زایمان فیزیولوژیک چیست و با زایمان طبیعی چه تفاوتی دارد؟

زایمان یکی از مراحل حساس و حیاتی در زندگی هر زنی است و می‌تواند تجربه‌ای قوی و بی‌نظیر باشد. در سال‌های اخیر، مفهوم زایمان فیزیولوژیک به عنوان یک رویکرد طبیعی و کم‌خطر برای زایمان مورد توجه قرار گرفته است. زایمان فیزیولوژیک به فرآیند طبیعی زایمان اشاره دارد که در آن بدن بدون دخالت‌های پزشکی اضافی عمل می‌کند و از فرآیندهای طبیعت برای زاییدن استفاده می‌شود. در این مقاله، به بررسی مفهوم زایمان فیزیولوژیک و مزایای آن برای مادر خواهیم پرداخت

زایمان فیزیولوژیک چیست؟

زایمان فیزیولوژیک به معنای طی شدن طبیعی فرآیند زایمان بدون مداخلات پزشکی و دارویی است. این زایمان همسو با روال طبیعی بدن مادر بوده و در صورتی که شرایط مادر و جنین کاملاً مناسب باشد این روش برای تولد نوزاد انتخاب می‌شود. فرآیند زایمان فیزیولوژیک با انقباضات رحمی شروع می‌شود و با باز شدن دهانه رحم به اندازه ده سانت پروسه فشار یا زور زدن توسط مادر آغاز‌ می‌گردد؛ با عبور جنین از کانال زایمان و بدنیا آمدن نوزاد فرآیند زایمان تمام می‌شود.

در واقع، زایمان فیزیولوژیک، زایمانی است که پزشک یا ماما در آن مداخله ندارند و خودبه‌خود انجام می‌شود. در این زایمان از ابزارهای پزشکی استفاده می‌کنند. همچنین از داروها یا فشار استفاده‌ای نمی‌شود.

زایمان فیزیولوژیک چگونه انجام می‌شود؟

برای انجام زایمان فیزیولوژیک مادر به بیمارستان مراجعه کرده و در اتاق زایمان مراحل را طبق موارد زیر به انجام می‌رساند:

شروع درد زایمان و مراجعه به بیمارستان

معمولا از قبل پزشک زنان و یا ماما تاریخ حدودی زایمان را به مادر می‌گوید. هنگامی که در روزهای گفته شده درد زایمان آغاز و شدید شد، مادر باید خود را سریعا به بیمارستان برساند و برای انجام زایمان فیزیولوژیک آماده شود. در بیمارستان به او دارویی تزریق نمی‌شود و در طول حضور او در اتاق زایمان همه چیز به حالت طبیعی اتفاق می‌افتد.

شروع انقباضات رحمی

در مرحله یا فاز اول از زایمان فیزیولوژیک انقباضات رحمی آغاز می‌شود و مادر این را احساس خواهد کرد. اینجاست که دهانه رحم در حدود 10 سانتی متر باز شده و آماده خروج نوزاد می‌گردد. همچنین برای زایمان راحت‌تر ترشحاتی که شفاف و یا خون آلود هستند، از واژن بیرون می‌آید. در مورد طول مدت زمان این مرحله نمی‌توان عدد دقیقی را بیان کرد زیرا در هر کس متفاوت است. اما این مرحله ممکن است چند ساعتی طول بکشد.

باز شدن دهانه رحم برای خروج نوزاد

همانطور که گفته شد پس از شروع انقباضات، دهانه رحم به اندازه ده سانتی متر باز می‌شود. این مرحله فاز فعال نامیده می‌شود و انقباضات قوی‌تر و با فاصله‌های کوتاه‌تر انجام می‌گیرد. میزان درد نیز بیشتر شده و مادر ممکن است حتی در پاهای خود درد و گرفتی را احساس کند. این مرحله نیز چند ساعتی به طول می‌انجامد.

زور زدن و ایجاد فشار برای به دنیا آمدن نوزاد

همانگونه که می‌دانید در زایمان فیزیولوژیک دارویی به مادر تزریق نمی‌شود و همه چیز به خود مادر و تلاش او برای به دنیا آوردن فرزندش بستگی دارد. در این مرحله از زایمان مادر تا جای ممکن زور می‌زند و با ایجاد فشار سعی در بیرون آوردن نوزاد از رحم خود دارد. نکته مهم آن است که مادر می‌تواند از پوزیشن‌های مختلفی برای این مرحله استفاده کند اما نباید در خود کشش ایجاد نماید. ایجاد فشارهای آرام و پیوسته می‌تواند مرحله زایمان را آسان‌تر کند.

