تا ۲۰ در زنانی انجام می‌شود که خطر بیشتری برای داشتن فرزندی با این اختلالات دارند.
نمونه‌گیری از خون بند ناف (PUBS)
که با نام‌های کوردوسنتز، نمونه‌برداری خون جنین یا نمونه‌گیری از ورید بند ناف نیز شناخته می‌شود. این تست سریع، خون جنین را مستقیماً از بند ناف بررسی می‌کند تا اختلالات را شناسایی کند. معمولاً بعد از هفته ۱۸ انجام می‌شود. این آزمایش نسبت به آمنیوسنتز یا نمونه‌برداری از پرزهای جفتی کمتر انجام می‌شود، اما ممکن است در صورتی که نتایج سایر تست‌ها واضح نباشند، استفاده شود.
آزمایش‌های احتمالی دیگر
پزشک ممکن است بر اساس سابقه پزشکی شما و همسرتان، آزمایش‌های بیشتری را نیز توصیه کند. اگر نوزادتان در معرض بیماری‌های ارثی است، مشورت با مشاور ژنتیک اهمیت دارد.
آزمایش‌های دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- بیماری تیروئید
- توکسوپلاسموز
- هپاتیت C
- سایتومگالوویروس (CMV)
- بیماری Tay-Sachs
- سندرم X شکننده (Fragile X)
- سل
- بیماری Canavan (یک اختلال نادر عصبی)
آیا انجام غربالگری دوم در بارداری ضروری است؟
انجام غربالگری دوم در بارداری الزامی نیست، اما انجام آن یکی از بهترین راه‌ها برای اطمینان از سلامت جنین و آمادگی بهتر برای ادامه بارداری است. توصیه می‌شود درباره آن با پزشک مشورت کنید تا بر اساس شرایط فردی تصمیم‌گیری شود.
چرا توصیه می‌شود؟
غربالگری دوم (که معمولاً بین هفته‌های ۱۵ تا ۲۰ بارداری انجام می‌شود) می‌تواند خطر ابتلای جنین به برخی اختلالات مهم مانند موارد زیر را شناسایی کند:
- نقص‌های لوله عصبی (مثل اسپینا بیفیدا)
- سندروم داون (تریزومی ۲۱)
- تریزومی ۱۸ و سایر اختلالات کروموزومی
مزایای انجام غربالگری دوم در بارداری
- اطلاعات بیشتری در اختیار والدین قرار می‌دهد تا تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند.
- در برخی موارد می‌تواند منجر به مداخله‌های پزشکی زود هنگام شود.
- آرامش خاطر مادر را در صورت طبیعی بودن نتایج فراهم می‌کند.
نکته مهم:
این تست فقط احتمال وجود مشکل را تخمین می‌زند، نه تشخیص قطعی. در صورت بالا بودن ریسک، آزمایش‌های تشخیصی مانند آمنیوسنتز پیشنهاد می‌شود.
پرسش و پاسخ
دکتر مریم عطایی، جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی:
بله لازم است. در هریک از این دو آزمایش مسائل مختلف و متعددی مورد بررسی قرار می گیرد. همچنین گاهی نتایج غربالگری ها با هم مطابقت ندارد و تایید سلامت جنین در هر دو مرحله غربالگری لازم است.
پاسخ دکتر شیرین کاویان پور، متخصص زنان و زایمان:
در دو مرحله از بارداری سونوگرافی برای بررسی ناهنجاری های جنینی انجام می شود. اولین مرحله بین هفته ۱۱ تا ۱۳ هفته و ۶ روز انجام می شود که این همان سونوگرافی غربالگری همراه با آزمایش خون مادر است. مرحله بعد بین هفته ۱۸ تا ۲۶ بارداری است که برای یک سری ناهنجاری های دیگر انجام می شود. سونوگرافی مرحله اول برای ۳ ناهنجاری کروموزومی عمده که همان سندروم دان، تیروزومی ۱۸ و تیروزومی ۱۳ انجام می شود. ولی در مرحله دوم ارگان های جنین را بررسی می کنند. مثل ناهنجاری های مغزی، ریوی، اسکلتی و ... یعنی کل ارگان های جنین مورد بررسی قرار می گیرد. این سونوگرافی مرحله دوم در واقع همان سونوگرافی آنومالی هست.