ویروس زیکا در بارداری، چطور عمل میکنه؟
چگونه ویروس زیکا اینچنین مادران را تهدید می‌کند؟ آیا با میکروسفالی مرتبط است یا خیر؟
به‌طور حتم درباره این ویروس منتقل شده از طریق پشه شنیده‌اید و اینکه چگونه با سرعت زیاد در برزیل و سپس در آمریکای جنوبی گسترش یافته و ارتباط بالقوه‌ای با میکروسفالی دارد، یعنی وضعیتی که در آن نوزادان متولد شده سرهای کوچک و ناتوانی‌های شدید دارند.
این بیماری بسیار ترسناک است و بسیاری از والدین در مورد این بیماری که می‌تواند در هر مکانی جای پایی برای خود به دست آورد، نگرانی‌های عمده‌ای دارند. سازمان جهانی بهداشت در بیانیه‌ای هشدار داد که ویروس مذکور می‌تواند در سال جاری تا ۴ میلیون نفر را آلوده کند. از آنجا که شیوع زیکا نخستین بار در ماه می ۲۰۱۵ از برزیل آغاز شده، این کشور تاکنون با ۴۰۰۰ مورد میکروسفالی روبرو شده است. پیش از ۲۰۱۵، این کشور کمتر از ۲۰۰ مورد میکروسفالی را در سال گزارش می‌کرد.البته ویروس دیگری هم در آمریکا هست که سالانه مسئول بروز ده‌ها هزار مورد نواقص مغزی، از جمله میکروسفالی است و مانند زیکا هیچ درمان یا واکسنی هم ندارد.
سوالات بسیار دیگری هم در این زمینه وجود دارد که احتمالا زیکا را به ناامیدکننده‌ترین چالش پزشکی در سال ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ تبدیل خواهد کرد: چگونه ویروس زیکا اینچنین مادران را تهدید می‌کند؟ آیا با میکروسفالی مرتبط است یا خیر؟ آیا واکسنی به عنوان سریع‌ترین گزینه توقف بیماری مرتبط با زیکا وجود دارد؟ در این مجال سعی خواهیم کرد تا به این سوال‌ها پاسخ دهیم.
ویروس زیکا چیست و چگونه ممکن است مغز در حال رشد را اینچنین متلاشی می‌کند؟
زیکا نوعی فلاوی‌ویروس است. اغلب ویروس‌های این گروه فامیلی به‌وسیله بندپایان، پشه و کنه، حمل می‌شوند. ویروس زیکا حداقل از سال 1947 شناخته شده بود، زمانی که محققانی از بنیاد راکفلر، یک میمون رزوس را در یک قفس در وسط جنگل زیکای اوگاندا قرار دادند. این تیم تحقیقاتی به دنبال نظارت بر تب زرد بودند. اما این میمون که رزوس 766 نام گرفت، در نهایت به عنوان نخستین ناقل ویروس زیکا شناخته شد. البته هنوز ثابت نشده که میمون‌ها یا دیگر حیوانات فقط حامل سازگار با ویروس هستند یا مخزن بیماری؟
در طول دهه‌های بعدی، مواردی از ابتلای انسان به این ویروس در سراسر بیشتر کشورهای آفریقایی و آسیایی گزارش شد. علایم بیماری خفیف بوده و شامل تب، درد مفاصل، گاهی راش یا چشمان صورتی است، اما بیماری در عرض یک هفته کاملا پاک می‌شود. ویروس زیکا در نهایت از آفریقا/آسیا شروع به پریدن کرده و در سال 2007، در جزیره «یاپ» (Yap)، پلینزی فرانسه در سال 2013 و آمریکای جنوبی در سال 2014 جای گرفت. اولین مورد در قاره آمریکا در جزیره ایستر شیلی در فوریه 2014 گزارش شد و پس از آن ویروس به سوی برزیل گسترش یافت. در این کشور بود که با افزایش مختصری در میزان بروز بیماری نورولوژیک (عصبی)، مانند میکروسفالی، همچنین نوعی اختلال فلج بزرگسالان، یعنی سندرم گیلن‌باره مرتبط شناخته شد.
دو نوع از پشه‌های ناقل این ویروس که در آمریکا یافت شده، در شیوع‌های گسترده و بزرگ ویروس زیکا نقش داشته‌اند، به خصوص نوع Aedes aegypti که مقصر اولیه در برزیل و دیگر مناطق استوانه‌ای است.
