۷ درمان خانگی یبوست در کودکان | معرفی دارو + راه‌های پیشگیری
یبوست یکی از مشکلات شایع گوارشی در کودکان است که می‌تواند باعث نگرانی والدین شود. اگرچه بیشتر موارد یبوست در کودکان موقتی و قابل درمان در منزل هستند، اما ادامه‌دار شدن این وضعیت ممکن است به مشکلاتی مانند درد شکمی، بی‌اشتهایی و حتی ترک‌خوردگی اطراف مقعد منجر شود. شناخت علل، علائم و روش‌های درمانی مناسب می‌تواند به والدین در مدیریت بهتر این مشکل کمک کند. در ادامه با روش‌های درمان یبوست کودکان به روش‌های خانگی و دارویی آشنا خواهید شد.
فهرست مطالب
- علل یبوست در کودکان
- علائم یبوست در کودکان
- روش‌های درمان یبوست کودکان
- اصلاح رژیم غذایی
- تغییر سبک زندگی
- تنظیم وعده‌های غذایی
- ماساژ شکم
- درمان یبوست کودکان با صابون
- درمان دارویی یبوست کودکان
- شربت برای یبوست کودکان
- درمان یبوست کودکان با گیاهان دارویی
- درمان سریع یبوست در کودکان
- درمان یبوست کودکان زیر ۲ سال
- پیشگیری از یبوست کودکان
- چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
علل یبوست در کودکان
یبوست در کودکان دلایل مختلفی دارد، از جمله:
- رژیم غذایی کم‌فیبر (کمبود میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل)
- مصرف ناکافی مایعات به‌ویژه آب
- تغییرات در عادات روزانه مانند شروع مدرسه یا مسافرت
- نگه داشتن مدفوع به دلیل درد هنگام اجابت مزاج یا ترس از استفاده از توالت
- برخی داروها (مانند آهن یا داروهای ضد‌تشنج)
- مشکلات پزشکی مانند کم‌کاری تیروئید یا آلرژی به پروتئین شیر گاو (در موارد نادر)
علائم یبوست در کودکان
یبوست در کودکان با علائم مختلف از جمله موارد زیر مشخص می‌شود:
- کاهش تعداد دفعات اجابت مزاج (کمتر از سه بار در هفته)
- مدفوع سفت و خشک
- زور زدن و درد هنگام دفع
- بی‌اشتهایی و نفخ شکم
- وجود خون در مدفوع یا ترک‌های اطراف مقعد
- بی‌قراری و تغییر رفتار کودک به دلیل ناراحتی گوارشی
به نقل از rch.org.au
If your child is constipated, they might look more bloated than usual, and you may even be able to feel hard lumps of poo if you press gently on their tummy.
اگر فرزند شما یبوست دارد، ممکن است نفخ بیشتری نسبت به حالت معمول داشته باشد و حتی اگر به آرامی روی شکم او فشار دهید، ممکن است بتوانید توده‌های سفت مدفوع را حس کنید.
