مصرف دارو در بارداری، توصیه‌های مهم
در طی ۸ هفته اول، تکامل اعضای جنینی شکل می گیرد، بنابراین بحرانی ترین دوره از نظر ایجاد ناهنجاری است.
در دوران بارداری اصولا به جز برخی ویتامین ها و مکمل های غذایی تجویز سایر داروها باید با احتیاط صورت گیرد زیرا خطر سقط جنین یا ایجاد ناهنجاریهای مادرزادی جنین وجود دارد. ولی نباید مصرف تمامی داروها را نفی کنیم و بگوییم هیچ دارویی در این زمان نباید مصرف شود. چرا که گاهی اوقات براساس نوع بیماری، پزشک داروهای مختلفی را برای زن باردار تجویز می کند که متاسفانه عده ای از آنها با نظرخواهی اطرافیان خود، خودسرانه دارو را قطع می کنند، در صورتی که امروزه ثابت شده برخی از داروها به کاهش و حتی عدم سقط جنین، کمک شایانی می کنند.
تراتوژن چیست؟
هر عاملی که طی دوره تکامل رویانی و جنینی موجب تغییر دائمی در شکل یا کارکرد بخشهای مختلف بدن جنین شود تراتوژن یا آسیب زا و به عبارتی خطرناک نامیده می شود این کلمه ریشه یونانی دارد و به معنی هیولاست.
تراتوژنهایی که تاکنون شناخته شده اند شامل داروها، مواد شیمیایی، ویروسها، عوامل محیطی و فاکتورهای فیزیکی است.
بر ای اینکه ماده ای را آسیب زا بدانیم باید چند شرط داشته باشد
1- دارو قابلیت عبور از جفت را داشته باشد و بیمار در زمان بحرانی مربوطه در معرض آن قرار گرفته باشد.
2- ماده تراتوژن باید به اندازه کافی از جفت عبور کند تا بتواند روی تکامل جنین اثر بگذارد.
لازم به یاداوری است دوره جنینی به سه مرحله تقسیم می شود:
۱- قبل از لانه گزینی: دو هفته بعد از لقاح
2 - دوره رویانی: هفته 2 تا 8 بارداری
۳- دوره جنینی: هفته ۹ تا پایان بارداری
داروها به شرح ذیل در مراحل مختلف بارداری تاثیر گذار می باشند
دوره قبل از لانه گزینی به نام دوره همه یا هیچ خوانده می شود. اگر صدمه، عده زیادی از سلولها را از بین ببرد، معمولا مرگ رخ خواهد داد و اگر عده کمی سلول آسیب ببیند معمولا قابل جبران بوده و تکامل طبیعی ادامه می یابد.
بحرانی ترین دوره
در طی ۸ هفته اول تکامل اعضای جنینی شکل می گیرد بنابراین بحرانی ترین دوره از نظر ایجاد ناهنجاری است. مثلا قسمت عمده تکامل قلب در ۳/۵ تا ۶ هفتگی است و در ۸ هفتگی به طور کامل شکل گرفته، داروهایی که باعث ناهنجاری قلبی می شوند، تنها در صورتی اثر گذار خواهند بود که طی این مدت مصرف شوند. و یا مثلا اگر جنینی در هفته ۶ تا ۹ جنینی در معرض داروی وارفارین قرار بگیرد، دچار ناهنجاریهای صورت و اختلالات مفاصل و مهره های کمر می شود. هیچ دوز و هیچ دوره ای از سه ماهه اول برای تماس با داروی ایزوترتینوئین( نوعی ویتامین A)وجود ندارد.
به عبارت دیگر این دارو در صورت مصرف در سه ماهه اول موجب ناهنجاریهای عمده جنینی در سر و صورت، گوش ها،شکاف کام و .. می شود و یا داروهای هورمونی مردانه حاوی آندروژنها و یا پروژسترونهای قوی از هفته ۷ تا ۱۲ جنینی موجب مردانه شدن ظاهر دستگاه تناسلی جنین دختر می شود.
چون در بارداری شرابط فیزیولوژیکی بدن مادر دستخوش تغییراتی می شود ممکن است اثر یک دارو نسبت به حالت عادی افزایش یا کاهش داشته باشد.
داروها برحسب خطر آنها در بارداری برحسب تقسیم بندی سازمان غذا و داروی آمریکا FDA به ۵ دسته تقسیم می شود:
گروه A: مطالعات کافی در زنان باردار خطری برای جنین طی ۳ ماهه اول حاملگی نشان نداده است و شواهدی از زیانبار بودن ان در ۳ ماهه دوم وسوم حاملگی وجود ندارد.