عبور نوزاد از کانال زایمان و بیرون آمدن آن

پس از ایجاد فشار و اقدامات مادر در ایجاد کشیدگی در بافت واژن، ابتدا سر نوزاد بیرون آمده و سپس بقیه بدن او نیز خارج می‌شود.

انجام زایمان فیزیولوژیک برای چه افرادی ممنوع است؟

به صورت کلی اگر امکان زایمان طبیعی واژینال وجود نداشته باشد، زایمان طبیعی فیزیولوژیک را نیز نمی‌توان انجام داد.به علاوه در مواردی که مادر به القای زایمان احتیاج داشته باشد، نیز زایمان فیزیولوژیک صورت نمی‌گیرد. همچنین در صورت وجود هر کدام از موارد زیر، زایمان فیزیولوژیک صورت نمی گیرد که عبارتند از:

• ابتلا به پره‌ اکلامپسی

• پرولاپس بند ناف

• خونریزی شدید مادر

• تبخال تناسلی

• بارداری سه‌ قلو و یا بیشتر

• بیماری قلبی و یا ریوی مادر

• اختلالات رشد جنین

• قرارگیری غیر طبیعی جنین

• اختلالات لانه‌ گزینی همچون جفت چسبنده یا جفت سرراهی

چگونه برای زایمان فیزیولوژیک آماده شویم؟

پیش از زایمان فیزیولوژیک خوب است که در کلاس‌های آمادگی زایمان شرکت کنید تا هم نکات لازم برای زایمان بهتر را یاد بگیرید و هم اعتماد به نفس‌تان برای این کار افزایش یافته، و ترس‌تان نیز کم شود. کارهایی که برای آمادگی زایمان فیزیولوژیک لازم است انجام دهید موارد زیر هستند:

• انجام روش‌های کاهش درد مانند ریلکسیشن، ماساژ، موسیقی درمانی

• انجام ورزش‌های سبک که می‌توانند به زایمان بهتر شما کمک کنند

• استفاده از پتو یا کمپرس آب گرم برای کاهش درد های پیش از زایمان

• انجام تکنیک‌های تنفسی

تفاوت زایمان فیزیولوژیک و طبیعی

با اینکه زایمان فیزیولوژیک و طبیعی تقریبا مشابه هم است اما تفاوت‌های بسیار اندکی در این دو روش وجود دارد که عبارتند از:

• در زایمان طبیعی ممکن است داروهایی برای کاهش درد مادر و یا تسریع روند زایمان به او تزریق شود.
• در زایمان طبیعی امکان انجام اقداماتی از طرف متخصص برای قرارگیری مادر در فاز فعال زایمان وجود دارد. (اگر اطلاعی از روش های کاهش درد زایمان طبیعی ندارید یا از درد زایمان طبیعی می‌ترسید مطلب با این روش ها درد زایمان طبیعی خود را کم کنید به شما کمک خواهد کرد)
• در زایمان طبیعی ممکن است پزشک کار پاره کردن کیسه آب که باعث تسریع روند زایمان می‌شود را انجام دهد.
• همه مراحل زایمان فیزیولوژیک به صورت طبیعی و فیزیولوژی اتفاق می‌افتد و هیچ مداخله‌ای انجام نمی‌شود.

مزایای زایمان فیزیولوژیک

زایمان فیزیولوژیک مزایای بسیار زیادی دارد که ممکن است افراد از اکثر آن ها اطلاعی نداشته باشند. برخی از مزایای مهم این زایمان عبارت‌اند از:

زمان زایمان 

برای انجام زایمان فیزیولوژیک ورزش‌ها و قرارگیری در پوزیشن‌های مختلف به مادر آموزش داده می‌شود. در نتیجه به علت استفاده از پوزیشن‌های مناسب، روند زایمان سریع‌تر اتفاق افتاده و چند ساعت از مدت زمان زایمان کاهش می‌یابد.

