اختلالات رفتاری کودکان، انواع تا درمان آن

اختلالات رفتاری کودکان معمولا زمانی برای والدین مشخص می شود که کودک رفتارهایی خارج از محدوده سنی شان نشان می دهند. رفتارهایی که بیش از حد چالش آور بوده و به اصطلاح آن ها را رفتارهای سخت می نامیم. شیطنت، نافرمانی و رفتارهای تکانشی در کودکان امری طبیعی است. اما برخی از کودکان بیش از حد، آزاردهنده و دشوار رفتار می کنند. از رایج ترین اختلالات رفتاری می توان به اختلالات نافرمانی مقابله ای(ODD)، اختلال بیش فعالی، نقص توجه(ADHD) و اختلال سلوک(OC) اشاره داشت. این اختلالات به دلیل نشانه های مشترکی که دارند، تشخیص گذاری را بسیار دشوار می کنند. ممکن است یک کودک یا نوجوان همزمان به دو اختلال دچار باشد. در ادامه به انواع، عوامل خطر ساز و درمان اختلالات رفتاری کودکان را شرح داده ایم.

انواع احتلالات رفتاری کودکان
از جمله انواع اختلالات رفتاری کودکان می توان به موارد زیر اشاره داشت :
اختلال نافرمانی مقابله ای
کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای به طور رایج رفتارهایی مثل زود عصبانی شدن، بدخلقی های مستدام، دعوا و جدل دائمی با بزرگسالان (بحث با والدین و نپذیرفتن قوانین)، آزار و اذیت دیگران، عزت نفس پایین و... از خود نشان می دهند. اختلال نافرمانی مقابله ای از شیوع بالایی برخوردار است، به طوری که در بین کودکان زیر ۱۲ سال تقریبا یک نفر از دو نفر اختلال نافرمانی مقابله ای دارند. ابتلای پسرها در این اختلال حدودا دوبرابر دختر هاست.
اختلال سلوک
کودکان دارای اختلال سلوک به صورت افراط گونه ای رفتارهای ناشایست و ضد اجتماعی دارند و به همین دلیل بیشتر به بچه های بد معروف هستند. طبق تحقیقات یک سوم مبتلایان به اختلال سلوک دچار بیش فعالی نیز هستند. برخی رفتارهای رایج کودکان با اختلال سلوک عبارتند از:
- عدم پیروی از صاحبان قدرت خصوصا والدین
- سابقه فرار از مدرسه به دفعات
- تمایل زیاد به مصرف سیگار و الکل در سنین کم
- فقدان حس همدردی با دیگران
- رفتارهای خشونت آمیز با حیوانات و طبیعت
- رفتارهای سادیستی مثل قلدری، باج گیری، سوء استفاده جسمی و جنسی و...
- تمایل به دعوا
- استفاده از صلاح در دعوا
- دروغگویی افراطی
- تمایل به فرار از خانه
- مشاهده تمایلات خودکشی
اختلال بیش فعالی و نقص توجه
2 تا 5 درصد از کودکان به صورت تقریبی دچار بیش فعالی و نقص توجه هستند. پسرها نسبت به دختر ها سه برابر بیشتر به این اختلال دچار می شوند. از ویژگی های این اختلال می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نقص توجه: فراموش کردن قواعد- دشواری در تمرکز- پریدن از یک تکلیف به تکلیف دیگر- ناقص رها کردن تمام تکالیف
- تکانشگری: بدون تفکر رفتار کردن- بیش از حد حرف زدن - تحمل کم - انجام اشتباهات زیاد
- بیش فعالی: جنب و جوش بیش از حد - بیقراری - عدم توان نشستن و کاری نکردن

عوامل خطرساز در بروز اختلالات رفتاری در کودکان
علت های اصلی اختلالات رفتاری ذکر شده همچنان نامشخص است. اما عوامل خطرساز عبارتند از:
1- جنسیت: پسر بودن یکی از عوامل خطرساز برای ابتلا به اختلالات رفتاری است. هنوز نتوانسته اند میان عوامل ژنتیکی و اجتماعی در بروز این اختلالات تفاوتی قائل شوند.
۲- بارداری و تولد: تولد زودهنگام و وزن کم، حاملگی های دشوار در برخی موارد در بروز مشکلات رفتاری کودکان در آینده تاثیر دارند.
3- مزاج: احتمال ابتلا در کودکانی که از تربیت دشوار برخوردار بوده اند و از سنین کم زودجوش و پرخاشگر هستند، بیشتر است.
۴- زندگی خانوادگی: هرچه خانواده مشکلات بیشتری داشته باشد، احتمال بروز اختلال نیز افزایش می یابد. مشکلات خانوادگی مثل خشونت خانگی، فقر، کم توجهی والدین یا سوء استفاده در بروز اختلالات رفتاری کودکان موثر شناخته شده اند.
5- مشکلات یادگیری: مشکلات رفتاری با مشکلات خواندن و نوشتن و یادگیری همبستگی دارند.
۶- عقب ماندگی ذهنی: کودکان عقب مانده دو برابر بیشتر در معرض اختلالات رفتاری قرار دارند.
7- رشد مغزی: برخی تغییرات در رشد مغز در اختلالات رفتاری موثر است. مثلا مطالعات نشان داده؛ بخش هایی از مغز که کنترل توجه را بر عهده دارند درکودکان بیش فعال کمتر فعال هستند.

درمان اختلال رفتاری در کودکان
در صورتی که کودک مبتلا به اختلال رفتاری درمان نشود، با مشکلات عدیده ای در بزرگسالی روبرو خواهد بود. به صورت کلی مداخله هرچه سریع تر صورت بگیرد، نتیجه بهتری دریافت می شود.
درمان معمولا چند جانبه صورت می گیرد و بسته به نوع اختلال و عوامل تشخیصی، متفاوت است. ولی به صورت کلی شامل موارد زیر است:
آموزش به والدین:
به مادران و پدران می آموزند، چگونه با فرزندشان ارتباط بگیرند و کنترل باید به چه شکل باشد.
خانواده درمانی:
ارتباطات اعضای خانواده سازمان دهی می شود و به آنها کمک می شود تا مهارت های حل مسئله خود را ارتقا دهند.
درمان شناختی-رفتاری:
مستقیم بر کودک تمرکز کرده و به او کمک می کند تا افکار و رفتار خود را کنترل کند.
آموزش اجتماعی:
اصول گفتگو و نحوه همکاری با دیگران و عضویت در جمع را به کودک می آموزند.
کنترل خشم:
کودک می آموزد، نشانه های ناکامی را در خود بشناسد و به جای خشونت، مهارت های مقابله سازگارانه را ابراز کند.
حمایت در مشکلات مرتبط:
حمایت جزء مهمی از درمان است، خصوصا در کودکی که مشکوک به اختلال یادگیری است.
تشویق:
تشویق کودک برای شکوفا کردن استعدادها و توانایی ها می تواند به عزت نفس او کمک کند.
دارو:
معمولا در اختلالات رفتاری برای کنترل رفتارهای تکانشگرانه از دارو استفاده شود.