فلج مغزی در نوزاد، کی مشخص میشود؟

معمولاً مادر اولین کسی است که متوجه میشود فرزندش در یادگیری مشکل دارد، خوب سرش را بالا نمیگیرد، خوب نمینشیند، خوب چهار دست و پا نمیرود و یا راه رفتنش مشکل دارد.تاخیر در مراحل رشد حرکتی بچه ( کنترل حفظ تعادل و قرار دادن اندام در وضعیت مناسب و توانایی های راه رفتن) ممکن است اولین علائم بیماری باشد که آنرا فلج مغزی یا Cerebral Palsy یا به اختصار CP مینامند.مهمترین علائم فلج مغزی ناتوانی های حرکتی در بچه است که تا آخر عمر با وی باقی میماند. بعضی از بچه های مبتلا به فلج مغزی دچار عقب ماندگی ذهنی هم هستند.گرچه آسیب های مغزی که علت اصلی بوجود آمدن این بیماری هستند پیشرونده نیستند ولی مشکلات حرکتی بیمار میتواند پیشرفت کند. پس این بیماران باید تا زمان تمام شدن رشد جسمی یعنی تا اتمام بلوغ تحت نظر پزشک باشند.شدت فلج مغزی در بیماران مختلف متفاوت است. در بعضی، بیماری چنان شدید است که بچه مدت کوتاهی بعد از تولد فوت میکند و در بعضی دیگر بقدری خفیف است که ممکن است نیاز به هیچ اقدامی نداشته باشند ولی بیشتر بیماران در وسط این این طیف هستند.

علت فلج مغزی چیست
فلج مغزی یک بیماری نیست بلکه دسته ای از بیماری ها است که به علت آسیب به مغز بچه بوجود میاید. این آسیب ها ممکن است در زمان جنینی یعنی قبل از تولد، به مغز بچه وارد شود.ممکن است در حین زایمان و یا حتی ممکن است در یک سال اول زندگی بچه که مغز وی بسرعت در حال رشد است ایجاد شوند. بچه های نارس و آنهایی که در موقع تولد وزن کمی دازند بیشتر در معرض این آسیب هستند.علل فلج مغزی را از نظر زمان ایجاد آنها به سه دسته تقسیم میکنند
علل قبل از تولد : اینها عللی هستند که در زمان جنینی موجب میشوند مغز به درستی تشکیل نشود. بسیاری از بیماری های ژنتیکی و یا بعضی عفونت های ویروسی مادر در زمان بارداری از این دسته اند
علل حین تولد : اینها عللی هستند که در زمان زایمان موجب نرسیدن اکسیژن به مغز نوزاد شده و آسیب غیر قابل جبرانی به آن وارد میکنند
علل بعد از تولد : عللی مانند عفونت های مغز، نرسیدن اکسیژن برای مدتی به مغز، خونریزی مغزی (به علت ضربه مانند تصادف، افتادن بچه به زمین یا دیگر ضربات به سر بچه) میتوانند بعد از تولد بچه و زمانی هنوز مغز بچه بسیار آسیب پذیر است به آن صدمات غیر قابل بازگشت وارد کنند.

علائم فلج مغزی چیست
فلج مغزی همانطور که از اسمش پیدا است به علت خوب کار نکردن مغز بوجود میاید. علائم آن ممکن است خفیف، متوسط یا شدید باشد. علائم بیماری ممکن است به اشکال متفاوتی بروز کند مثلا عضلات سفت میشوند. به این معنی که حتی وقتی بچه دراز کشیده و حرکتی نمیکند عضلاتش در حالت انقباض و اسپاسم هستند. ب همین خاطر وقتی مخواهید آرنج یا زانوی بچه را خم و راست کنید با مقاومت روبرو میشوید. احساس میکنید بچه در مقابل خم و راست کردن مفاصلش عضلات اندام را سفت نگه داشته و مقاومت میکند.عضلات کاملاً شل میشوند. شما به راحتی و بدون هیچ مقاومتی از طرف بچه میتوانید مفاصل وی را خم و راست کنید. اندام ها ضعیف و لاغر و شل هستند.حفظ تعادل و بالانس، در حرکات اندام ها دچار اختلال میشود. بچه در حین راه رفتن میلنگد.بعضی بیماران ممکن است دچار عقب ماندگی ذهنی و مشکلات یادگیری، تشنج یا مشکلات بینایی باشند. اندام های کوتاه، انحراف جانبی ستون فقرات ( اسکولیوز) مشکلات دندانی، مشکلات شنوایی یا خشکی مفاصل از دیگر علائمی است که ممکن است در یک بیمار با فلج مغزی وجود داشته باشد.سابقه تولد نارس یا زودتر از ترم بدنیا آمدن، زایمان سخت، ریزش بزاق زیاد از دهان بچه یا اشکال در مکیدن سینه مادر یا پستانک ممکن است نشانه هایی از وجود فلج مغزی باشند.دیر بالا نگه داشتن سر (معمولا بچه ها تا سه ماهگی میتوانند سرشان را بالا نگه دارند)، دیر نشستن (بعد از شش ماهگی)، دیر راه رفتن (بعد از یک سالگی) ممکن است علائمی از فلج مغزی باشند.حدود بیست درصد مبتلایان به فلج مغزی هوش طبیعی دارند. با این حال دیر حرف زدن و عدم توجه به محیط ممکن است نشانه های از عقب افتادگی ذهنی بچه باشد.باید در نظر داشت که تشخیص فلج مغزی قبل از یکسالگی مشکل است. بسیاری از مبتلایان به فلج مغزی ممکن است علائم واضح بیماری خود را بعد از یکسالگی نشان دهند و یا برعکس، بسیاری از علائمی که ممکن است مادر یا پزشک را مشکوک به وجود فلج مغزی کند ممکن است علل دیگری داشته باشند.