بهبود سریع‌تر

یکی از مهم‌ترین مزایای زایمان فیزیولوژیک آن است که بعد از زایمان دوره نقاهت کوتاه‌تر و بهبود سریع‌تر اتفاق می‌افتد. انجام تمرینات مختلف قبل از زایمان و انتخاب پوزیشن‌های مناسب در حین زایمان فیزیولوژیک نه تنها می‌تواند به تسریع روند زایمان کمک کند، بلکه می‌تواند به بهبود سریع‌تر مادر پس از زایمان نیز منجر شود. هنگامی که با انجام تمرینات کشش مناسب در واژن اتفاق بیوفتد، پس از زایمان روند بهبود بهتر خواهد بود.

کاهش عوارض ناشی از دارو

همانطور که گفته شد در زایمان فیزیولوژیک به دلیل عدم استفاده از داروها و ابزارهای پزشکی، خطر عوارض جانبی کاهش می‌یابد. این نوع زایمان در مقایسه با سزارین از عوارض ناشی از داور کاملا مبرا است. همچنین به خاطر عدم استفاده از دارو، هیچ گونه نگرانی از بابت سلامتی جنین و نوزاد وجود نخواهد داشت.

مزایای زایمان فیزیولوژیک برای مادر

زایمان فیزیولوژیک به مانند زایمان طبیعی می‌تواند مزایای زیادی به همراه داشته باشد. از آن جمله به رشد کامل جنین اشاره می‌شود که در این نوع زایمان وجود دارد. مواردی که به عنوان مزایای زایمان فیزیولوژیک برای مادر شناخته می‌شوند عبارتند از:

• رشد کامل جنین از جمله رشد کامل مغز او

• بهبود سریع دهانه رحم و واژن

• کاهش عوارض ناشی از مصرف دارو

• کاهش احتمال خونریزی

• کاهش دوره نقاهت به دلیل عدم وجود برش‌های جراحی

• عدم احتمال ابتلا به بیماری‌های مزمن و خونریزی بعد از زایمان

• تجربه طبیعی و مثبت

• بهبود فرآیند شیردهی

• افزایش اعتمادبه نفس

مزایای زایمان فیزیولوژیک برای جنین

زایمان فیزیولوژیک همانطور که پیشتر توضیح داده شد بدون هیچگونه مداخله پزشکی و دارویی انجام می‌شود؛ بنابراین زمان دقیقی برای آن نمی‌توان در نظر گفت به جز اینکه پس از هفته چهلم هر لحظه ممکن است درد مادر شروع شود و جنین برای تولد فشار به بدن مادر فشار بیاورد. در شرایطی سلامت عمومی مادر و فرزند مناسب باشد با انتخاب زایمان فیزیولوژیک می‌تواند از این مزایا بهره ببرد:

• کم شدن عوارض ناشی از جراحی
• بهره بردن از شیردهی طبیعی و بدون چالش بلافاصبه پس از زایمان
• افزایش سرعت بهبودی پس از زایمان
• عدم عوارض ناشی از تزریق دارو و بی‌هوشی و بی‌حسی
• به دنیا آمدن نوزاد در سلامت کامل

پوزیشن یا وضعیت‌های قرارگیری در زایمان فیزیولوژیک

پوزیشن یا وضعیت قرارگیری مادر در طول زایمان فیزیولوژیک بسیار مهم است. انتخاب پوزیشن مناسب می‌تواند به کاهش درد، تسریع زایمان و افزایش راحتی مادر کمک کند. برخی از این پوزیشن‌ها عبارت‌اند از:

وضعیت سجده

وضعیت سجده یکی از پوزیشن‌های قدیمی و سنتی در زایمان است که در بسیاری از فرهنگ‌ها استفاده می‌شده است. در سال‌های اخیر، مطالعات نشان داده‌اند که این وضعیت می‌تواند مزایای قابل توجهی برای مادر و نوزاد داشته باشد. سجده باعث می‌شود وزن جنین به سمت پایین متمرکز شود و فشار روی کمر و لگن کاهش یابد. این امر می‌تواند به کاهش درد زایمان کمک کند. با قرار گرفتن در وضعیت سجده، جاذبه زمین به روند زایمان کمک می‌کند و می‌تواند باعث تسریع آن شود.

