ترتیب تولد فرزندان، چه تاثیری بر شخصیت دارد؟

ویژگی های شخصیتی وابسته به این نیست که کودک نفر اول به دنیا آمده و یا هفت خواهر و برادر دیگر دارد! بلکه این نقش های تعریف شده توسط والدین و همچنین اجتماع است که تفاوت های رفتاری را رقم می زنند. در واقع هر کودک با تکیه بر نقش منحصر به فردی که از وی انتظار می رود، با عملکردی خاص سعی در جلب نظر والدین خواهد داشت. والدین هم دائما و بدون آن که حتی خود احساس کنند، در حال تقویت نقش های مورد انتظار در فرزندان خود هستند.

فرزندان اول و آنهایی که سن بیشتری دارند
فرزندان بزرگ خانواده به واسطه مسؤولیت های تعریف شده برای آنها خود را "نماینده والدین" می دانند. این کودکان هیچ خواهر و یا برادر بزرگتری نداشته اند که آنها را هنگام اولین تلاش هایشان برای یادگیری دوچرخه سواری و یا بستن بند کفش مورد تمسخر قرار دهد. اطرافیان همیشه آنها را جدی گرفته اند و مجموعه تمام این فاکتورها در افزایش اعتماد به نفس فرزندان ارشد تأثیر فراوانی داشته است.
این کودکان تمایل بالایی به کمال گرایی دارند. زیرا الگوی آنها در اکثر کارهایشان، والدین و دیگر بزرگسالان خانواده بوده است. به همین دلیل اغلب تلاش می کنند تا تمامی مسؤولیت های خود را بدون هیچ گونه ایراد و اشکالی انجام دهند. این گرایش های کمال گرایانه باعث می شوند که فرزندان ارشد در بیشتر مواقع اشتباهات خود را قبول نکنند و از این رو گفت و گو با آنها چندان آسان نباشد.
این دسته از فرزندان به عنوان جانشینان غریزی والدین، اغلب رویکردی سخت گیرانه و محافظه کار دارند.
اما والدین در تربیت و پرورش فرزندان ارشد باید به چه نکاتی توجه کنند؟
والدین معمولا فرزند ارشد خود را به الگویی برای فرزندان کوچکتر تبدیل می کنند و این موضوع می تواند باعث فشار زیادی به روان آنها شود.
پدر و مادرها باید نشانه های استرس و اختلال اضطراب عمومی را در فرزندان بزرگ خود جدی بگیرند و آنها را از این نظر مرتب بررسی کنند.
همچنین باید در استفاده از عبارت "تو باید بهتر می دانستی و یا از تو انتظار چنین کاری را نداشتم" بسیار احتیاط کنیم. کاربرد نادرست این دسته از جملات می تواند منجر به اختلالات رفتاری و افزایش سطح استرس در فرزندان ارشد شود.
بهتر است برای مسؤولیت های تعریف شده برای فرزندان ارشد در غیاب والدین، پاداش مناسب در نظر گرفته شود و حوزه اختیارات، وظایف و پاداش آنها دقیقاً مشخص شود.
این کار باعث می شود که در غیاب والدین، فرزند بزرگتر این تصور را نداشته باشد که قدرت حکمرانی و تربیت کوچکترها را در اختیار دارد. زمانی که وی با مفهوم تنبیه و جایزه آشنا شده باشد، رفتارهای ریاست طلبانه نیز به طرز قابل توجهی افت خواهد کرد.
از وی انتظار نداشته باشید که در هر زمینه ای کمک حال شما باشد. در واقع باید به حریم خصوصی فرزند ارشد خود احترام بگذارید و وی را در تمام امور خانه و خانواده دخالت ندهید. او باید بداند که قدرت عملکردی محدودی دارد و نمی تواند هر طور که مایل است رفتار کند.
مراقب باشید غرور او نزد خواهر و برادرهای کوچک ترش شکسته نشود.