بیشتر بخوانید: روان کننده شکم سریع _ 11 راهکارهای خانگی، خوراکی‌ها و داروهای موثر
روش‌های درمان یبوست کودکان
درمان یبوست در کودکان در را می‌توان در دو بخش درمان‌های خانگی و دارویی مورد بررسی قرار داد که شامل موارد زیر است:
اصلاح رژیم غذایی
برای درمان یبوست کودکان مواد غذایی زیر را در رژیم آنها بگنجانید:
- افزودن میوه‌ها و سبزیجات تازه به برنامه غذایی (آلو، گلابی، کیوی، سیب با پوست، کدو و اسفناج)
- استفاده از غلات کامل و نان سبوس‌دار
- محدود کردن مصرف غذاهای پرچرب و فست‌فود
- تشویق کودک به نوشیدن آب کافی در طول روز
- مصرف روزانه یک لیوان آب گرم یا شیر ولرم در صبح
- استفاده از سوپ‌ها و خوراکی‌های آبکی برای نرم شدن مدفوع
تغییر سبک زندگی
با تغییرات ساده زیر در سبک زندگی کودکان می‌توانید احتمال بروز یبوست در آنها را کاهش دهید:
- ایجاد عادت دفع منظم، مثلاً نشستن کودک روی توالت بعد از وعده‌های غذایی
- تشویق به فعالیت بدنی و بازی‌های حرکتی که به بهبود حرکات روده کمک می‌کنند
- ایجاد آرامش و حذف ترس کودک از رفتن به دستشویی
تنظیم وعده‌های غذایی
تنظیم وعده‌های غذایی نقش بسیار مهمی در درمان یبوست کودکان دارد، زیرا عادات غذایی و زمان‌بندی صحیح خوردن می‌تواند به بهبود حرکات روده و نرم شدن مدفوع کمک کند. مهم‌ترین تاثیرات عبارتند از:
- افزایش نظم در دفع: وقتی وعده‌های غذایی در ساعات مشخص مصرف شوند، حرکات روده منظم‌تر شده و کودک راحت‌تر به اجابت مزاج می‌رود.
- تحریک روده پس از غذا: خوردن غذا، به‌ویژه صبحانه، رفلکس طبیعی روده را فعال می‌کند و کودک را برای دفع آماده می‌سازد.
- جلوگیری از پرخوری و غذاهای نامناسب: تنظیم وعده‌ها مانع مصرف زیاد غذاهای سنگین و کم‌فیبر می‌شود که یبوست را تشدید می‌کنند.
- تقسیم مناسب فیبر و مایعات در طول روز: وقتی میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل به‌طور متعادل در چند وعده گنجانده شوند، مدفوع حجم و نرمی مناسب پیدا می‌کند.
- کاهش استرس و بی‌نظمی: کودکی که زمان مشخصی برای غذا خوردن و میان‌وعده دارد، کمتر دچار بی‌نظمی روده و مشکلات گوارشی می‌شود.
به طور کلی، داشتن سه وعده اصلی و دو میان‌وعده سبک در طول روز، همراه با مصرف مایعات کافی، بهترین الگو برای پیشگیری و درمان یبوست کودکان است.
ماساژ شکم
ماساژ شکم یکی از روش‌های ساده و موثر برای کمک به رفع یبوست کودکان است که با تحریک حرکات روده و آرام‌سازی عضلات شکمی عمل می‌کند. در این روش کودک به پشت خوابانده می‌شود و والدین با کف دست و حرکات دایره‌ای ملایم در جهت عقربه‌های ساعت روی شکم او فشار می‌آورند. این حرکت که بهتر است روزی یک تا دو بار و هر بار حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه انجام شود، جریان خون و فعالیت روده‌ها را تقویت کرده و دفع مدفوع را آسان‌تر می‌کند. استفاده از روغن‌های گیاهی ملایم مانند روغن زیتون برای روان‌تر شدن ماساژ و حرکت آرام پاها به شکل دوچرخه نیز می‌تواند تاثیر بیشتری داشته باشد.
بیشتر بخوانید: با قوی‌ترین داروی گیاهی برای اسهال آشنا شوید _ درمان آسان و سریع
درمان یبوست کودکان با صابون
استفاده از صابون برای درمان یبوست کودکان از روش‌های قدیمی و نادرست است که همچنان در برخی خانواده‌ها رایج است. در این شیوه، تکه‌ای صابون به‌عنوان شیاف در مقعد کودک قرار داده می‌شود تا دفع مدفوع را تحریک کند؛ اما این کار می‌تواند باعث تحریک و آسیب مخاط مقعد، ایجاد سوزش، التهاب، زخم و حتی عفونت شود. متخصصان تاکید می‌کنند که چنین روش‌هایی به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود و در صورت نیاز به کمک فوری برای دفع، باید از شیاف‌های گلیسیرین یا ملین‌های تجویز شده توسط پزشک استفاده کرد. بهترین راه درمان یبوست در کودکان همچنان اصلاح رژیم غذایی، مصرف مایعات، تحرک بدنی و در موارد ضروری، داروهای مناسب تحت نظر پزشک است.