وضعیت چهار دست‌وپا

وضعیت چهار دست و پا به باز شدن لگن کمک می‌کند و فشار روی کمر را کاهش می‌دهد. این امر می‌تواند به کاهش درد زایمان کمک کند. این وضعیت می‌تواند به جاذبه زمین کمک کند تا جنین به سمت پایین حرکت کند و زایمان را تسهیل کند. وضعیت چهار دست و پا به بهبود گردش خون در لگن و رحم کمک می‌کند و به این ترتیب اکسیژن رسانی به جنین افزایش می‌یابد. این وضعیت به جنین کمک می‌کند تا در کانال زایمان بهتر چرخش کند و در موقعیت مناسب برای خروج قرار گیرد. بسیاری از مادران احساس می‌کنند که در این وضعیت کنترل بیشتری بر روند زایمان دارند.

وضعیت اسکات

اسکات باعث می‌شود لگن به طور طبیعی باز شود و فضایی بیشتر برای عبور نوزاد فراهم کند. این وضعیت به نیروی جاذبه کمک می‌کند تا جنین به سمت پایین حرکت کند و زایمان را تسهیل کند. اسکات می‌تواند به کاهش درد زایمان کمک کند، زیرا باعث می‌شود وزن جنین به سمت پایین متمرکز شود و فشار روی کمر و لگن کاهش یابد. اسکات به بهبود گردش خون در لگن و رحم کمک می‌کند و به این ترتیب اکسیژن رسانی به جنین افزایش می‌یابد. بسیاری از مادران احساس می‌کنند که در این وضعیت کنترل بیشتری بر روند زایمان دارند.

دو زانو نشستن

دو زانو نشستن باعث می‌شود لگن به طور طبیعی باز شود و فضایی بیشتر برای عبور نوزاد فراهم کند. این وضعیت به نیروی جاذبه کمک می‌کند تا جنین به سمت پایین حرکت کند و زایمان را تسهیل کند. دو زانو نشستن می‌تواند به کاهش درد زایمان کمک کند، زیرا باعث می‌شود وزن جنین به سمت پایین متمرکز شود و فشار روی کمر و لگن کاهش یابد. این وضعیت به بهبود گردش خون در لگن و رحم کمک می‌کند و به این ترتیب اکسیژن رسانی به جنین افزایش می‌یابد. بسیاری از مادران احساس می‌کنند که در این وضعیت کنترل بیشتری بر روند زایمان دارند.

چگونه می‌توان درد زایمان فیزیولوژیک را کاهش داد؟

زایمان طبیعی فیزیولوژیک نیز مانند زایمان طبیعی واژینال با دردهایی همراه است.برای کاهش درد زایمان فیزیولوژیک از دارو استفاده نمی‌شود و می‌توان از روش‌های غیردارویی با تاثیرات روحی و روانی، تکنیکهای آرامش بخشی و ریلکسیشن، رایحه درمانی و حدکات نرمشی درد زایمان فیزیولوژیک را کاهش می دهند. برخی از این عوامل شامل موارد زیر است:

• وضعیت‌ قرارگیری مادر در روند دردهای زایمان

برای کاهش درد می‌توان وضعیت‌های مادر را تغییر داد. این وضعیتها را در کلاسهای آمادگی زایمان می توانید به خوبی آموزش ببینید. مادر باردار می‌تواند به شکل‌های زیر قرار بگیرد:

1. حالت نشسته: به صورت برعکس روی صندلی بنشینید و پاها را از قسمت زانو به جلو بیاورید. از مامای همراه بخواهید که پشتتان را ماساژ دهد.

2. حالت سجده: هنگامی که دهانه رحم کامل باز نشده است، طوری روی پا هایتان بنشینید که زانوها و سر شما پایین قرار بگیرد و در وضعیتی مشابه سجده قرار بگیرید.

3. حالت خوابیده: خوابیدن به پهلوی چپ، بهترین وضعیت در طول زایمان محسوب می شود و خون‌ رسانی به جنین بهتر صورت می گیرد. در این حالت می‌توان زیر سر و زانوی خود بالش قرار دهید تا احساس آرامش کنید.

• ماساژ

  ماساژ یک روش شگفت‌ انگیز در کاهش درد است که توسط همسر و یا مامای همراه انجام می‌شود. می‌توان ماساژ را با مقدار کمی پودر تالک و یا روغن گیاهی انجام داد. ماساژ به کاهش درد و آرامش مادر کمک زیادی می‌کند.