فرزندان وسط
شمار زیادی از والدین نسبت به مسئولیت پذیری فرزندان خود شکایت دارند. در حالی که کودک بزرگ تر بدون مشکل خاصی برای رفتن به مدرسه آماده می شود، ممکن است فرزند وسط دائماً به دنبال کمک والدین خود باشد. بسیار دیده شده است که آنها به خصوص از نظر رفتاری دقیقا برعکس هم هستند!
فرزندان وسط را به سختی می توان در یک دسته مشخص جای داد، زیرا برخورد آنها تا اندازه زیادی به درک شان از فرزند بزرگ تر خانواده بستگی دارد. برای نمونه اگر فرزند ارشد محبوب والدین باشد، به احتمال زیاد کودک کوچک تر نیز طمع جلب توجه والدین را خواهد داشت.
دید فرزندان وسط خانواده به زندگی اینگ ونه است: خواهر و بردارهای بزرگ تر تمام امتیازات و منابع موجود را درو کرده اند. کوچکترها هم هرچه بخواهند در اختیار دارند. پس من باید برای دست یابی به اهدافم، فردی مذاکره گر باشم.
این کودکان بیشترین میل را به سازش، معامله و رفتارهای دیپلماتیک دارند. آنها همچنین قدرت بالایی برای مدیریت نا امیدی داشته و از انتظارات واقع بینانه تری برخوردار هستند. از جمله دیگر خصوصیات اخلاقی آنها می توان به احساس استقلال طلبی و مهارت دوست یابی اشاره کرد.
اما والدین در تربیت و پرورش فرزندان وسط باید به چه نکاتی توجه کنند؟
زمانی که این فرزند واسطه ای میان دعواهای خواهر و برادران خود می شود، حتماً از وی تشکر کنید.
به نیاز وی مبنی بر معاشرت با هم سن و سالان خود توجه بیشتری نشان داده و این فرصت را به گونه ای مدیریت شده در اختیار او قرار دهید.
فرزندان ارشد خانواده پیش از تولد خواهران و برادران خود مرکز توجه والدین هستند و از این بابت غنی می شوند.
بعد از تولد بچه های میانی، توجه والدین بین آنها تقسیم می شود و سرانجام بعد از تولد بچه آخر، او تبدیل به کانون توجه و رسیدگی والدین می شود؛بدین ترتیب فرزندان وسط در تمام طول عمر خود مجبور به تقسیم والدین با خواهر و برادرها هستند.
باید پدر و مادرها وقت بیشتری را به فرزندان وسط خانواده اختصاص دهند و به گونه ای با آنها رفتار کنند که احساسی متفاوت و خاص داشته باشند. البته باید از همه فرزندان مراقبت روانی به عمل آید اما کودک وسطی نیاز به حساسیت بیشتر خواهد داشت.

فرزندان آخر
فرزندان آخر در مقایسه با خواهر و یا برادر بزرگتر، محدودیت های تربیتی کمتری را تجربه می کنند. در واقع هنگام تولد فرزند آخر، دیگر خبری از والدین پر استرس و بی تجربه اولیه نیست. آنها جای خود را به شخصیت هایی قوی تر داده اند که از حساسیت های کمتری نیز برخوردار هستند.
بدین ترتیب معمولا ته تغاری ها با پیگیری های سخت گیرانه در زمینه های مختلف و به خصوص درس و مدرسه دست و پنجه نرم نمی کنند. به گفته لمان مجموعه این عوامل باعث شده که این فرزندان بیشتر اهل تفریح و لذت بردن از زندگی باشند.
آنها مسؤولیت های کمتری را متقبل می شوند، نسبت به امور مختلف آسان گیرتر هستند و مهربانی و مهارت های اجتماعی را بیشتر از خواهر و برادرانشان در رفتار خود توسعه داده اند.
اما فرزند آخر خانواده بودن سراسر خوشی و خوشبختی نیست. آنها همگی شاهد بزرگ شدن سریع تر خواهران و برادران خود خواهند بود و همین تفاوت سنی منجر به تقویت رفتارهایی می شود که از جمله معمول ترین آنها می توان به سرکشی بیشتر اشاره کرد. در واقع این کودکان به منظور آن که خودی نشان دهند و ثابت کنند که از دیگر فرزندان بزرگ خانواده سرتر هستند، دست به سرکشی و عصیان می زنند.
اما والدین در تربیت و پرورش فرزندان آخر باید به چه نکاتی توجه کنند؟
کودک آخر یک خانواده غالبا با این تفکر رو به رو است که هیچ کسی وی را جدی نمی گیرد. از این رو بهتر است که نظر او را در برخی از تصمیمات مربوط به خانواده جویا شوید تا احساسی از اهمیت و توجه را تجربه کند. همچنین برای انجام یک سری از کارهای روزمره مانند تماشای تلویزیون به صورت دونفره در کنار یکدیگر برنامه ریزی کنید.
به فرزند کوچک خود مسئولیت هایی در حد توان وی بدهید، کارهایی که از درست انجام شدن آنها اطمینان دارید تا از این طریق اعتماد به نفس کودکتان را افزایش دهید.
به اولین یادگیری های فرزند ته تغاری خود درست مانند فرزند ارشدتان اهمیت دهید. برای مثال زمانی که نخستین بار بدون کمک دیگری بند کفش هایش را بست، ذوق و شادمانی خود را بروز دهید و نگذارید که دچار احساس تنهایی و کمبود توجه شود. شاید این چیزها برای شما که فرزندانی را بزرگ کرده اید عادی شده باشد ولی برای او که نه!
در عین کمک گرفتن از بچه های بزرگ تر برای مراقبت از فرزند کوچک، خود نیز توجه تان را به او معطوف کنید تا احساس نکند والدین اش به او کم توجه اند.

