شربت دمیترون - راهنمای کامل کاربردها، دوز و عوارض

شربت دمیترون برای چیست؟

شربت دمیترون یکی از داروهای پرکاربرد در گروه ضد تهوع و ضد استفراغ است که بیشتر در کودکان و گاهی در بزرگسالان تجویز می‌شود. این دارو حاوی اُندانسِترون (Ondansetron) است، ماده‌ای که با مهار گیرنده‌های سروتونینی نوع ۵-HT۳ در مغز و دستگاه گوارش، باعث کنترل حالت تهوع و جلوگیری از استفراغ می‌شود.

داروی دمیترون در بازار دارویی در اشکال مختلفی عرضه می‌شود تا بر اساس سن بیمار، شدت علائم، و شرایط بالینی انتخاب مناسبی صورت گیرد. هر شکل دارویی ممکن است از نظر سرعت جذب، نحوه مصرف و محل اثر تفاوت‌هایی داشته باشد. در ادامه به رایج‌ترین اشکال دارویی دمیترون و تفاوت اثرگذاری آن‌ها اشاره می‌شود:

شربت دمیترون (Ondansetron Syrup)

• ویژه کودکان یا افرادی با مشکل بلع
• دوز متداول: ۲ یا ۴ میلی‌گرم در هر ۵ میلی‌لیتر
• جذب سریع از طریق دستگاه گوارش
• معمولاً برای تهوع‌های ناشی از ویروس معده یا بعد از جراحی تجویز می‌شود
• اثرگذاری آن نسبتاً سریع (حدود ۳۰ دقیقه) و مدت تاثیر ۴ تا ۶ ساعت است.

قرص دمیترون (Ondansetron Tablets)

• مناسب برای بزرگسالان و نوجوانان
• دوزهای رایج: ۴ میلی‌گرم و ۸ میلی‌گرم
• جذب خوراکی از دستگاه گوارش
• اثر آن معمولاً در عرض ۳۰ تا ۶۰ دقیقه ظاهر می‌شود
• برای درمان تهوع ناشی از شیمی‌درمانی، بارداری یا داروهای دیگر استفاده می‌شود

قرص زیرزبانی یا خوراکی قابل حل (ODT: Orally Disintegrating Tablets)

• مخصوص بیمارانی که قادر به بلع قرص نیستند یا حالت تهوع شدید دارند
• بدون نیاز به آب، روی زبان قرار می‌گیرد و سریع حل می‌شود
• جذب سریع‌تر نسبت به قرص معمولی، زیرا بخشی از دارو از طریق مخاط دهان جذب می‌شود
• اثرگذاری در زمان کوتاه‌تری (در حدود ۱۵ تا ۳۰ دقیقه) آغاز می‌شود

آمپول دمیترون (تزریقی – IV یا IM)

• برای استفاده در بیمارستان یا شرایط حاد
• تزریق داخل وریدی (IV) یا عضلانی (IM)
• اثرگذاری سریع‌تر از سایر اشکال (گاهی در کمتر از ۱۵ دقیقه)
• مناسب برای بیمارانی که قادر به مصرف خوراکی نیستند یا دچار استفراغ شدید هستند

شربت دمیترون برای چه بیماری‌هایی استفاده می‌شود؟

شربت دمیترون در کنترل و درمان انواع تهوع و استفراغ استفاده می‌شود، از جمله:

• تهوع و استفراغ ناشی از ویروس معده به‌ویژه در کودکان
• تهوع و استفراغ ناشی از شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی در بیماران سرطانی
• پیشگیری از تهوع پس از عمل جراحی (تهوع و استفراغ بعد از بیهوشی عمومی)
• استفراغ ناشی از مسمومیت غذایی یا برخی داروها

این شربت ضد استفراغ اغلب در اورژانس‌ها یا نسخه‌های پزشک برای کودکان مبتلا به استفراغ شدید ناشی از عفونت ویروسی دستگاه گوارش تجویز می‌شود، تا از کم‌آبی بدن (دهیدراتاسیون) جلوگیری شود.

شربت دمیترون در بارداری

مصرف شربت دمیترون در دوران بارداری باید با احتیاط و صرفاً تحت نظر پزشک انجام شود. ماده موثر این شربت، اندانسترون، در برخی مطالعات با احتمال اندکی افزایش خطر نقص‌های مادرزادی مانند شکاف کام (cleft palate) در سه‌ماهه اول بارداری مرتبط دانسته شده است، هرچند شواهد قطعی نیستند. در مواردی که تهوع و استفراغ بارداری شدید (هایپرامسیس گراویداروم) باشد و درمان‌های دیگر موثر نباشد، پزشک ممکن است دمیترون را تجویز کند. بنابراین، استفاده از این دارو در بارداری باید با ارزیابی دقیق فواید و مضرات صورت گیرد و به‌هیچ‌وجه نباید بدون تجویز پزشک مصرف شود.

دوز روزانه شربت دمیترون

شربت دمیترون هر چند ساعت یک بار استفاده می‌شود؟ مقدار مصرف شربت دمیترون برای کودکان و بزرگسالان بستگی به سن، وزن و وضعیت بیمار تفاوت دارد. پزشک دوز دقیق را بر اساس شرایط بالینی تعیین می‌کند، اما دوزهای عمومی به شرح زیر هستند:

دوز شربت دمیترون برای کودکان:

• کودکان ۶ ماه تا ۴ سال
• معمولاً ۲ میلی‌گرم (۵ میلی‌لیتر شربت) هر ۸ ساعت یک بار در صورت نیاز، حداکثر ۳ دوز در روز

کودکان 4 تا 11 سال:

• ۴ میلی‌گرم هر ۸ ساعت در صورت نیاز

کودکان بالای 11 سال و نوجوانان:

• ۴ تا ۸ میلی‌گرم هر ۸ ساعت، بسته به شدت علائم

دوز شربت دمیترون برای بزرگسالان:

• ۸ میلی‌گرم هر ۸ تا ۱۲ ساعت در صورت نیاز

نکته مهم: شربت دمیترون برای نوزاد زیر 6 ماه، معمولاً توصیه نمی‌شود مگر در شرایط خاص و با نظر پزشک.