• کاربرد گرما

  استفاده از پتوهای گرم‌ کننده و کمپرس گرم، وان آب گرم، دوش گرم و یا استفاده از پد گرم و مرطوب می‌تواند در طول زایمان درد را کم کند.
  تاثیر گرما این است که جریان خون آن منطقه را زیاد می‌کند و موجب آرامش و راحتی می‌شود. همچنین گرما سبب تسکین درد کمر ناشی از خستگی خواهد شد.

• رایحه‌ درمانی

  رایحه درمانی، درمان با بوی خوش است. به این صورت که در این روش از روغن‌ها یا عصاره های گیاهان استفاده می‌شود. اسطوخودوس، زاج و برکاموت برای آرامش مادر استفاده می‌شود. همچنین می‌توان چند قطره از آن را درون یک وان آب گرم ریخت یا در دستگاه بخور بریزید تا محیط اتاق بیمار مرطوب و معطر شود. رایحه ی این گیاهان با تحریک نوروترنسمیترهای عصبی سبب ترشح سروتونین و اثرات آرامبخشی می شوند‌

• تکنیک‌های تنفسی

  تکنیک های تنفسی شامل تنفس آرام، تنفس گام به گام متغیر، تنفس گام به گام الگویی یا اصلاح‌ شده است.این تکنیک‌ها معمولا در کلاس‌های آمادگی زایمان آموزش داده می‌شود.این نوع تکنیک‌ها موجب اکسیژن رسانی بهتر به مادر می شود و میزان اکسیژن ورودی به جنین و رحم افزایش می یابد. هر چه اکسیژن بیشتر دریافت کنید میزان اسید لاکتیک تولید شده کمتر شده و شدت درد کمتری هم احساس خواهید کرد.

• آب‌ درمانی

  آب‌ درمانی شامل وان حمام و جکوزی است که در آنها از آب گرم استفاده می‌شود. در برخی بیمارستان‌ها از یک وان آب با هوای فشرده استفاده می‌شود که موجب کاهش تولید آدرنالین و در نتیجه کم شدن اضطراب و ناراحتی زنان می‌شود و با افزایش سطح اکسی‌ توسین و اندورفین موجب تحریک انقباضات رحمی و کاهش احساس درد خواهد شد.

• روش لاماز

  در روش لاماز خانم‌ها به جای اینکه داد و فریاد کنند و کنترل دردشان را از دست بدهند، با شل کردن عضلات و الگوهای تنفسی، انقباضات رحمی را ضعیف جلوه می‌دهند. این کار شامل تمرکز روی یک نقطه مرکزی مانند تابلوی مورد علاقه و زیبایی است.این تمرکز موجب می‌شود که راه‌های عصبی مشغول شوند و به درد پاسخ ندهند.هنگام انجام این روش، زن باردار یاد می‌گیرد هنگامی که یک گروه از عضلات خود را منقبض می‌کند، عضلات دیگر را شل کند.

• روش برادلی

  روش برادلی، معمولا زایمان به وسیله حمایت همسر گفته می‌شود و بر اساس مشاهداتی ابداع شده که روی رفتار حیوانات دیده شده است. در این روش روی به کار بردن هماهنگ بدن، استفاده از کنترل تنفسی، تنفس شکمی و تشویق به شل کردن عمومی بدن تاکید می‌شود و شوهر، نقش فعالی را در کمک کردن به همسر باردارش برای شل کردن عضلات بدن و استفاده صحیح از تکنیک‌های تنفسی را بر عهده می‌گیرد.

هزینه زایمان فیزیولوژیک در ایران

باید گفت هزینه زایمان فیزیولوژیک در بیمارستان خصوصی و دولتی با هم متفاوت است و پزشکان و ماماها ممکن است هزینه‌های مختلفی را برای این کار دریافت نمایند. بنابراین نمی توان هزینه دقیق و ثابتی را برای آن مشخص کرده و اعلام کرد. اما به طور کلی می‌توان گفت که هزینه زایمان فیزیولوژیک در سال 1403 در ایران چیزی حدودا بین 8 تا 10 میلیون تومان می تواند باشد. برای اطلاع دقیق از هزینه می توانید به مراکز مختلف سر زده یا با آن ها تماس بگیرید.