تک فرزند
از آن جایی که تک فرزندان خانواده زمان زیادی را در تنهایی سپری می کنند، تدریجا به مهارت بالایی در زمینه سرگرم کردن خود دست می یابند. "لمان" این فرزندان را "مافوق کودک" می نامد. آنها درست مانند بچه های ارشد از اعتماد به نفس بالایی برخوردار هستند، به جزئیات هر چیز دقت زیادی می کنند و در مدرسه نیز معمولا عملکرد قابل قبولی دارند.
اما نکته ای مهم در خصوص این دسته از کودکان وجود دارد. آنها هیچگاه برای به دست آوردن توجه والدین با خواهر و یا برادری رقابت نکرده اند و تجربه تقسیم اسباب بازی هایشان را نیز ندارند. از این رو عمدتا نمی توانند به نحوی موثر با واقعیت رو به رو شوند و تمایل دارند که همه چیز طبق سلیقه و خواست آنها پیش رود. از آن جایی که الگوی رفتاری و عملکردی تک فرزندان نیز همانند فرزندان ارشد والدین و بزرگسالان هستند، کمال گرایی در این دسته نیز دیده می شود.
اما والدین در تربیت و پرورش تک فرزندان باید به چه نکاتی توجه کنند؟
از آن جایی که فرصت بازی با کودکان دیگر در یک خانواده برای تک فرزندان مهیا نیست، قرارگیری کودک در فضاهای عمومی مانند پارک و یا مهد کودک تاثیر زیادی بر توسعه مهارت هایی اجتماعی و واقع گرایی در وی خواهد داشت.
باید با تبدیل شدن به یک الگوی رفتاری مناسب، کمال گرایی افراطی را در تک فرزند خود کاهش دهید. بهترین روش نیز پذیرش اشتباهات شخصی و ترغیب کودک به عملکردی مشابه است.
اگر می خواهید خصوصیات شخصیتی منفی که بر اساس ترتیب تولد گریبان تک فرزندان خانواده را می گیرد به حداقل میزان ممکن کاهش دهید، نباید دائما به اصلاح خطاهای وی مشغول باشید. اجازه دهید که تا جای امکان خود فرزندتان اشتباهاتش را جبران کند و از آنها درس بگیرد.
گفتنی است که بر اساس مطالعه ای از انجمن روانشناسی آمریکا، تفاوت های شخصیتی میان فرزندان یک خانواده زمانی شدت می گیرد که کودکان بین ۲ الی ۴ سال با یکدیگر فاصله داشته باشند. با بزرگتر شدن شکاف سنی میان بچه ها، آنها بیشتر شبیه تک فرزند و یا فرزند ارشد رفتار می کنند. آنهایی که کمتر از ۲ سال با هم فاصله دارند نیز غالبا مشابه دوقلو هستند.