اما ویروس‌هایی مانند زیکا، چگونه سرنوشت یک سیستم عصبی را در جنین در حال رشد تغییر می‌دهند؟
سرنخ‌ها ممکن است در مجموعه‌ای از دیگر ویروس‌های مرتبط با میکروسفالی، نهفته باشد، مثلا سیتومگالوویروس. در میان ویروس‌ها، تاکنون بیشترین تعداد بروز میکروسفالی که مرتبط با ویروس بوده‌اند، با ویروس سیتومگال انسانی بوده است. این ویروس ارتباط قوی و ثابت شده‌ای با نواقص تولد در کل و در میان آنها با میکروسفالی دارد. مدت زمان زیادی است که مشخص شده ویروس سیتومگال نوزادان را درگیر می‌کند، حتی خیلی بیشتر از آنکه ویروس زیکا به نوزادان آسیب می‌رساند.
سالانه در آمریکا، یک نوزاد از هر ۷۵۰ نوزاد متولد شده مبتلا به مشکلات دائمی مرتبط با ویروس سیتومگال در حین بارداری مادر هستند. یک بررسی ملی در سال ۱۹۹۵ نشان داد نزدیک به ۴۰ درصد موارد ویروس سیتومگال مادرزادی که در زمان تولد تشخیص داده می‌شوند، ممکن است میکروسفالی داشته باشند. این ویروس از راه تماس مستقیم با مایعات بدن، مانند ادرار، بزاق یا شیر مادر منتقل می‌شود و پشه‌ها در انتقال آن نقشی ندارند.
اما چگونه؟ متخصصان می‌گویند ارتباط میان ویروس سایتومگال و ناهنجاری‌های مغزی کاملا شناخته نشده، اما یک مطالعه پیشنهاد می‌کند که ویروس به سلول‌های بنیادی در طول رشد اولیه مغز حمله می‌کند. در عین حال، باعث تخریب کلی دیگر بافت‌های مغزی هم می‌شود. از دست رفتن زودهنگام سلول‌های بنیادی ممکن است مغز جنین را از شکل‌گیری ساختاری درست دور نگاه دارد.
شما ممکن است در مورد ویروس دیگری هم که با میکروسفالی در ارتباط است، شنیده باشید: سرخجه. این ویروس در واکسن‌های دوران کودکی وجود دارد. به همین دلیل، به لطف این واکسن (MMR)، دیگر تهدیدی از سوی آن برای نوزادان نیست. فقط سالانه ۱۰۰ هزار مورد در سراسر جهان با سرخجه مادرزادی متولد می‌شوند.
تحقیقات بسیار کمی انجام شده تا بتوانیم بگوییم آیا ویروس زیکا هم به همان روش ویروس سیتومگال نوزادان را تهدید می‌کند یا خیر. هنوز هم مشخص نیست آیا زیکا تنها ویروس منتقل شده به‌وسیله پشه است که مسئول شیوع میکروسفالی اخیر است یا خیر. پسر عموی زیکا، ویروس چیکونگونیا chikungunya نیز با بروز میکروسفالی مرتبط است.
این بیماری بسیار ترسناک است و بسیاری از والدین در مورد این بیماری که می‌تواند در هر مکانی جای پایی برای خود به دست آورد، نگرانی‌های عمده‌ای دارند. سازمان جهانی بهداشت در بیانیه‌ای هشدار داد که ویروس مذکور می‌تواند در سال جاری تا ۴ میلیون نفر را آلوده کند. از آنجا که شیوع زیکا نخستین بار در ماه می ۲۰۱۵ از برزیل آغاز شده، این کشور تاکنون با ۴۰۰۰ مورد میکروسفالی روبرو شده است. پیش از ۲۰۱۵، این کشور کمتر از ۲۰۰ مورد میکروسفالی را در سال گزارش می‌کرد.البته ویروس دیگری هم در آمریکا هست که سالانه مسئول بروز ده‌ها هزار مورد نواقص مغزی، از جمله میکروسفالی است و مانند زیکا هیچ درمان یا واکسنی هم ندارد.
سوالات بسیار دیگری هم در این زمینه وجود دارد که احتمالا زیکا را به ناامیدکننده‌ترین چالش پزشکی در سال ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ تبدیل خواهد کرد: چگونه ویروس زیکا اینچنین مادران را تهدید می‌کند؟ آیا با میکروسفالی مرتبط است یا خیر؟ آیا واکسنی به عنوان سریع‌ترین گزینه توقف بیماری مرتبط با زیکا وجود دارد؟ در این مجال سعی خواهیم کرد تا به این سوال‌ها پاسخ دهیم.