عوارض شربت دمیترون

شربت دمیترون ضدتهوع معمولاً به‌خوبی تحمل می‌شود، اما ممکن است مانند هر داروی دیگری با عوارضی همراه باشد. عوارض رایج و نادر آن عبارتند از:

عوارض شایع

• یبوست
• سردرد
• احساس گرگرفتگی یا گرمای ناگهانی
• خشکی دهان
• خستگی یا بی‌حالی

عوارض کمتر شایع و مهم‌تر

• سرگیجه یا سبکی سر
• تغییر در ریتم قلب (آریتمی‌ها مانند طولانی شدن فاصله QT)
• واکنش‌های آلرژیک (راش پوستی، خارش، تنگی نفس، تورم لب‌ها یا صورت)

در صورت بروز علائم حساسیت شدید یا بی‌نظمی در ضربان قلب، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد.

آیا شربت دمیترون خواب آور است؟

شربت دمیترون به‌ طور معمول خاصیت خواب‌آوری ندارد و برخلاف برخی داروهای ضدتهوع مانند پرومتازین یا متوکلوپرامید، تاثیر آرام‌بخش یا خواب‌آور قابل توجهی ایجاد نمی‌کند. ماده فعال این شربت، اندانسترون، روی گیرنده‌های سروتونین تاثیر می‌گذارد و مکانیسم آن ارتباطی با آرام‌بخشی یا سرکوب سیستم عصبی مرکزی ندارد. با این حال، برخی افراد ممکن است به‌ صورت نادر احساس خستگی یا بی‌حالی خفیف پس از مصرف داشته باشند که معمولاً گذرا و خفیف است. در مجموع، دمیترون جزو داروهای غیرخواب‌آور محسوب می‌شود.

چه کسانی نباید از شربت دمیترون استفاده کنند؟

مصرف این دارو برای برخی افراد توصیه نمی‌شود یا باید با احتیاط فراوان انجام شود. موارد منع مصرف یا احتیاط شامل موارد زیر است:

• کودکان زیر ۶ ماه (بدون تجویز پزشک ممنوع است)
• افرادی با سابقه آلرژی به اندانسِترون یا سایر داروهای مشابه (مانند گرانیسترون، دولاسترون)
• بیماران با سابقه بیماری‌های قلبی یا اختلال در ریتم قلب
• افرادی که داروهای دیگری مصرف می‌کنند که باعث افزایش فاصله QT در نوار قلب می‌شوند (مثل برخی آنتی‌بیوتیک‌ها یا ضدافسردگی‌ها)

• بیماران مبتلا به بیماری‌های شدید کبدی (ممکن است نیاز به کاهش دوز باشد)

تداخلات دارویی شربت دمیترون

شربت دمیترون ممکن است با برخی داروها تداخل داشته باشد، از جمله:

• داروهای ضدافسردگی مانند فلوکستین، سرترالین
• داروهای ضدتشنج مانند فنی‌توئین
• آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند اریترومایسین
• داروهای قلبی مثل آمیودارون
• داروهای ضد قارچ مثل کتوکونازول

همیشه به پزشک خود لیست داروهایی که مصرف می‌کنید را اطلاع دهید.

جایگزین‌های شربت دمیترون

در صورتی که فردی نتواند از شربت دمیترون استفاده کند، برخی جایگزین‌ها بسته به علت تهوع ممکن است پیشنهاد شوند:

• متوکلوپرامید (Metoclopramide): ضد تهوع و محرک حرکت دستگاه گوارش
• دوپامین بلاکرها مثل پرومتازین (Promethazine)
• دومپریدون (Domperidone): برای تهوع‌های گوارشی
• داروهای گیاهی مثل زنجبیل (در تهوع بارداری یا خفیف)

توجه داشته باشید که هیچ جایگزینی نباید بدون مشورت پزشک استفاده شود، به‌ویژه در کودکان.

هشدارها و نکات مصرف

• دارو را حتماً طبق تجویز پزشک مصرف کنید و از خوددرمانی پرهیز نمایید.
• در صورت بهبود تهوع، دارو را قطع کنید و ادامه ندهید مگر با دستور پزشک.
• دارو را در دمای اتاق نگهداری کرده و از یخ‌زدگی یا نور مستقیم دور نگه دارید.
• از مصرف داروهای تاریخ‌گذشته خودداری کنید.
• در صورت فراموش کردن یک دوز، اگر زمان دوز بعدی نزدیک نیست، دوز فراموش شده را مصرف کنید. در غیر این صورت، از آن صرف‌نظر کنید.

سخن پایانی

شربت دمیترون یکی از پرکاربردترین داروهای ضد تهوع در کودکان و بزرگسالان است که با اثربخشی بالا می‌تواند در کنترل تهوع‌های ناشی از بیماری‌های ویروسی، شیمی‌درمانی و بیهوشی مؤثر باشد. با این حال، مانند هر داروی دیگری نیاز به مصرف آگاهانه، مطابق با تجویز پزشک و در نظر گرفتن شرایط خاص بیمار دارد. اطلاع از عوارض احتمالی، دوز مناسب و تداخلات دارویی می‌تواند به استفاده ایمن‌تر و مؤثرتر از این دارو کمک کند.