سندروم متابولیک در کودکان چیست؟

امروزه با توجه به سبک زندگی فاقد تحرک، رژیم‌ های غذایی ناسالم و افزایش شیوع چاقی و اضافه وزن در میان کودکان و نوجوانان، بروز سندرم متابولیک در میان گروه سنی کودکان رو به افزایش است. این سندرم، نزدیک به ۱۰ درصد کودکان و نوجوانان را درگیر کرده است. در میان بزرگسالان، سندرم متابولیک به شرایطی اطلاق می‌شود که فرد از پنج فاکتور خطر، حداقل سه فاکتور را داشته باشد. این فاکتورهای خطر عبارتند از چاقی شکمی، فشارخون بالا، قند بالا، کلسترول و تری‌گلیسیرید بالا و HDL پایین. در کودکان این سندرم پیچیده‌تر است و تعریف واحدی در رابطه با سندرم متابولیک در این گروه سنی وجود ندارد. با این وجود، فاکتورهای خطر دخیل در ایجاد سندرم متابولیک در کودکان با بزرگسالان مشابه هست و تفاوت، در تعریف معیار‌ها است. جدول صفحه بعد معیارهای وجود سندرم متابولیک در کودکان و نوجوانان را مطرح می‌کند.
در کودکان و نوجوانان توجه به این نکته ضروری است که هر کدام از فاکتورها به تنهایی باید به دقت بررسی شوند و مداخلات لازم برای درمان آن صورت بگیرد تا از آسیب‌های بعدی که شامل ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی و دیابت در بزرگسالی است، پیشگیری شود. به عبارت دیگر، در کودکان حتی وقتی یکی از فاکتورهای خطر شناسائی می‌شود، باید با استفاده از بهترین روش درمان، سریعا مداخله صورت بگیرد.

درمان سندرم متابولیک در کودکان و نوجوانان
درمان سندرم متابولیک در کودکان و نوجوانان، شامل مداخلات رفتاری و در صورت لزوم و صلاح دید، درمان ‌های داروئی، به منظور کاهش وزن، بهبود پروفایل لیپیدی، فشارخون و اختلالات قند خون است. بنابر توافق کلی، پیشگیری و درمان چاقی و اضافه وزن در کودکان و نوجوانان، به عنوان خط اول درمان در کاهش خطر سندرم متابولیک و متعاقب آن فاکتورهای خطر بیماری‌های قلبی- عروقی مطرح هست. در حقیقت می‌توان گفت که افزایش شیوع سندرم متابولیک در دوران کودکی موازی با افزایش روند میزان چاقی، در حال افزایش است. باید توجه کرد که عوامل مختلف سندرم متابولیک به یکدیگر وابسته هستند و از نظر مکانیسم، اشتراکات زیادی با هم دارند؛ به گونه‌ای که درمان یک فاکتور می‌تواند اثرات مفیدی در بهبود سایر فاکتورها نیز داشته باشد. به طور مثال، کاهش وزن از طریق مداخلاتی مانند تغییر رژیم غذایی، افزایش فعالیت بدنی و رفتار درمانی با بهبود سایر شاخص‌ها از قبیل چربی و فشار خون بالا همراه است. کاهش وزن همچنین باعث کاهش مقاومت به انسولین و کاهش التهاب در بدن می‌شود. این نکته نیز باید در نظر گرفته شود که ترکیب مداخلات با یکدیگر مانند اعمال مداخلات رژیمی همراه با فعالیت بدنی، بیشتر از حالتی که یکی از این دو مورد اعمال شود، در کاهش وزن و سایر عوامل متابولیک دخیل است.

مداخلات پیشگیرانه و درمانی
مداخلات تغذیه ‌ای
کاهش دریافت قندهای ساده و شکر در بهبود وضعیت التهابی و مقاومت انسولینی موثر است. از طرف دیگر، کاهش دریافت کالری به ویژه از غذاهای فاقد مواد مغذی مانند تنقلات چرب و شیرین با کاهش وزن مرتبط است. در رابطه با فیبرهای غذایی، می‌توان گفت که سرعت جذب قند و چربی را کاهش می‌دهند و از تجمع چربی در بدن جلوگیری می‌کنند، ولی باید به این نکته توجه کرد که هدف اولیه در برنامه مداخلات رژیمی، بر کاهش انرژی دریافتی روزانه تمرکز دارد.
اهداف اختصاصی رژیم درمانی برای کاهش نسبت وزن به قد به شرح زیر است
جایگزینی نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر با آب
کاهش دریافت چربی‌های غذایی، نمک و غذاهای فرآوری شده
کاهش دریافت شیرینی و شکلات
کاهش مصرف فست‌فودها
افزایش دریافت غلات کامل
افزایش دریافت میوه و سبزی‌های تازه
افزایش دریافت فیبرها

فعالیت بدنی
به هر حرکتی که به وسیله انقباض ماهیچه‌های اسکلتی ایجاد و منجر به افزایش مصرف انرژی در بدن می‌گردد، فعالیت بدنی اطلاق می‌شود. مطالعات زیادی به صورت مستدل به نقش حرکت از سبک زندگی بدون تحرک به سمت زندگی فعال مانند داشتن پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و بازی‌های فعالانه در سلامت کلی کودکان و نوجوانان اشاره کرده‌اند. از طرف دیگر، فعالیت بدنی منظم باعث کاهش دریافت انرژی در کودکان و نوجوانان چاق می‌شود. طبق دستورالعمل‌ها، داشتن حداقل ۶۰ دقیقه فعالیت بدنی متوسط تا شدید به صورت روزانه برای کودکان بالای ۵ سال توصیه می‌شود که فعالیت شدید باید ۳ روز در هفته را به خود اختصاص دهد.

