اختلال وسواس در کودکان، نقش والدین و خانواده در درمان

وسواس فکری ممکن است در همه زمینه‌ها برای کودکان شما پیش بیاید و باعث گردد که کودکان دچار نگرانی و اضطراب شوند وسواس فکری در کودکان معمولاً در زمینه‌های، درس و امتحانات و نظافت می‌باشد که اگر چنانچه شما شاهد بروز وسواس در کودک خود شده‌اید حتماً بایستی مورد بررسی قرار گیرد تا از آسیب روحی و روانی به کودک جلوگیری شود .

وسواس فکری کودکان چیست؟

وسواس فکری کودکان اختلالی است که در کودکان به صورت تفکرات مزاحم و تکراری و همچنین به شکل رفتارهای، کلیشه‌ای خاص که باعث برانگیختگی و نگرانی آنان می‌شود نمایان می‌گردد.

معمولاً کودکان وسواسی خود را از درون تحت فشار می‌بیند و آن‌ها فکر می‌کنند که با انجام ندادن یا انجام دادن برخی کارها ممکن است مشکلاتی برایشان ایجاد شود که همین موضوع به ایجاد و تقویت استرس در آن‌ها می‌پردازد .

طبق تحقیقات انجمن روان‌پزشکان آمریکا تقریباً ازهر ۲۰۰ کودک و یا نوجوان، یک نفر دچار اختلال وسواس است. این اختلال به دلیل آن که توأم با درد، ناراحتی و یا بیماری جسمی خاصی نیست، معمولاً تا سنین نوجوانی و جوانی ناشناخته می‌ماند.

علل بروز وسواس در کودکان

روانشناسان هنوز موفق به کشف دقیق علت و زمان شروع اختلال وسواس در کودکان نشده‌اند، اما علل چندی اعم از: داشتن سابقه خانوادگی و یا وراثت، شیوه‌های،تربیتی والدین، فرهنگ خانوادگی، اشکال در کارکرد سیستم عصبی و آشفتگی‌های،خلقی و رفتاری در بروز این اختلال در کودکان دخالت دارند.

والدین و اولیا مدرسه بایستی توجه داشته باشند که در بروز این مدل افکار و اعمال تقصیر کودکان نمی‌باشد و کاملاً با افکار عادی کودکان تفاوت دارد. به عنوان مثال کودکی که فکر آلوده بودن دست‌هایش او را به ستوه می‌آورد بارها و بارها با شستن دست‌های،خود سعی می‌کند اضطراب و تشویش خود را کم کند تا حدی که پوست دست‌هایش حساس و قرمز شوند و یا کودکی که از درست بودن مشق‌ها و امتحانش شدیداً مضطرب است، ممکن است بارها و بارها آن‌ها را پاک کند و دوباره بنویسد.

علائم وسواس در کودکان

شناخت علائم و نشانه‌های کودک وسواسی کمی مشکل به نظر می‌رسد زیرا کودکان می‌توانند خیلی ماهرانه افکار و رفتارهای، وسواس گونه خود را پنهان کنند . برخی مواقع والدین توانایی پی بردن به افکار و اعمال وسواسی آن‌ها را ندارند و گاهی اوقات نیز به شیوه‌ای رفتارهای کلیشه‌ای را انجام می‌دهند که انجام این کارها جزء برنامه روزانه‌شان تلقی می‌شود.

رفتارهای وسواس گونه در کودکان معمولاً شامل رفتارهای است که در زیر آورده شده:

_ وسواس در زمینه کثیفی و آلودگی.

_ وسواس درباره ویروس‌ها و میکروب ها و بیماری‌ها.

_ وسواس رفتاری که فرد نیاز به همدردی، دلسوزی و رسیدگی دارد.

_ وسواس در زمینه وضع ظاهر لباس و آرایش موها .

_ وسواس فکری در زمینه اعداد به خوش‌یمن بودن روزها، مسایل خرافی ، ساعات و….

_ وسواس افکار مذهبی منفی رعایت واجبات و....

_ وسواس افکار پرخاش‌جویانه و تمایلات جنسی نامتعارف.

_ ترس شدید از داشتن بیماری‌ها و یا صدمه دیدن یکی از اعضای خانواده.

_ اشتغال شدید فکری درباره کارهای خانگی.

_ داشتن ایده‌ها و افکار مزاحم و ناخودآگاه.

علائمی که باید نسبت به آن‌ها حساس بود تا این اختلال را در کودکان زود تشخیص داد شامل موارد زیر است:

- آسیب رسیدن به پوست بدن کودک و ترک خوردن و یا خشکی پوست دست کودک بر اثر شستن مکرر دست‌ها.

- مصرف بیش از حد صابون، دستمال کاغذی، کاغذ توالت و باز گذاشتن بیش از حد آب دستشویی و حمام … .

- افت تحصیلی ناگهانی و پایین آمدن نمرات کودک در امتحانات مدرسه.

- صرف زمان زیاد برای نوشتن مشق.