فلج مغزی چه انواعی دارد
انواع فلج مغزی را به چهار دسته کلی تقسیم میکنند. وقتی سن بچه به دو سالگی رسید پزشک معالج میتواند نوع فلج مغزی وی را تعیین کند. این انواع عبارتند از
فلج اسپاستیک Spastic
این شایعترین نوع فلج مغزی است و حدود ۶۵ درصد بیماران را شامل میشود. محل ضایعه در این بیماران در قشر مغز است.در این نوع از بیماری عضلات سفت شده و والدین یا پزشک به سختی میتوانند مفاصل دست و پا یا حتی کمر بچه را خم و راست کنند. اگر هر دو اندام تحتانی گرفتار شوند که به آن دی پلژی اسپاستیک Spastic diplegia میگویند، هر دو یا به سمت داخل میچرخند و بچه در موقع راه رفتن پاها را بصورت ضربدری نگه میدارد.وقتی یک سمت بدن درگیر شده باشد ( اندام فوقانی و تحتانی یک سمت از بدن) به آن همی پلژی اسپاستیک Spastic hemiplegia میگویند معمولاً شدت درگیری اندام فوقانی بیشتر است. وقتی هر چهار اندام درگیر میشوند به آن کوادری پلژی اسپاستیک Spastic quadriplegia میگویند. در این موارد ممکن است عضلات دهان و زبان هم گرفتار شوند.تصویر سمت راست کوادری پلژی، تصویر وسط همی پلژی، و تصویر سمت چپ پاراپلژی را نشان میدهد. قسمت های خاکستری تیره نشانه محل درگیری است و قسمت های هاشور خورده نشانه محل های با درگیری کمتر است.گرچه همه عضلات اندام گرفتار منقبض هستند ولی انقباض بعضی از آنها بیشتر است و همین امر موجب میشود تا اندام فلج در وضعیت خاصی قرار بگیرد. در اندام فوقانی آرنج و مچ دست خم شده و ساعد به داخل میچرخد (پرونیشن). انگشتان جمع شده و حالت مشت کردن را به خود میگیرند.در اندام تحتانی ران خم شده و به ران دیگر نزدیک شده و به داخل میچرخد. مفاصل زانو و مچ پا هم خم میشوند.

فلج آتتوئید Athetoid
به این نوع از فلج مغزی دیسکینتیک Dyskinetic هم میگویند. بیست درصد بیماران مبتلا به فلج مغزی از این دسته اند که به علت آسیب به قسمت هایی در عمق مغز به نام عقده های قاعده مغز بوجود میاید.مشخصه این نوع از بیماری حرکات غیر ارادی و مکرر است که وقتی بچه میخواهد کار خاصی را انجام دهد بیشتر میشود. مثلا در موقع راه رفتن یا وقتی میخواهد چیزی را بگیرد یا وقتی میخواهد حرف بزند این حرکات غیر ارادی شدت میگیرند.

فلج آتاکسیک Ataxic
این نوع از فلج مغزی کمتر از انواع دیگر دیده میشود و محل ضایعه در مخچه است. مشکل اصلی بیماران در این نوع، حفظ تعادل است. هماهنگی بین حرکات اندام ها خوب نیست. راه رفتن ناپایدار است و انجام دادن حرکات ظریف که نیاز به هماهنگی زیاد بین حرکات عضلات دارد ( مثلاً قلم به دست گرفتن یا بستن دکمه پیراهن) مشکل میشود. در این نوع از بیماری معمولا هوش بچه طبیعی است.