درمان دارویی یبوست کودکان
اگر تغییرات غذایی و سبک زندگی موثر نباشند، پزشک ممکن است ملین‌های مخصوص کودکان یا شیاف‌های گلیسیرین را تجویز کند. مصرف دارو باید فقط تحت نظر پزشک باشد، زیرا استفاده خودسرانه می‌تواند باعث وابستگی یا آسیب به روده شود.
شربت برای یبوست کودکان
برای درمان یبوست کودکان معمولاً پزشکان از شربت‌های ملین مخصوص استفاده می‌کنند که ایمن و متناسب با سن کودک هستند. چند نمونه از شربت‌های رایج عبارتند از:
- شربت لاکتولوز (Lactulose): پرمصرف‌ترین ملین در کودکان است. با جذب آب در روده باعث نرم شدن مدفوع می‌شود.
- شربت پلی‌اتیلن گلیکول (PEG / Macrogol): یکی از گزینه‌های خط اول برای درمان یبوست مزمن کودکان است. بدون جذب در بدن عمل می‌کند.
- شربت منیزیم هیدروکساید (Milk of Magnesia): با افزایش آب در روده، حرکت روده را تسهیل می‌کند.
- شربت سوربیتول (Sorbitol syrup): خاصیت اسموتیک دارد و به نرم شدن مدفوع کمک می‌کند.
- شربت پارافین مایع (Liquid paraffin): باعث لغزندگی روده می‌شود، ولی مصرف طولانی‌مدت آن در کودکان توصیه نمی‌شود.
نکته مهم این است که مصرف هر نوع شربت ملین باید با تجویز پزشک و متناسب با سن، وزن و شدت یبوست کودک باشد. استفاده خودسرانه ممکن است باعث وابستگی روده یا ایجاد عوارض جانبی شود.
بیشتر بخوانید: قطره پدی لاکت چیست؟ ۵ کاربرد رایج و راهنمای مصرف + فواید و عوارض
درمان یبوست کودکان با گیاهان دارویی
درمان یبوست کودکان با گیاهان دارویی در صورتی که خفیف باشد و با مشورت پزشک یا متخصص طب سنتی انجام شود می‌تواند کمک‌کننده باشد. برخی گیاهان ملین و فیبردار برای نرم کردن مدفوع و بهبود حرکات روده مفید هستند. موارد رایج عبارتند از:
- آلو (خشک یا تازه): یکی از شناخته‌شده‌ترین ملین‌های طبیعی؛ سرشار از فیبر و سوربیتول است و به حرکت روده کمک می‌کند.
- تخم شربتی (دانه ریحان): در آب خیس خورده و لعاب‌دار می‌شود؛ لعاب آن روده را لغزنده کرده و دفع را آسان می‌کند.
- اسفرزه (پسیلیوم / پوسته دانه بارهنگ): فیبر محلول بالایی دارد و با جذب آب باعث افزایش حجم و نرم شدن مدفوع می‌شود.
- گل ختمی: خاصیت نرم‌کنندگی دارد و دم‌کرده ملایم آن می‌تواند به آرامش روده کمک کند.
- انجیر خشک (خیسانده در آب یا شیر): به دلیل فیبر زیاد و خاصیت ملین بودن، مصرف منظم آن به رفع یبوست کمک می‌کند.
- روغن زیتون طبیعی: در مقادیر کم (مثلاً یک قاشق چای‌خوری) می‌تواند به روان شدن مدفوع کمک کند.
- عصاره یا دم‌کرده ملاسکاه (سنا): ملین قوی است اما استفاده آن در کودکان باید فقط در شرایط خاص و با تجویز پزشک باشد.
توجه: استفاده از گیاهان دارویی برای کودکان باید با احتیاط و با نظر پزشک انجام شود، زیرا مصرف بیش از حد یا گیاه نامناسب می‌تواند عوارض گوارشی ایجاد کند.
