علائم وسواس در کودکان، چیست و چند نوع دارد؟

با وسواس کودکان آشنا هستید؟ چه عواملی باعث بروز وسواس در کودکان می شود؟ وسواس کودکان چه علائم و نشانه هایی دارد؟ آیا می توان وسواس کودکان را کنترل و درمان کرد؟

وسواس چیست؟
روانشناسان معتقدند وسواس یک اختلال اضطرابی است که با افکار غیر قابل کنترل، ناخواسته و رفتارهای متداول و رفتارهای تکراری بروز پیدا می‌کند. این اختلال عملکرد فرد را کنترل و ذهنش را درگیر می‌کند. یعنی کسانی که به وسواس مبتلا هستند خودشان می‌دانند افکارشان غیر منطقی است اما نمی‌توانند در برابر این افکار مقاومت کنند. به همین دلیل کارهایی انجام می‌دهند تا این افکار را از ذهنشان دور کنند. مثلا کودکانی که وسواس دارند مدام فکر می‌کنند دستشان کثیف است و با اینکه بارها دستشان را شسته‌اند اما دوباره می‌خواهند این کار را انجام بدهند. وسواس در کودکان به دو نوع فکری و عملی تقسیم می شود:
1. وسواس فکری در کودکان
کودک مدام دچار افکار و تصاویر مزاحم و غیر منطقی می‌شود. این افکار وسواسی خیلی فراتر از نگرانی درباره دوست داشته شدن و تکالیف، میزان محبویبت میان دیگر کودکان و .. است. این افکار مزاحم باعث بروز اضطراب و نگرانی در کودک می‌شود و او نمی‌تواند به راحتی این افکار مراحم را از ذهنش دور کند.
2. وسواس عملی در کودکان
در وسواس عملی کودک رفتارهای تکراری از خود نشان می‌دهد تا از طریق آنها نگرانی و اضطرابش را کنترل کند. یعنی برای رهایی از این افکار، رفتارهای اجباری انجام می‌شود.

وسواس در کودکان چه دلایلی دارد؟
با اینکه روانشناسان و متخصصان علوم رفتاری نتوانسته‌اند علت و زمان دقیق شروع این اختلال را شناسایی کنند اما معتقدند این عوامل می‌توانند باعث بروز وسواس در کودکان شوند:
سروتونین
محققان معتقدند کمبود انتقال‌دهنده‌ی شیمیایی در مغز به نام سروتونین می‌تواند یکی از عوامل ایجاد وسواس در کودکان باشد.
ژنتیک
وراثت هم می‌تواند در بروز وسواس در کودکان دخالت باشد. روانشناسان معتقدند اگر والدین کودکی به وسواس دچار باشد ۴ تا ۸ درصد احتمال دارد که این عارضه در فرزندش هم بروز پیدا کند.
عفونت
در موارد خیلی نادر، اختلال وسواسی اجباری می‌تواند به سرعت و با علائم شدید در کودک ظاهر شود که نام آن سندرم عصبی روانی کودکان با شروع حاد است. این بیماری می‌تواند در اثر گلودرد استرپتوکوکی یا عفونت‌های دیگر مانند بیماری لایم و مونونوکلئوزیس به وجود بیاید.
استرس
تحقیقات ثابت کرده که استرس نمی‌تواند وسواس را ایجاد کند، اما می‌تواند در تشدید علائم آن تاثیر داشته باشد. استرس و وسواس خیلی خوب با هم کنار می‌آیند. هرچه کودک استرس بیشتری داشته باشد چه استرس امتحانات مدرسه یا اتفاقات آسیب‌زای درون خانواده، راحت‌تر دچار وسواس می‌شود.

وسواس در کودکان را با چه نشانه هایی می توان تشخیص داد؟
تکرار مهمترین نشانه وسواس در کودکان است. کارشناسان معتقدند کودکانی که وسواس دارند در رفتار یا مدل صحبت کردنشان تکرار زیادی دیده می شود. یعنی جملاتی را پشت سر هم تکرار می‌کنند، سوالهای زیادی می‌پرسند و زمان زیادی برای انجام تکالیف مدرسه می‌گذرانند. اما مهمترین نشانه های وسواس در کودکان به شرح زیر است:
استرس
خواب ناکافی
افسردگی
ترس مداوم از اینکه اتفاق بدی در حال رخ دادن است یا رخ می‌دهد
چک کردن مداوم برای مطمئن شدن از سلامتی خود و خانواده
احساس خجالت یا شرمندگی
بی‌قراری
کندی در انجام اعمال روزانه مثل لباس پوشیدن یا آماده شدن برای خواب
مشکلات درسی و‌ افت تحصیلی
مشکلات رفتاری مثل خشم و عصبانیت و پرخاشگری و اشکال در روابط بین فردی

