سر نوزاد تا چه زمانی سفت میشود؟

سفت شدن سر نوزاد یکی از فرآیندهای طبیعی و حیاتی رشد در ماه‌ها و سال‌های ابتدایی زندگی او است. جمجمه نوزاد در بدو تولد از استخوان‌هایی تشکیل شده که هنوز کاملاً به هم جوش نخورده‌اند، تا امکان رشد مغز فراهم شود. این ویژگی باعث شکل‌گیری فضاهایی نرم به نام «ملاج» می‌شود که والدین ممکن است در ابتدا نسبت به آن‌ها نگرانی داشته باشند. آگاهی از روند تدریجی سفت شدن سر نوزاد و زمان‌بندی طبیعی آن به والدین کمک می‌کند تا با اطمینان خاطر رشد جسمی فرزند خود را پیگیری کنند و در صورت وجود هرگونه اختلال، به موقع به پزشک مراجعه نمایند.

نقاط نرم روی سر نوزاد 

نقاط نرم روی سر نوزاد از دو ناحیه باز به نام «ملاج» تشکیل شده‌اند. یکی از آن‌ها در جلوی سر قرار دارد و بزرگ‌تر است؛ دیگری در پشت سر قرار گرفته و کوچک‌تر است. این نواحی در واقع فضاهای بازی میان استخوان‌های جمجمه هستند. قسمت جلویی به‌نام ملاج قدامی و قسمت پشتی به‌نام ملاج خلفی شناخته می‌شوند. ملاج قدامی شکل الماسی و ملاج خلفی شکل مثلثی دارد.

اگرچه ممکن است جمجمه نوزاد ناقص به‌نظر برسد، اما جای نگرانی نیست. این ساختار طبیعی به عبور راحت‌تر سر نوزاد در هنگام تولد کمک می‌کند. پس از تولد نیز، با رشد مغز، این نواحی همچنان نرم باقی می‌مانند. اگر متوجه ضربان در این قسمت‌ها شدید، دلیل آن عبور جریان خون است و نیازی به نگرانی نیست. این نقاط نرم می‌توانند در تشخیص برخی بیماری‌ها یا ارزیابی میزان مایعات بدن کودک کمک‌کننده باشند. لمس ملایم و محتاطانه آن‌ها بی‌خطر است و مشکلی ایجاد نمی‌کند.

مشاهده ملاج

برخی والدین هنگام لمس ملاج دچار اضطراب می‌شوند. اما نیازی به نگرانی یا اجتناب از لمس این ناحیه نیست، چراکه با لایه‌هایی از بافت و غشا محافظت شده‌اند. تغییر در شکل یا وضعیت ملاج می‌تواند نشانه‌ای از رشد یا سلامت عمومی نوزاد باشد. به همین دلیل، پزشکان و پرستاران هنگام معاینه نوزاد، ملاج را نیز بررسی می‌کنند. برای مثال، بسته نشدن به‌موقع یا بزرگ‌تر بودن از حد معمول ممکن است نشان‌دهنده برخی بیماری‌ها باشد.

فرورفتگی ملاج نوزاد

هنگام لمس ملاج باید کمی سفتی یا برآمدگی خفیف احساس شود. فرورفتگی بیش از حد معمول معمولاً نشانه کم‌ آبی بدن نوزاد است. دیگر علائم کم‌ آبی شامل گودی چشم‌ها و کاهش دفعات خیس شدن پوشک است. اگر این علائم را مشاهده کردید، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

برآمدگی ملاج نوزاد چه زمانی نگران کننده است؟

زمانی که نوزاد گریه می‌کند ممکن است ملاج به‌ طور موقت برآمده شود. اگر پس از آرام شدن کودک ملاج به حالت عادی بازگردد، جای نگرانی نیست. اما اگر ملاج به‌صورت دائمی برآمده بماند، ممکن است نشان‌دهنده مشکلات جدی مانند التهاب یا عفونت مغزی باشد، به‌ ویژه اگر با تب یا خواب‌آلودگی غیر عادی همراه باشد. در این صورت، مراجعه فوری به پزشک ضروری است.

زمان بسته شدن نقاط نرم سر نوزاد

استخوان‌های جمجمه با جذب مواد معدنی به‌تدریج جوش می‌خورند و این فضاها بسته می‌شوند. ملاج خلفی معمولاً بین دو تا چهار ماهگی بسته می‌شود، در حالی که ملاج قدامی ممکن است تا حدود دو سالگی باز بماند. در حالت طبیعی، این ناحیه باید حداکثر تا ۱۹ ماهگی بسته شود.

چه زمانی باید نگران شد؟

ظاهر طبیعی ملاج اندکی فرورفته و نسبتاً سفت است. در صورت مشاهده علائم زیر باید با متخصص اطفال مشورت کنید:

• ملاج بیش‌ از حد فرورفته که می‌تواند نشانه کم‌ آبی شدید باشد.
• ملاج برآمده، به‌ ویژه اگر با تب یا خواب‌ آلودگی همراه باشد.

ممکن است در اثر گریه، سرفه یا استفراغ نیز برآمدگی موقت ایجاد شود که پس از رفع علت، به حالت عادی بازمی‌گردد. اما اگر این حالت پایدار باقی بماند، مراجعه به پزشک ضروری است.

بسته شدن زودهنگام نقاط نرم سر نوزاد

اگر این نواحی زودتر از زمان طبیعی بسته شوند، ممکن است مانع رشد مغز شوند. این وضعیت که به آن کرانیوسینوستوز گفته می‌شود، ممکن است باعث عوارضی مانند عقب‌ ماندگی ذهنی، تشنج، نابینایی یا سندرم سر صاف شود. متخصص اطفال در معاینات منظم ۱۸ ماه نخست تولد، ملاج را بررسی کرده و در صورت نیاز اقدامات درمانی یا جراحی تجویز می‌کند.