گروه B: در این دسته داروهایی قرار دارند که شواهدی در مورد خطرناک بودن آنها در انسان وجود ندارد. حتی اگر این داروها روی حیوانات خطری را نشان داده باشند روی انسان خطری وجود ندارد. برخی از آنتی بیوتیکها مانند پنی سیلین و آموکسی سیلین، سفیکسیم و سفالکسین از این دسته اند.
گروه C: مطالعه در حیوانات یا انجام نشده یا اگر هم شده دلالت بر ایجاد عوارض جانبی روی جنین دارد ولی مطالعه کافی در انسان ها انجام نشده و خطر احتمالی هم قابل رد کردن نیست، داروهای این رده فقط زمانی باید تجویز بشوند که منافع استفاده از عوارض جانبی احتمالی بیشتر باشند.
گروه D: این گروه شامل داروهایی است که شواهدی از بروز خطر به دنبال مصرف ان در انسان گزارش شده است. داده های به دست امده از پژوهشها پس از به بازار آمدن این داروها بروز خطراتی را در جنین نشان داده است. در عین حال در شرایط خاصی منافع استفاده از این داروها به مضرات آن برتری دارد. و اگر بیماری خطرناک باشد و داروی کم خطرتری وجود نداشته باشد بهتر است این داروها مورد استفاده قرار گیرند.
گروه X: در بارداری به طور کلی منع مصرف دارند و مطالعات انجام شده روی انسان و حیوان نشان دهنده بروز خطرات جدی است که باید منافع دارو همواره در برابر مضرات ان سنجیده شود.
گروه (NR (Not rated: هنوز جز این ۵ گروه طبقه بندی نشده اند.
از پرمصرف ترین داروهای مصرفی در بارداری می توان به آنتی بیوتیک ها و مسکن ها اشاره کرد.
۱- مصرف آنتی بیوتیک در بارداری
دسته دیگری از داروها که در این ایام مصرف می شوند «آنتی بیوتیک ها» هستند، این که انواع مختلفی از آنتی بیوتیک ها می توانند طی زمان های مختلف بارداری،جنین را دچار عوارض خفیف و یا شدید کند، امری اجتناب ناپذیر است ولی در بسیاری از موارد، برای درمان عفونت ها چاره ای جز تجویز آنتی بیوتیک به زن باردار نیست. تحقیقات نشان می دهد عفونت های لثه و دندان در زنان باردار باعث بروز زایمان زودرس، پارگی زودرس کیسه آب و عوارض خطیر دیگری برای جنین و نوزاد می شود در صورتی که می توان عفونت لثه را با دوره کوتاهی از آنتی بیوتیک درمان کرد. بنابر این اصرار عدم مصرف دارو در این ایام امری بیهوده تلقی می شود.
گاهی به دلیل تهوع های شدید بارداری، پزشک مجبور به تجویز دارو جهت جلوگیری از برخی مشکلات در خون می شود. از خفیف ترین عوارض مصرف آنتی بیوتیک در زن باردار می توان به ایجاد آلرژی به این دارو در آینده کودک نام برد ،همچنین برخی از آنتی بیوتیک ها همانند «تتراسایکلین» نیز می تواند جوانه های دندان جنین را تیره کند پس بهتر است تا آن جاکه ممکن است از تجویز این دارو خودداری شود.
2- مسکن ها
شایع ترین مصرف مسکن در دوران بارداری، استامینوفن است که طبق تحقیقات صورت گرفته تاکنون عارضه ای از آن در انسان گزارش نشده است.
به نکات زیر توجه کنید:
برای ایمنی بیشتر در طی بارداری و کاهش خطر بروز ناهنجاریهای جنینی ناشی از داروها
• هیچ دارویی را سرخود مصرف نکنید.
• پیش از مصرف هر دارویی در طی بارداری، حتما از بی خطر بودن آن در طی بارداری مطمئن شوید.
• در هر مراجعه به پزشک ، موضوع بارداری و یا اقدام به بارداری را با پزشکتان در میان بگذارید.
• قبل از استفاده از برخی از داروها باید از پیشگیری دقیق مطمئن شوید. زیرا برخی داروها نیمه عمری طولانی دارند و موجب ناهنجاریهای عمده جنینی می شوند مثلا داروی اترتینات که یک نوع پیش ساز ویتامین A است که برای درمان پسوریازیس و مشکلات پوستی به کار می رود تا مدتی طولانی در خون می ماند. در صورتی که از این دارو استفاده می کنید تا دو سال باید از بارداری با روشی مطمئن مانند قرصهای پیشگیری از بارداری و یا IUD پیشگیری کنید.