درمان سریع یبوست در کودکان
برای درمان سریع یبوست در کودکان، ابتدا می‌توان از ملین‌های ملایم مخصوص کودکان مانند شربت لاکتولوز یا شیاف گلیسیرین استفاده کرد که با نرم کردن مدفوع دفع را آسان می‌کنند. همزمان، افزایش مصرف مایعات و غذاهای پر فیبر مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل، و تشویق کودک به فعالیت بدنی و تحرک روزانه باعث تسریع حرکت روده می‌شود.
روش‌های کمکی مانند ماساژ شکم به‌صورت دایره‌ای در جهت عقربه‌های ساعت و حرکت دادن پاها به شکل دوچرخه نیز می‌تواند به دفع سریع کمک کند. لازم است توجه داشت که استفاده از هر نوع داروی ملین باید با نظر پزشک باشد تا از عوارض جانبی یا وابستگی روده جلوگیری شود.
بیشتر بخوانید: درمان یبوست در بارداری | 4 علت اصلی + درمان با تغذیه، ورزش، دارو و طب سنتی
درمان یبوست کودکان زیر ۲ سال
درمان یبوست کودکان زیر ۲ سال نسبت به کودکان بزرگ‌تر تفاوت‌های مهمی دارد، زیرا روده و سیستم گوارش آنها حساس‌تر است و استفاده از برخی داروها و ملین‌ها محدودیت دارد. در این گروه سنی، اولویت با اصلاح تغذیه و روش‌های غیر دارویی است: دادن مقدار کافی مایعات، شیر مادر یا شیر خشک مناسب، و در صورت آغاز غذای کمکی، افزودن پوره میوه‌ها و سبزیجات غنی از فیبر مانند سیب، گلابی یا کدو.
برای تسهیل دفع می‌توان از روغن‌های خوراکی ملایم مانند روغن زیتون یا روغن بادام شیرین به میزان کم استفاده کرد و در موارد ضرورت و با نظر پزشک، شیاف گلیسیرین مخصوص نوزادان برای دفع فوری تجویز می‌شود. برخلاف کودکان بزرگ‌تر، استفاده از ملین‌های خوراکی قوی یا داروهای شیمیایی معمولاً در زیر ۲ سال محدود است و باید تحت نظر پزشک انجام شود. همچنین، ماساژ شکم ملایم و حرکت دادن پاها به شکل دوچرخه برای تحریک روده در این سن بسیار موثر است. این تفاوت‌ها باعث می‌شوند درمان یبوست در نوزادان و کودکان زیر ۲ سال بیشتر ملایم، تدریجی و ایمن باشد.
پیشگیری از یبوست کودکان
با روش‌های زیر می‌توانید از یبوست کودکان جلوگیری کنید:
- آموزش عادات درست دفع از سنین پایین
- تغذیه متعادل و سرشار از فیبر
- مصرف آب کافی به‌ویژه در روزهای گرم یا هنگام فعالیت زیاد
- جلوگیری از نشستن طولانی مدت کودک و افزایش تحرک روزانه
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر یبوست کودک بیش از دو هفته ادامه پیدا کند، همراه با تب، کاهش وزن، استفراغ یا وجود خون در مدفوع باشد، مراجعه به پزشک ضروری است. همچنین در مواردی که کودک از درد شدید شکم شکایت دارد یا یبوست مکرراً تکرار می‌شود، بررسی تخصصی لازم است.
سخن پایانی
یبوست در کودکان اغلب با اصلاح رژیم غذایی، افزایش مصرف مایعات و ایجاد عادات صحیح دفع قابل درمان است. اما در صورت ادامه‌دار بودن یا بروز علائم هشدار، لازم است والدین حتماً به پزشک مراجعه کنند. مدیریت به‌موقع این مشکل نه تنها به بهبود سلامت گوارش کودک کمک می‌کند، بلکه از ایجاد مشکلات ثانویه و اضطراب والدین جلوگیری خواهد کرد.
