تشخیص زردی نوزاد، بیلی روبین چیست؟

نوزادانی که مبتلا به زردی می‌شوند، پوست و چشم‌هایشان به رنگ زرد درمی‌آید. علت زردی نوزادان وجود بیلی روبین اضافی در خون نوزادان است؛ بیلی روبین رنگدانه زرد گلبول‌های قرمز خون است. زردی نوزاد عارضه‌ای شایع به ویژه در میان نوزادان نارسی است که پیش از هفته سی و هشتم بارداری متولد می‌شوند. همچنین بعضی از نوزادان شیرخواری که از شیر مادر تغذیه می‌کنند نیز دچار ایکتر می‌شوند. اگر میزان بیلی روبین خون معمولاً بیشتر از ۲۵ میلی گرم باشد، زردی شدید محسوب می‌شود؛ اگر زردی شدید درمان نشود، منجر به ناشنوایی، فلج مغزی یا دیگر گونه‌های آسیب‌های مغزی می‌گردد.
پزشکان توصیه می‌کنند که ابتلا به زردی چند روز پس از تولد در تمام نوزادان بررسی شود تا به این ترتیب از بروز آسیب‌های بیشتر جلوگیری شود. روش‌های متعددی برای تشخیص زردی نوزادان وجود دارد، که ساده‌ترین یا راحت‌ترین آنها بیلی چک است. با این دستگاه نیازی به خونگیری از نوزاد نیست؛ کافی است دستگاه را روی پوست نوزاد قرار دهید تا میزان بیلی روبین و شدت ایکتر را اندازه بگیرد. بیلی چک به جای سوزن از نور استفاده می‌کند و هیچ دردی را ایجاد نمی‌کند.
اندازه‌گیری دقیق غلظت بیلی روبین برای تشخیص هیپربیلیروبینمی شدید و تهیه طرح درمانی مناسب برای پیشگیری از آسیب مغزی بسیار مهم است. آزمایش خون نه تنها برای نوزاد تازه متولد شده تهاجمی و دردناک است، بلکه برای والدین نگران نیز اضطراب‌آور است. به علاوه بسته به محل انجام آزمایش ممکن است نتایج آزمایش سرم بیلی روبین با تاخیر اعلام شود و درمان به تعویق بیافتد.

علائم
زردی معمولاً دو یا سه روز پس از تولد بروز می‌یابد. زرد شدن پوست نوزاد مبتلا به ایکتر از صورت شروع می‌شود، سپس زردی در قفسه سینه و شکم منتشر می‌شود و در نهایت پاها به رنگ زرد درمی‌آید. همچنین ممکن است سفیدی چشم‌های نوزاد نیز زرد شود.
امروزه اکثر نوزادان یک یا دو روز پس از تولد از بیمارستان مرخص می‌شوند. بنابراین والدین باید فرزندشان را یک یا دو روز بعد از ترخیص به نزد متخصص اطفال ببرند. همچنین خود والدین نیز باید مراقب تغییررنگ پوست فرزندشان باشند. البته مشاهده زردی سخت است، به ویژه اگر پوست نوزاد به طور طبیعی تیره باشد. چنانچه مطمئن نیستید که فرزندتان مبتلا به ایکتر شده است یا خیر، پوست بینی یا پیشانی نوزاد را به آرامی فشار دهید، اگر نوزاد زردی داشته باشد، پوست پس از برداشتن انگشت زرد می‌شود.

تشخیص زردی با بیلی چک
پزشک احتمالاً می‌تواند زردی را با توجه به ظاهر نوزاد تشخیص دهد. با این حال متخصص اطفال باید میزان بیلی روبین خون نوزاد را اندازه‌گیری کند و طرح درمان را براساس میزان بیلی روبین (شدت ایکتر) ارائه دهد.
اقدامات و آزمایش‌های زیر برای تشخیص زردی انجام می‌شود:

معاینه بالینی
آزمایش خون
آزمایش پوست با دستگاهی به نام بیلیروبینومتر روی پوستی، که انعکاس نور مخصوص ساطع شده از پوست را اندازه‌گیری می‌کند.
اگر متخصص اطفال احتمال دهد که ایکتر نوزاد پی‌آمد ابتلا به اختلال دیگری است، دستور انجام آزمایش‌های خون یا ادرار را می‌دهد. گرفتن خون به منظور تعیین بیلی ‌روبین سرمی کلی (TSB) برای نوزاد دردناک و برای والدین نگران کننده است. در سال‌های گذشته نسل جدیدی از بیلیروبینومترهای پوستی ابداع شده است. یکی از این دستگاه‌های جدید بیلی چک است که با بهره‌گیری از تکنولوژی پیشرفته مقدار بیلی روبین را نسبت به گونه‌های قبلی دقیق‌تر اندازه‌گیری می‌کند.
بیلی چک بیلی روبین را براساس انعکاس نور از کل طیف مرئی ( 760 ـ 380 نانومتر) اندازه‌گیری می‌کند. وجه تمایز بیلی چک با مدل‌های قبلی این است که تکنیک انعکاس طیفی چند طول موجی این امکان را فراهم می‌آورد تا بتوان با بیلی چک تراکم‌های نوری مربوط به بیلی روبین، ضخامت پوست، هموگلوبین و ملانین موجود در لایه‌های درم و اپیدرم پوست نوزاد را به دقت اندازه‌گیری کرد.
آزمایش با بیلی چک روشی غیرتهاجمی است که خطر ابتلا به هیپربیلیروبینمی در نوزادان تازه متولد شده را از روی پوست تخمین می‌زند و به این ترتیب پزشک می‌تواند بیلی روبین سرمی کل را راحت‌تر از گذشته اندازه‌گیری کند. چون در بیلی چک به جای سوزن از نور استفاده می‌شود، پزشک می‌تواند میزان بیلی روبین را صرف نظر از جنسیت، زمان بارداری در هنگام تولد یا وزن نوزاد بدون خونگیری تعیین کند. فقط کافی است که سری قابل تعویض پلاستیکی دستگاه را روی پوست نوزاد قرار داد. بنابراین بیلی چک احتمال عفونت یا آلودگی را به شدت کاهش می‌دهد.
این دستگاه کوچک و پیشرفته نتایج را در لحظه اعلام می‌کند و پزشک می‌تواند نتایج را به راحتی با حداقل خطا از روی نمایشگر دستگاه بخواند. متخصص اطفال دستگاه را قبل از آزمایش کالیبره می‌کند؛ برای این کار متخصص پروب یک بار مصرف (بیلی کال) را روی پیشانی نوزاد زیر خط رویش مو قرار می‌دهد. اگر امکان قرار دادن دستگاه روی پیشانی وجود نداشته باشد، می‌توان دستگاه را روی جناغ سینه قرار داد.
اندازه‌گیری ۵ بار انجام می‎شود تا یک عدد برحسب mol/L روی نمایشگر نشان داده شود. اگر میزان فشار دستگاه روی پوست مناسب باشد، چراغ به رنگ سبز درمی‌آید تا متخصص بداند که این اندازه‌گیری صحیح است. اما اگر خطایی در نحوه استفاده از دستگاه وجود داشته باشد، پیام خطا به نمایش درمی‌آید و خواندن آخر باید تکرار شود.
با بیلی چک می‌توان میزان بیلی روبین را در بخش ویژه نوزادان، اتاق مادر یا مطب متخصص اطفال اندازه‌گیری کرد. بیلیروبینومتر بیلی چک با حذف کردن خونگیری و آزمایش‌های مربوط به آن در زمان و هزینه صرفه‌جویی می‌کند. در این شرایط احتمال عفونت و آسیب دیدگی کمتر است، نوزاد متحمل هیچ دردی نمی‌شود و پزشک سریع‌تر می‌تواند نوزاد را ترخیص یا درمان مناسب را توصیه کند.
بیلی چک را می‌توان برای نوزادان زیر به کار برد:
سن بارداری 42 ـ 27 هفته
بلافاصله پس از تولد تا بیست روز پس از تولد
نوزادنی با وزن 4995 ـ 950 گرم
در شرایط زیر نباید از بیلی چک استفاده کرد:
پس از انتقال خون اگر محل اندازه‌گیری پیشانی پرمو باشد یا کبودی قابل ملاحظه، ماه گرفتگی و هماتوم روی آن وجود داشته باشد. در این شرایط اندازه‌گیری دقیق نخواهد بود.

استفاده از بیلی چک هنگام فتوتراپی
قبل از شروع فتوتراپی (نوردرمانی) باید محل اندازه‌گیری روی پیشانی یا جناغ سینه را با پچ تیره‌ای پوشاند که نور را عبور نمی‌دهد. پچ باید در تمام طول درمان روی پوست باقی بماند.
برای اندازه‌گیری بیلی روبین در طول درمان باید لامپ‌های فتوتراپی (فیبر نوری یا مهتابی) را خاموش کرد، پچ را برداشت، اندازه‌گیری را انجام داد، پچ را به سر جای خود برگرداند و فتوتراپی را ادامه داد.
مطالعات بالینی نشان داده است که بیش از ۴۸ ساعت باید از نوردرمانی بگذرد تا نقاطی که در طول درمان پوشانده نشده است، مقدار واقعی بیلی روبین را نشان بدهد. بنابراین اندازه‌گیری از نقاطی که در طول درمان پوشانده نشده است، دقیق و قابل اطمینان نخواهد بود.

درمان
زردی خفیف نوزادان غالباً خود به خود ظرف دو تا سه هفته درمان می‌شود. اما اگر زردی متوسط تا شدید باشد، نوزاد باید مدت بیشتری در بخش نوزادان نگهداری شود یا مجدداً به بیمارستان برگردانده شود.
برای پایین آوردن میزان بیلی روبین خون نوزاد از روش‌های زیر بهره گرفته می‌شود:
نور درمانی (فتوتراپی): نوزاد زیر لامپ‌های مخصوصی قرار داده می‌شود که نور در طیف آبی ـ سبز تولید می‌کنند.
ایمونوگلوبین وریدی: ایمونوگلوبین یکی از پروتئین‌های خون است که میزان پادتن‌ها را کاهش می‌دهد. تزریق وریدی ایمونوگلوبین شدت زردی و ضرورت انتقال خون را کاهش می‌دهد.
انتقال خون: اگر زردی شدید به درمان‌های دیگر واکنش نشان ندهد، نوزاد به تعویض خون نیاز خواهد داشت.