تغییرات سبک زندگی و رفتاری
در کنار تلاش برای رسیدن به عادات غذایی صحیح و افزایش فعالیت بدنی، به تغییرات سبک زندگی از قبیل محدودیت تماشای تلویزیون، بازی‌های کامپیوتری و داشتن عادات صحیح خواب نیز باید توجه کرد. اختلال مدت زمان و کیفیت خواب می‌تواند بر روی اشتها تاثیر گذارد و کودکان و نوجوانان را به سمت مصرف شیرینی‌ها و تنقلات فاقد ارزش غذایی، چرب و پرنمک مانند چیپس، پفک و غذاهای فرآوری شده سوق دهد. طبق توصیه‌ها، برای کودکان و نوجوانان داشتن ۸ تا ۱۱ ساعت خواب در طول شبانه‌روز توصیه می‌شود.
در تغییرات رفتاری باید توجه داشت که همراهی خانواده در تبعیت کودک از سبک زندگی سالم، سهم به سزایی دارد.

درمان ‌های داروئی و جراحی در چاقی
به طور معمول استفاده از دارو درمانی در کودکان توصیه نمی‌شود و ایمنی و کارآیی استفاده از داروهای کمک‌درمانی در چاقی کودکان و نوجوانان، به ویژه مصرف طولانی‌مدت، هنوز جای بحث دارد. در میان داروها، فقط یک دارو در کودکان بالای ۱۲ سال مجوز مصرف را دارد. زمانی می‌توان از دارو درمانی در کودکان استفاده کرد که کودک علاوه بر وزن بالا، عوارض همراه چاقی از قبیل دیابت، مشکلات تنفسی در خواب، مشکلات کبدی و اختلالات حرکتی را داشته باشد.
جراحی‌های باریاتریک، در نوجوانان با عوارضی همراه است و از آنجایی که این عمل، جذب بسیاری از مواد غذایی را مختل می‌کند، می‌تواند رشد کودکان را تحت تاثیر قرار دهد.

مدیریت فاکتورهای دخیل در سندرم متابولیک در کودکان و نوجوانان
فشار خون بالا
طبق دستورالعمل‌ها، فشار خون هدف در کودکان باید به زیر صدک 90 و در نوجوانان بالای 13 سال به زیر 80/130 میلی‌متر جیوه برسد. اولین خط درمان، مداخلات سبک زندگی است، مانند مداخلات تغذیه‌ای شامل کاهش دریافت سدیم، افزایش دریافت میوه و سبزی، افزایش مصرف روغن زیتون و افزایش فعالیت بدنی (فعالیت‌های هوازی) که به کاهش فشار خون منتهی می‌شود.
اختلال پروفایل لیپیدی
اختلال چربی خون با چاقی رابطه زیادی دارد. در این میان نوع چربی دریافتی بیشتر از مقدار آن حائز اهمیت است. توصیه می‌شود که دریافت چربی‌های اشباع و ترانس کاهش یابد و در ازای آن چربی‌های چند غیر اشباع مانند منابع امگا 3 افزایش یابد. کل چربی رژیمی باید بین 25 تا 30 درصد کالری روزانه را تشکیل دهد و سهم چربی اشباع کمتر از 10 درصد در نظر گرفته شود.
در کودکانی که تری‌گلیسیرید بالایی دارند، محدودیت کربوهیدرات‌های ساده توصیه می‌شود.
اختلال قند خون
درمان مقاومت انسولینی، کاملا وابسته به مداخلات سبک زندگی است. گاها دیده می‌شود که در این اختلال متفورمین تجویز می‌شود که شواهد متقنی برای استفاده طولانی‌مدت از آن وجود ندارد و در مقاومت انسولینی بدون افزایش قند خون کاربرد ندارد، مگر با اجازه از پزشک. در این بین، مداخلات سبک زندگی شامل تغییرات رژیمی و ورزش به عنوان هسته اصلی درمان مطرح است.
با توجه به شیوع چاقی و افزایش اختلالات قند، چربی و افزایش فشار خون و متعاقبا افزایش سندرم متابولیک در کودکان و نوجوانان، نیاز به تغییرات سبک زندگی و حرکت به سمت زندگی سالم بیش از پیش احساس می‌شود؛ چراکه کودکان و نوجوانان، سرمایه‌های آینده کشور هستند و نیاز هست جامعه‌ای سالم، فعال و پویا را بسازند که این مهم جز با سبک زندگی سالم در سنین کودکی و نوجوانی که زمان طلایی برای شکل‌گیری عادات صحیح هست، تحقق نمی‌یابد.