ویروس زیکا چیست و چگونه ممکن است مغز در حال رشد را اینچنین متلاشی می‌کند؟
زیکا نوعی فلاوی‌ویروس است. اغلب ویروس‌های این گروه فامیلی به‌وسیله بندپایان، پشه و کنه، حمل می‌شوند. ویروس زیکا حداقل از سال 1947 شناخته شده بود، زمانی که محققانی از بنیاد راکفلر، یک میمون رزوس را در یک قفس در وسط جنگل زیکای اوگاندا قرار دادند. این تیم تحقیقاتی به دنبال نظارت بر تب زرد بودند. اما این میمون که رزوس 766 نام گرفت، در نهایت به عنوان نخستین ناقل ویروس زیکا شناخته شد. البته هنوز ثابت نشده که میمون‌ها یا دیگر حیوانات فقط حامل سازگار با ویروس هستند یا مخزن بیماری؟
در طول دهه‌های بعدی، مواردی از ابتلای انسان به این ویروس در سراسر بیشتر کشورهای آفریقایی و آسیایی گزارش شد. علایم بیماری خفیف بوده و شامل تب، درد مفاصل، گاهی راش یا چشمان صورتی است، اما بیماری در عرض یک هفته کاملا پاک می‌شود. ویروس زیکا در نهایت از آفریقا/آسیا شروع به پریدن کرده و در سال 2007، در جزیره «یاپ» (Yap)، پلینزی فرانسه در سال 2013 و آمریکای جنوبی در سال 2014 جای گرفت. اولین مورد در قاره آمریکا در جزیره ایستر شیلی در فوریه 2014 گزارش شد و پس از آن ویروس به سوی برزیل گسترش یافت. در این کشور بود که با افزایش مختصری در میزان بروز بیماری نورولوژیک (عصبی)، مانند میکروسفالی، همچنین نوعی اختلال فلج بزرگسالان، یعنی سندرم گیلن‌باره مرتبط شناخته شد.
دو نوع از پشه‌های ناقل این ویروس که در آمریکا یافت شده، در شیوع‌های گسترده و بزرگ ویروس زیکا نقش داشته‌اند، به خصوص نوع Aedes aegypti که مقصر اولیه در برزیل و دیگر مناطق استوانه‌ای است.
اما ویروس‌هایی مانند زیکا، چگونه سرنوشت یک سیستم عصبی را در جنین در حال رشد تغییر می‌دهند؟
سرنخ‌ها ممکن است در مجموعه‌ای از دیگر ویروس‌های مرتبط با میکروسفالی، نهفته باشد، مثلا سیتومگالوویروس. در میان ویروس‌ها، تاکنون بیشترین تعداد بروز میکروسفالی که مرتبط با ویروس بوده‌اند، با ویروس سیتومگال انسانی بوده است. این ویروس ارتباط قوی و ثابت شده‌ای با نواقص تولد در کل و در میان آنها با میکروسفالی دارد. مدت زمان زیادی است که مشخص شده ویروس سیتومگال نوزادان را درگیر می‌کند، حتی خیلی بیشتر از آنکه ویروس زیکا به نوزادان آسیب می‌رساند.
سالانه در آمریکا، یک نوزاد از هر ۷۵۰ نوزاد متولد شده مبتلا به مشکلات دائمی مرتبط با ویروس سیتومگال در حین بارداری مادر هستند. یک بررسی ملی در سال ۱۹۹۵ نشان داد نزدیک به ۴۰ درصد موارد ویروس سیتومگال مادرزادی که در زمان تولد تشخیص داده می‌شوند، ممکن است میکروسفالی داشته باشند. این ویروس از راه تماس مستقیم با مایعات بدن، مانند ادرار، بزاق یا شیر مادر منتقل می‌شود و پشه‌ها در انتقال آن نقشی ندارند.
اما چگونه؟ متخصصان می‌گویند ارتباط میان ویروس سایتومگال و ناهنجاری‌های مغزی کاملا شناخته نشده، اما یک مطالعه پیشنهاد می‌کند که ویروس به سلول‌های بنیادی در طول رشد اولیه مغز حمله می‌کند. در عین حال، باعث تخریب کلی دیگر بافت‌های مغزی هم می‌شود. از دست رفتن زودهنگام سلول‌های بنیادی ممکن است مغز جنین را از شکل‌گیری ساختاری درست دور نگاه دارد.
شما ممکن است در مورد ویروس دیگری هم که با میکروسفالی در ارتباط است، شنیده باشید: سرخجه. این ویروس در واکسن‌های دوران کودکی وجود دارد. به همین دلیل، به لطف این واکسن (MMR)، دیگر تهدیدی از سوی آن برای نوزادان نیست. فقط سالانه ۱۰۰ هزار مورد در سراسر جهان با سرخجه مادرزادی متولد می‌شوند.
تحقیقات بسیار کمی انجام شده تا بتوانیم بگوییم آیا ویروس زیکا هم به همان روش ویروس سیتومگال نوزادان را تهدید می‌کند یا خیر. هنوز هم مشخص نیست آیا زیکا تنها ویروس منتقل شده به‌وسیله پشه است که مسئول شیوع میکروسفالی اخیر است یا خیر. پسر عموی زیکا، ویروس چیکونگونیا chikungunya نیز با بروز میکروسفالی مرتبط است.
منبع:
روزنامه سپید
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