- پاره شدن کاغذ دفتر مشق یا تکه‌تکه شدن پا کن در اثر پاک کردن‌های زیاد یا پاره کردن برگ‌های دفتر مشق .

- تعریف کردن مکرر و یک نواخت درس‌های روزانه با استفاده از جملات مکرر.

- تعویض بیش از حد لباس .

- داشتن مراسمی طولانی برای خوابیدن.

- نگرانی برای سلامتی اعضای خانواده.

- اصرار بر دادن آزمایش‌های گوناگون پزشکی برای اطلاع از سلامتی خود و اعضای خانواده.

معمولاً علائم اختلال وسواس بندرت یک‌باره شروع می‌شوند. سایر اختلالاتی که معمولاً همراه با اختلال وسواس فکری _ عملی پدید می‌آیند، عبارت‌اند از: اختلالات اضطرابی، افسردگی، اختلالات مربوط به کمبود توجه، بیش فعالی، اختلالات مربوط به یادگیری، اختلالات رفتاری مانند جویدن ناخن، تیک‌های عصبی، خارش پوست

درمان وسواس در کودکان و نوجوانان

رفتاردرمانی بهترین نوع درمان وسواس فکری در کودکان و نوجوانان است و فقط در مواردی دارودرمانی پیشنهاد می‌گردد . طبق این روش‌ها ابتدا رفتار درمانگر کودک را تشویق می‌کند تا افکار و کلیشه‌های وسواسی خود را به صورت دقیق و با جزئیات شرح دهد تا او بتواند اجزای کلیدی این رفتارها را شناسایی کند. آنگاه روان‌درمانگر از کودک می‌خواهد که کارهایی که انجام ندادن هر کدام در او اضطراب و نگرانی ایجاد نمی‌کند را حذف کند. در این مرحله درمانگر ضمن پذیرش حالات، افکار و روحیات کودک سعی می‌کند به او بفهماند که هر فردی ممکن است در مواردی دچار خشکی رفتار و اشتغالات ذهنی وسواسی گردد که به دلایل نامفهومی مدام میل به تکرار آن‌ها دارد . هدف او از این کار این است که تا حدود زیادی افکار وسواسی کودک را متزلزل کند تا حدی که رفته‌رفته بتواند گام‌های موثری برای حذف این مدل رفتارها بردارد. گروه دیگری از رفتار درمانگران که روش‌های خود را بر پایه دیدگاه شناخت درمانی استوار کرده‌اند نیز برای درمان رفتارهای وسواسی کودکان و نوجوانان سعی می‌کنند ابتدا به کودک بیاموزند که چطور می‌تواند احساسات و افکارش را درباره فکر و عملی که انجام می‌دهد، تغییر دهند. برای مثال: اگر کودکی وسواس آلودگی دست‌هایش را دارد از او می‌خواهند که دست‌هایش را کثیف کند(مثلاً گل آلود، چرب، خمیری، ماسه‌ای و…) و سعی کند بدون آن که چندین بار دست‌هایش را بشوید به بازی خود ادامه دهد و فقط در انتهای بازی دستش را بشوید.

در این روش تغییر نگرش کودک درباره کثیفی و آلودگی مدنظر است و اینکه او بتواند باور کند که خمیر بازی نوعی وسیله بازی برای کودکان است که از مواد بهداشتی درست شده است و لزومی نیست در حین خمیر بازی چندین بار دست‌هایش را بشوید. روش‌های درمان رفتاری زمانی که اعضای خانواده هم درگیر حل مشکل شوند بهترین شیوه درمان محسوب می‌شود. روانشناسان و متخصصین علوم رفتاری معتقدند کودکانی که برای درمان خود از این مدل ها استفاده می‌کنند نیاز به حمایت، همکاری و مشارکت تمام اعضای خانواده دارند. در حقیقت درصد بهبودی کودک بدون همراهی خانواده خیلی کم می‌شود، زیرا شیوه‌های درمان شناختی رفتاری اغلب با قدری اضطراب و نگرانی توأم هستند که اگر حمایت روانشناس والدین و اعضای خانواده را همراه نداشته باشد درمان و بهبود کودک را به تأخیر می‌اندازد.

نقش والدین و اعضای خانواده در درمان کودکان وسواسی

- تشخیص وسواس از طرف والدین و اعضای خانواده و اقدام برای درمان کودک

- والدین باید بپذیرند که کودک در بروز رفتار وسواسی خود هیچ گناه و تقصیری ندارد.

- والدین بایستی سعی کنند آگاهی‌های خود را در زمینه نوع بیماری فرزندشان بالا ببرند و انتظارات و خواسته‌هایی در حد توان کودک از او داشته باشند.

- تشویق و همراهی کودک در ترک رفتارهای وسواسی.

- کاهش میزان شرایط اضطراب و استرس در فضای خانواده و حکم‌فرما شدن آرامش در خانه.

- تصحیح و اصلاح رفتارهای وسواس گونه والدین و تغییر الگوها و عادات غلط در خانواده.