• مادران باید در نظر داشته باشند که به هنگام بروز بیماری در این ایام، پزشک معالج خود را از «هفته بارداری» مطلع سازند تا مشکلی برای وی و جنین به وجود نیاید.
تراتوژن چیست؟
هر عاملی که طی دوره تکامل رویانی و جنینی موجب تغییر دائمی در شکل یا کارکرد بخشهای مختلف بدن جنین شود تراتوژن یا آسیب زا و به عبارتی خطرناک نامیده می شود این کلمه ریشه یونانی دارد و به معنی هیولاست.
تراتوژنهایی که تاکنون شناخته شده اند شامل داروها، مواد شیمیایی، ویروسها، عوامل محیطی و فاکتورهای فیزیکی است.
بر ای اینکه ماده ای را آسیب زا بدانیم باید چند شرط داشته باشد
1- دارو قابلیت عبور از جفت را داشته باشد و بیمار در زمان بحرانی مربوطه در معرض آن قرار گرفته باشد.
2- ماده تراتوژن باید به اندازه کافی از جفت عبور کند تا بتواند روی تکامل جنین اثر بگذارد.
لازم به یاداوری است دوره جنینی به سه مرحله تقسیم می شود:
۱- قبل از لانه گزینی: دو هفته بعد از لقاح
2 - دوره رویانی: هفته 2 تا 8 بارداری
۳- دوره جنینی: هفته ۹ تا پایان بارداری
داروها به شرح ذیل در مراحل مختلف بارداری تاثیر گذار می باشند
دوره قبل از لانه گزینی به نام دوره همه یا هیچ خوانده می شود. اگر صدمه، عده زیادی از سلولها را از بین ببرد، معمولا مرگ رخ خواهد داد و اگر عده کمی سلول آسیب ببیند معمولا قابل جبران بوده و تکامل طبیعی ادامه می یابد.
بحرانی ترین دوره
در طی ۸ هفته اول تکامل اعضای جنینی شکل می گیرد بنابراین بحرانی ترین دوره از نظر ایجاد ناهنجاری است. مثلا قسمت عمده تکامل قلب در ۳/۵ تا ۶ هفتگی است و در ۸ هفتگی به طور کامل شکل گرفته، داروهایی که باعث ناهنجاری قلبی می شوند، تنها در صورتی اثر گذار خواهند بود که طی این مدت مصرف شوند. و یا مثلا اگر جنینی در هفته ۶ تا ۹ جنینی در معرض داروی وارفارین قرار بگیرد، دچار ناهنجاریهای صورت و اختلالات مفاصل و مهره های کمر می شود. هیچ دوز و هیچ دوره ای از سه ماهه اول برای تماس با داروی ایزوترتینوئین( نوعی ویتامین A)وجود ندارد.
به عبارت دیگر این دارو در صورت مصرف در سه ماهه اول موجب ناهنجاریهای عمده جنینی در سر و صورت، گوش ها،شکاف کام و .. می شود و یا داروهای هورمونی مردانه حاوی آندروژنها و یا پروژسترونهای قوی از هفته ۷ تا ۱۲ جنینی موجب مردانه شدن ظاهر دستگاه تناسلی جنین دختر می شود.
چون در بارداری شرابط فیزیولوژیکی بدن مادر دستخوش تغییراتی می شود ممکن است اثر یک دارو نسبت به حالت عادی افزایش یا کاهش داشته باشد.
داروها برحسب خطر آنها در بارداری برحسب تقسیم بندی سازمان غذا و داروی آمریکا FDA به ۵ دسته تقسیم می شود:
گروه A: مطالعات کافی در زنان باردار خطری برای جنین طی ۳ ماهه اول حاملگی نشان نداده است و شواهدی از زیانبار بودن ان در ۳ ماهه دوم وسوم حاملگی وجود ندارد.
گروه B: در این دسته داروهایی قرار دارند که شواهدی در مورد خطرناک بودن آنها در انسان وجود ندارد. حتی اگر این داروها روی حیوانات خطری را نشان داده باشند روی انسان خطری وجود ندارد. برخی از آنتی بیوتیکها مانند پنی سیلین و آموکسی سیلین، سفیکسیم و سفالکسین از این دسته اند.