سایر علائم نگران‌ کننده روی سر نوزاد

• کبودی یا تورم: پس از زایمان ممکن است کبودی یا تورم در قسمت بالایی پشت سر نوزاد دیده شود که معمولاً ناشی از فشار هنگام تولد است. این علائم اغلب خودبه‌خود بهبود می‌یابند و جای نگرانی ندارند.
• تغییرات مو: موهای نوزاد ممکن است در ابتدا نازک یا طاس باشند و پس از مدتی بریزند. این موها نقش محافظ در دوران جنینی دارند و پس از تولد با موهای دائمی جایگزین می‌شوند. همچنین، تغییر رنگ مو از روشن به تیره در چند هفته یا ماه اول زندگی طبیعی است.

زمان سفت شدن کامل جمجمه نوزاد

استخوان‌های جمجمه نوزاد در بدو تولد هنوز کاملاً به یکدیگر نچسبیده‌اند تا به مغز در حال رشد فضا بدهند.

• ملاج خلفی (پشتی) معمولاً تا ۲ تا ۴ ماهگی بسته می‌شود.
• ملاج قدامی (جلویی) که بزرگ‌تر است معمولاً تا ۱۸ تا ۲۴ ماهگی بسته می‌شود.
• سفت شدن کامل جمجمه و بسته شدن کامل درزهای استخوانی (سوتورها) ممکن است حتی تا حدود ۵ یا ۷ سالگی نیز ادامه داشته باشد.

درزهای جمجمه (Sutures)

• به جز ملاج‌ها، درزهای بین استخوان‌های جمجمه نیز باید به‌ مرور زمان بسته شوند.
• درزها مانند خط‌های متصل‌ کننده عمل کرده و به رشد طبیعی مغز کمک می‌کنند.
• بسته شدن زودهنگام یا دیرهنگام این درزها ممکن است نشانه مشکلاتی مانند کرانیوسینوستوز (بسته شدن زودهنگام استخوان‌های جمجمه) باشد.

نقش تغذیه در سفت شدن جمجمه

• دریافت کافی کلسیم، فسفر و ویتامین D در رشد استخوان‌ها و استحکام جمجمه بسیار مؤثر است.
• شیر مادر یا شیر خشک غنی‌شده و در ادامه غذای کمکی مناسب در این روند نقش دارند.

بررسی توسط پزشک بسیار مهم است

در تمام ویزیت‌های نوزاد توسط متخصص اطفال، ملاج و شکل سر بررسی می‌شود تا اطمینان حاصل شود که روند رشد جمجمه طبیعی است. پزشک همچنین دور سر نوزاد را اندازه‌گیری می‌کند تا رشد مغز را به‌صورت غیرمستقیم تحت نظر بگیرد.

پیشگیری از سندرم سر صاف (Flat Head Syndrome)

چون استخوان‌های جمجمه نرم هستند، اگر نوزاد مدت زیادی در یک وضعیت بخوابد (مثلاً همیشه به پشت)، ممکن است پشت سرش صاف شود. توصیه می‌شود در ساعات بیداری نوزاد را به‌صورت ایمن روی شکم قرار دهید (Tummy Time) تا شکل سر متقارن‌تر رشد کند.

چه زمانی مراجعه به پزشک لازم است؟

• اگر حس کردید ملاج خیلی زود بسته شده یا نوزاد سردردهای غیر عادی دارد.
• در صورتی که نوزاد با سرعت بسیار کم یا زیاد رشد می‌کند.
• هرگونه تغییر غیر عادی در شکل سر، مثل برآمدگی‌های سفت یا فرورفتگی‌های شدید.

پرسش و پاسخ 

سوال مخاطب نی‌نی‌بان: دختر یک ساله ای دارم که بدو تولد دورسر۳۴و الان ۴۴.۵ است. تمام حرکات به موقع بود و الان در شرف راه رفتن است. با توجه به اینکه نرمی سر بسیار کوچک شده و حدود دو میلی باز است، آیا جای نگرانی نیست؟

پاسخ دکتر بهروز باوریان، متخصص اطفال:

بسته شدن ملاج نوزاد در ماه های اول تا دوسال ممکن است طول بکشد به همین دلیل اگر دختر شما هنوز ملاجش بسته نشده خیلی جای نگرانی وجود ندارد و معمولا تمام نوزادان دارای 3 ملاج هستند که شامل ملاج جلویی، ملاج پشتی و ملاج وسط است که بین شیار های استخوان جمجمعه قرار دارد و تا ۸ سالگی فرزند شما طول می کشد که این ملاج رشد کند و حتی اگر ملاج وسط بسته شود باز این شیار ها باز است. نرمی سر نوزاد شما بستگی به این دارد که او از نظر توانمندی، ارزیابی دو ماهه، اندازه دور سر و دیگر موارد تکاملی اش در چه مراحله ای قرار دارد اگر از همه نظر فرزند شما طبیعی باشد این نرمی سر نوزاد به هیچ عنوان خطرناک نیست.

نتیجه‌گیری

سفت شدن سر نوزاد روندی تدریجی است که معمولاً تا دو سالگی به پایان می‌رسد، اما تکمیل فرآیند جوش خوردن استخوان‌های جمجمه ممکن است حتی تا ۵ یا ۷ سالگی ادامه یابد. در این مدت، معاینات منظم توسط پزشک متخصص برای بررسی وضعیت ملاج‌ها و رشد مناسب جمجمه ضروری است. با آگاهی و مراقبت مناسب، والدین می‌توانند اطمینان حاصل کنند که روند سفت شدن سر نوزاد به‌ درستی طی شده و شرایط طبیعی رشد مغز فراهم شده است.