علت کم شنوایی نوزادان، هنگام تولد

تا همین چند سال پیش، ناشنوایی کودک مفهومی جز زندگی غم‌انگیز، بدون لذت شنیدن و گپ و گفت نداشت. تا جایی که داغ ناشنوایی بر پیشانی کودک و نیز اندوه بی‌شمار در سینه والدینش تا پایان عمر باقی می‌ماند اما امروزه با پیشرفت‌های چشمگیر در غربالگری نوزادان در بدو تولد و حتی در دوران جنینی، امکان تشخیص زودهنگام ناشنوایی و کم‌شنوایی و مداخله درمانی زودهنگام فراهم شده است.

تاجایی که بسیاری از کودکان کم‌شنوا شبیه به کودکان عادی به نظر می‌رسند و مانند آنها صحبت می‌کنند، آموزش می‌بینند و از موهبت شنیدن برخوردار می‌شوند. اما باید توجه داشت که تمام افراد کم‌شنوا و ناشنوا شبیه هم نیستند، به‌خصوص اگر مداخلات به‌موقع و درست درمانی دریافت کنند. زیرا با مداخله زودهنگام و استفاده از روش‌های شنیداری، همه کودکان کم‌شنوا قادر خواهند بود حرف بزنند.

اهمیت توجه به عوامل موثر در بروز کم‌شنوایی در نوزادان و تشخیص زودهنگام اختلالات شنوایی انگیزه ما برای گفت‌و‌گو با دکتر گیتی موللی، استادیار دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و عضو هیأت‌مدیره انجمن شنوایی ایران بوده است.

آیا لزوما عوامل وراثتی در بروز کم‌شنوایی مادرزادی موثر است؟ در این صورت چرا در برخی موارد می‌بینیم نوزاد کم‌شنوا از والدین سالم متولد می‌شود؟
تقریبا حدود نیمی از نوزادان کم‌شنوا که هر سال متولد می‌شوند، به دلیل ژنتیکی کم‌شنوا شده‌اند. البته گاهی اوقات کم‌شنوایی در شرایطی به وجود می‌آید که هیچ مورد مشابهی پیش از آن در تاریخچه خانوادگی وجود نداشته است. حدود ۷۰درصد این کودکان، ژن کم‌شنوایی را به ارث برده‌اند که البته این ژن هیچ مشکل سلامتی یا کم‌توانی‌های دیگری را ایجاد نمی‌کند. در ۳۰درصد باقیمانده، ژن درگیر علت کم‌شنوایی قسمتی از یک نشانگان (سندرم) است.

نشانگان شامل مجموعه‌ای از نشانه‌ها یا علائم است که با هم در کم‌شنوایی مؤثر بوده‌اند. به عنوان مثال، نشانگان «واردِن بِرگ» می‌تواند منجر به کم‌شنوایی شود. در این نشانگان یک تکه موی سفید روی موها وجود دارد و تغییرات بارزی در اطراف چشم‌ها ایجاد می‌شود.

اغلب مادران می‌دانند ابتلا به بیماری‌هایی مثل سرخک یا آبله‌مرغان در دوران بارداری بسیار خطرناک است و ممکن است منجر به ناشنوایی نوزاد شود. علاوه بر این دو مورد چه عوامل دیگری در دوران بارداری ممکن است منجر به بروز اختلالات شنوایی جنین یا نوزاد شود؟
کم‌شنوایی می‌تواند ناشی از عوارض و مشکلات دوران بارداری مانند توکسوپلاسموز باشد. بیماری‌هایی مثل سرخک و ویروس سیتومگالو زونا نیز می‌توانند علت کم‌شنوایی یک کودک تازه متولدشده باشند. همچنین مشکلات هنگام زایمان مانند تولد زودرس یا کمبود اکسیژن در کنار عوامل ژنتیکی و ارثی منجر به بروز اختلالات شنوایی در نوزاد می‌شود.

پس احتمال بروز کم‌شنوایی در نوزادان نارس زیاد است؟
بله. نوزادان نارس بیشتر مستعد ابتلا به عفونت‌هایی هستند که علت کم‌شنوایی است. آنها همچنین ممکن است با یرقان (زردی) شدید یا بی‌اکسیژنی (فقدان اکسیژن) در برخی مناطق متولد شوند. هر دوی این عوامل می‌تواند موجب کم‌شنوایی شود. ناسازگاری خونی مادر و جنین به‌ندرت موجب ایجاد کم‌شنوایی می‌شود.

چه عواملی در نوزاد یا کودک سالم می‌تواند کم‌شنوایی ایجاد کند؟
یکی از علل شایع کم‌شنوایی‌های قابل درمان در کودکان اتیت میانی ترشحی یا عفونت گوش میانی است. بیماری گوش و عفونت غالبا منجر به کم‌شنوایی دائمی نمی‌شود و با درمان و مداخله پزشکی قابل درمان است. اما گاهی تاحدودی کم‌شنوایی ایجاد می‌کند. در دوران کودکی برخی بیماری‌ها مانند مننژیت، سرخک و اوریون می‌توانند منجر به کم‌شنوایی شوند. همچنین صداهای خیلی بلند مانند ترقه‌بازی، موسیقی بلند یا صدای کارخانجات و ضربات و صدمات وارده به سر از عوامل موثر دیگر در بروز اختلالات شنوایی در سنین بالاتر است.

ناگفته نماند که در برخی موارد یافتن علت کم‌شنوایی بسیار مشکل است. اما در عین حال پزشکان فهرستی از علل ناشناخته دارند که کم‌شنوایی می‌تواند به یکی از آن عوامل مربوط باشد.

عوارض دارویی ممکن است به کم‌شنوایی در کودک منجر شود؟
برخی داروها که با نام داروهای سمی برای گوش (اتوتوکسیک) شناخته می‌شوند، می‌توانند به دستگاه شنوایی کودک آسیب برسانند. این داروها معمولا باید طبق دستور خاصی مصرف شوند اما گاهی اوقات این داروها تنها راه درمان محسوب می‌شوند. مانند جنتامایسین که سبب کم‌شنوایی کودک می‌شود.

شوک‌های استرسی و اضطرابی هم کم‌شنوایی ایجاد می‌کند؟
خیر، شوک و استرس و اضطراب عامل ایجاد کم‌شنوایی نیست.

آیا ممکن است تست شنوایی در بدو تولد اختلالات شنوایی نوزاد را تایید نکند، در حالی که این اختلالات در ماه‌های بعدی بروز کند؟
کم‌شنوایی در بدو تولد قابل بررسی و تشخیص است و تست‌های شنوایی‌شناسی به‌خوبی قادر به تشخیص آن در بدو تولد و نوزادی‌اند. پس از تشخیص کم‌شنوایی، لازم است خانواده حتما برای توانبخشی کودک و سمعک اقدام فوری به عمل آورد تا زمان طلایی زبان‌آموزی کودک از دست نرود.
حتی اگر در بدو تولد و پس از تست شنوایی کودک، کم‌شنوایی را نشان ندهد لازم است والدین روند رشد زبان و‌ گفتار کودک را بدانند و درصورتی که متوجه تاخیری در کودک خود شوند، لازم است حتما برای سنجش شنوایی مراجعه کنند. هر نوع تاخیر گفتار می‌تواند ناشی از کم‌شنوایی کودک باشد و نکته مهم این‌که اغلب کودکان ناشنوا مقداری شنوایی دارند که به صداهای بلند عکس‌العمل نشان می‌دهند. بنابراین انجام تست‌های خانگی به‌ویژه از طرف والدین ارزش و اعتباری ندارد.