گروه C: مطالعه در حیوانات یا انجام نشده یا اگر هم شده دلالت بر ایجاد عوارض جانبی روی جنین دارد ولی مطالعه کافی در انسان ها انجام نشده و خطر احتمالی هم قابل رد کردن نیست، داروهای این رده فقط زمانی باید تجویز بشوند که منافع استفاده از عوارض جانبی احتمالی بیشتر باشند.
گروه D: این گروه شامل داروهایی است که شواهدی از بروز خطر به دنبال مصرف ان در انسان گزارش شده است. داده های به دست امده از پژوهشها پس از به بازار آمدن این داروها بروز خطراتی را در جنین نشان داده است. در عین حال در شرایط خاصی منافع استفاده از این داروها به مضرات آن برتری دارد. و اگر بیماری خطرناک باشد و داروی کم خطرتری وجود نداشته باشد بهتر است این داروها مورد استفاده قرار گیرند.
گروه X: در بارداری به طور کلی منع مصرف دارند و مطالعات انجام شده روی انسان و حیوان نشان دهنده بروز خطرات جدی است که باید منافع دارو همواره در برابر مضرات ان سنجیده شود.
گروه (NR (Not rated: هنوز جز این ۵ گروه طبقه بندی نشده اند.
از پرمصرف ترین داروهای مصرفی در بارداری می توان به آنتی بیوتیک ها و مسکن ها اشاره کرد.
۱- مصرف آنتی بیوتیک در بارداری
دسته دیگری از داروها که در این ایام مصرف می شوند «آنتی بیوتیک ها» هستند، این که انواع مختلفی از آنتی بیوتیک ها می توانند طی زمان های مختلف بارداری،جنین را دچار عوارض خفیف و یا شدید کند، امری اجتناب ناپذیر است ولی در بسیاری از موارد، برای درمان عفونت ها چاره ای جز تجویز آنتی بیوتیک به زن باردار نیست. تحقیقات نشان می دهد عفونت های لثه و دندان در زنان باردار باعث بروز زایمان زودرس، پارگی زودرس کیسه آب و عوارض خطیر دیگری برای جنین و نوزاد می شود در صورتی که می توان عفونت لثه را با دوره کوتاهی از آنتی بیوتیک درمان کرد. بنابر این اصرار عدم مصرف دارو در این ایام امری بیهوده تلقی می شود.
گاهی به دلیل تهوع های شدید بارداری، پزشک مجبور به تجویز دارو جهت جلوگیری از برخی مشکلات در خون می شود. از خفیف ترین عوارض مصرف آنتی بیوتیک در زن باردار می توان به ایجاد آلرژی به این دارو در آینده کودک نام برد ،همچنین برخی از آنتی بیوتیک ها همانند «تتراسایکلین» نیز می تواند جوانه های دندان جنین را تیره کند پس بهتر است تا آن جاکه ممکن است از تجویز این دارو خودداری شود.
2- مسکن ها
شایع ترین مصرف مسکن در دوران بارداری، استامینوفن است که طبق تحقیقات صورت گرفته تاکنون عارضه ای از آن در انسان گزارش نشده است.
به نکات زیر توجه کنید:
برای ایمنی بیشتر در طی بارداری و کاهش خطر بروز ناهنجاریهای جنینی ناشی از داروها
• هیچ دارویی را سرخود مصرف نکنید.
• پیش از مصرف هر دارویی در طی بارداری، حتما از بی خطر بودن آن در طی بارداری مطمئن شوید.
• در هر مراجعه به پزشک ، موضوع بارداری و یا اقدام به بارداری را با پزشکتان در میان بگذارید.
• قبل از استفاده از برخی از داروها باید از پیشگیری دقیق مطمئن شوید. زیرا برخی داروها نیمه عمری طولانی دارند و موجب ناهنجاریهای عمده جنینی می شوند مثلا داروی اترتینات که یک نوع پیش ساز ویتامین A است که برای درمان پسوریازیس و مشکلات پوستی به کار می رود تا مدتی طولانی در خون می ماند. در صورتی که از این دارو استفاده می کنید تا دو سال باید از بارداری با روشی مطمئن مانند قرصهای پیشگیری از بارداری و یا IUD پیشگیری کنید.
• مادران باید در نظر داشته باشند که به هنگام بروز بیماری در این ایام، پزشک معالج خود را از «هفته بارداری» مطلع سازند تا مشکلی برای وی و جنین به وجود نیاید.
منبع:
سلامت بانوان اوما
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