فلج مخلوط Mixed
در این نوع از فلج مغزی هم علائم فلج اسپاستیک و هم علائم فلج آتتوئید وجود دارد. بعضی عضلات شل و بعضی دیگر سفت هستند. اندام هم سفت است و هم حرکات غیر ارادی انجام میدهد.

فلج مغزی چگونه کنترل میشود
هدف از کنترل و مدیریت فلج مغزی افزایش توانایی های باالقوه آنها است تا بتوانند زندگی نسبتاً مستقلی داشته باشند. در درمان این افراد تعداد زیادی از افراد کادر پزشکی باید به بیمار کمک کنند شامل
- جراح ارتوپد برای درمان مشکلات استخوان، عضلات، تاندون ها، اعصاب و مفاصل
- فیزیوتراپ برای بهبود حرکات و قدرت عضلات
- کاردرمانی برای آموزش مهارت های زندگی مثل غذا خوردن و پوشیدن لباس
- گفتار درمانی برای حل مشکلات ارتباطی بیمار
- مددکار اجتماعی برای کمک های اجتماعی به بیمار و کمک یه آموزش تحصیلی
- روان شناس برای کمک به بیمار و خانواده وی برای مقابله با استرس ناشی از بیماری
- رفتار درمانی برای بهبود تکامل روحی، احساسی و اجتماعی بیمار
- متخصصین دیگر مثل چشم پزشک، متخصص اعصاب، متخصص تغذیه و …

مهمترین روش هایی که برای کنترل این بیماری بکار برده میشود عبارتند از
فیزیوتراپی Physical therapy
فیزیوتراپی به بیمار کمک میکند تا قدرت عضلاتش را بیشتر کند، هماهنگی بین حرکات عضلات را یاد بگیرد و مانع از کوتاه شدن عضلات شود. فیزیوتراپ با انجام حرکاتی عضلات را تحت کشش قرار میدهد تا کوتاه نشوند. با این کار میتوان تا حد زیادی مانع از تغییر شکل مفاصل شد.
بریس و اسپلینت
این وسایل ممکن است به حرکت و پایداری اندام کمک کنند و مانع از تغییر شکل مفاصل شوند.
بوتاکس Botox
این دارو به داخل عضلات سفت و اسپاستیک تزریق میشود تا آنها را شل کند. این روش بخصوص در بچه های کمتر از ۵ سال مفید است.
دارو
بعضی داروها میتوانند به بهبود تشنج و یا اسپاسم عضلات یا حرکات غیر طبیعی اندام کمک کنند.
وسایل مکانیکی کمکی
مثلا استفاده از کفش های مخصوص که پوشیدن آنها برای بیمار راحتتر است یا استفاده از عصا یا استفاده از کامپیوتر یا روبات
جراحی
وقتی شدت انقباض و سفتی دسته ای از عضلات بیش از حد است ممکن است بتوان با استفاده از جراحی آنها را شل تر کرده و طول آنها را افزایش داد و یا با جابجا کردن تاندون بعضی از عضلات تعادلی را در انقباض آنها ایجاد کرد. تغییر شکل و دررفتگی های مفصلی که ممکن است در این بیماران دیده شوند را میتوان با اعمال جراحی درمان کرد.جراحی میتواند وضعیت بد قرار گرفتن اندام یا انحراف های ستون مهره را اصلاح کند. ممکن است نیاز باشد تا بعضی از مفال خشک شوند. بعضی اعمال جراحی مثل ریزوتومی یا استفاده از پمپ باکلوفن برای کاهش سفتی عضلات به توسط متخصص جراحی اعصاب انجام میشود.

زندگی با بچه فلج مغزی
والدین بچه هایی که فلج مغزی دارند اغلب از لحاظ روحی و عاطفی بشدت تحت فشارند. احساس گناه و احساس اندوه زیاد از وضعیتی که کودکشان گرفتار آن است آنها آزار میدهد. اگر شما جزو این دسته اید
- سعی کنید اطلاعات خود را از این بیماری افزایش دهید
- با اولیاء مدرسه هماهنگ باشید تا شرایط را مناسب وضعیت فرزندتان فراهم کنید
- فرزند خود را تشویق کنید. حمایت خانواده و امید، مهمترین پایه های یک زندگی سعادتمند برای این کودکان است. سعی کنید تا آنجا که میتوانید با وی مثل یک فرد طبیعی و سالم رفتار کنید. آنها از ترحم و دلسوزی متنفرند چون هر بار که با دلسوزی با آنها رفتار میکنیم در واقع به آنها یادآور میشویم که معلول هستند. تفریح کنید، صبور باشید و به بهبود امیدوار باشید.از دیگر افراد فامیل و دوستان کمک بگیرید. مراقبت از این بچه ها کار سختی است. به دیگران یاد بدهید چگونه از وی مراقبت کنند و خوتان کمی استراحت کنید.