انواع وسواس در کودکان
وسواس در همه کودکان به یک شکل نیست و انواع و مدلهای مختلف دارد مثل:
شستن و تمیز کردن
پاک کردن اشیاء، پاک نویس کردن، مجددا انجام دادن کاری
تکرار یک کلمه، پاراگراف یا مطالعه یک قسمت بارها و بارها
چک کردن های مکرر مثل چک کردن قفل بودن در، چک کردن تکالیف خانگی یا روشن و خاموش بودن چراغ
خوردن، پوشیدن، یا انجام کارها به یک شکل به خصوص
خواسته ها به یک شکل تکراری باید برآورده شوند

وسواس در کودکان چه عوارضی به همراه دارد؟
وسواس به عزت نفس و خودباوری کودک آسیب می‌زند.
ممکن است کودک دوران مهمی از رشد خود را از دست بدهد، چون کودکان در هر مرحله ای از رشد خود مهارت های متفاوتی را به دست می آورند و وسواس مانع کسب این مهارت ها در دوره های مختلف رشد کودک می‌شود.
خیلی وقت ها کودکان وسواسی توسط همسالان خود مورد تمسخر قرار می گیرند و اگر والدین بخواهند رفتار آنها را کنترل کنند این کودکان مجبور به پرخاشگری می‌شوند.

وسواس کودکان چگونه درمان می‌شود؟
به اعتقاد روانشناسان بهترین درمان برای وسواس، رفتار درمانی شناختی و درمان دارویی است. اگر دلیل بروز وسواس عفونت استرپتوکوکی باشد، با مصرف آنتی بیوتیک درمان می‌شود اما اگر دلایل دیگری داشته باشد روش رفتار درمانی شناختی انتخاب می شود.
رفتار درمانی شناختی نوعی روش روان‌درمانی است که روی تأثیر باورها، تفکرات و نگرش‌های فرد بر احساسات و رفتارها تمرکز می‌کند. هدف از رفتار درمانی شناختی این است که به شما آموزش دهد چگونه در طول زندگی‌تان فعالانه با مشکلات یا اتفاقات مختلف مواجه شوید و آنها را پشت سر بگذارید. یکی از مهمترین اصول رفتار درمانی شناختی این است که ثابت کند افکار غیرواقعی و غیرمنطقی و افکار تحریف‌شده‌‌ ، باعث ایجاد ناراحتی و رفتارهای دردرسرساز می‌شوند. در عوض با تفکرات معقول و مبتنی بر واقعیت‌های عینی زندگی، می‌توانید نه تنها اختلالاتی مانند افسردگی و اضطراب را دور کنید، بلکه در سخت‌ترین چالش‌های زندگی واکنش مناسب نشان دهید. تحقیقات و پژوهش‌های متعدد علمی، دانشگاهی و بالینی نشان داده‌اند که رفتار درمانی شناختی در درمان افسردگی، اضطراب، هراس، وسواس فکری و بسیاری از بیماری‌های روانی و حتی جسمی کاملا مؤثر است.

رفتار درمانی در وسواس کودکان چگونه است؟
در رفتار درمانی به کودک آموزش داده می شود که به تدریج با ترسهایش روبرو شود. کودک در می یابد که نباید رفتارهای تشریفاتی و تکراری انجام بدهد . کودک اضطراب هایش را می شناسد.وقتی ترسها و اضطرابهایش را می شناسد، با شناخت آن ها از شدت آن ها کاسته می شود و متوجه می شود که قرار نیست فاجعه رخ بدهد. مثلا کودکانی که از آلودگی و میکروب ها می ترسند ابتدا باید با اجسام کمتر آلوده مواجه شوند، سپس با شدت متوسط آلودگی و در نهایت با اجسام کاملا آلوده مواجه شوند تا متوجه شوند قرار نیست اتفاق خاصی بیفتد. در صورتی این روش جواب می دهد که زمان مواجه شدن با اجسام آلوده کودک از رفتارهای تشریفاتی و وسواس های عملی گذشته استفاده نکند. مثلا جسم آلوده را پرت نکند و فرار نکند.

نکات مهم در درمان کودکان مبتلا به وسواس
خانواده ها باید بپذیرند وسواس یک نوع بیماری و ناراحتی است. بعضی خانواده ها فکر می کنند بچه ها بی دلیل و برای جلب توجه این کارها را انجام می دهند و با توبیخ و سرزنش کردن آنها سعی می کنند جلوی رفتارشان را بگیرند. روانشناسان معتقدند سرزنش و توبیخ اضطراب بچه ها را بیشتر می کند .
در انتخاب درمانگر خیلی دقت کنید چون وسواس در صورت درمان نشدن می تواند بدتر شود، بنابراین برای درمان وسواس کودک خود، درمانگر حرفه ای بیابید.
همه اعضای خانواده باید به درمان کودک وسواسی کمک کنند و نسبت به این موضوع حساس و هوشیار باشند. اعضای خانواده باید تا حد امکان شرایط را برای کودک آرام و عادی نگه دارند تا او بتواند مشکلات و سختی های درمان را راحت تر تحمل کند. خانه ای پرتنش و اضطراب هیچ وقت نمی تواند به کودک کمک کند تا با نگرانی و تشویش ناشی از شیوه های درمانگری مقابله کند.