شباهت های دوقلوهای همسان، شگفت آوره!

دوقلوهای یکسان نمونه جالبی از تعامل خیره‌‌کننده ژن و محیط محسوب می‌شوند اما در مطالعات «وراثت‌پذیری»‌ این موضوع اشتباه تفسیر شده است زیرا در مطالعه دوقلوهای یکسان، نه میزان تأثیر مستقیم ژنتیک مشخص می‌شود و نه در مورد توانایی بالقوه و منحصر به‌فرد افراد چیزی به دانسته‌های ما اضافه می‌شود. اغلب دوقلوهای یکسان بنا به دلایلی به جز نیمرخ ژنتیکی خود شباهت‌های چشمگیری با یکدیگر دارند. البته به همین ترتیب ممکن است تفاوت‌های شگفت‌آور و البته دور از نظر هم داشته باشند. به عقیده داروین هیچ چیز عجیب‌تر از شباهت‌ها و تفاوت‌های دوقلوهای یکسان نیست. اما هرگز کسی نپرسید چگونه بعضی دوقلوهای یکسان ‌این همه شباهت دارند و برخی دیگر ‌این همه تفاوت دارند؟ محققان در نقاط مختلف جهان متوجه شدند که دوقلوهای یکسان از نظر هوش، خلق و هر چیز دیگر بیشتر از دوقلوهای غیرهمسان شباهت دارند. به‌ همین دلیل یافته‌های قبلی خود را مبنی بر لوح سفید بودن فرد و شکل‌گیری کامل در محیط کنار گذاشتند. لوح سفید از دور خارج شد و توجه به ژنتیک روی کار آمد اما کسی تأثیر ماهیت ژن را به درستی تفسیر نکرد. معنی واقعی «وراثت‌پذیری» در ژن مؤثرتر از آن است که خودمان را محدود کنیم. در سال ۲۰۰۳ تورکینمر، روانشناس دانشگاه ویرجینیا، با مطالعه خانواده‌های بی‌بضاعت به این نتیجه رسید که هیچ درصدی از هوش (نه ۶۰، نه ۴۰، نه ۲۰ و نه صفر درصد) ارثی نیست. با این مطالعه یک بار برای همیشه معلوم شد که ژن تأثیری در هوش ندارد. تورکینمر روانشناس چنین نوشت «ظاهراً مدل ژن + محیط برای تعامل پویای ژن و محیط در دنیای واقعی بسیار ساده‌لوحانه است». آمار و ارقام وضعیت گروه‌ها را نشان می‌دهد، نه فرد را. ردلی وراثت‌پذیری را چنین توصیف کرد که «ارقام متوسط جامعه را توصیف می‌کند و برای اشخاص معنادار نیست. نمی‌توان گفت: شخص «الف» وراثت‌پذیرتر از شخص «ب» است. هنگامی‌که می‌گوییم ۹۰درصد قد را ژنتیک تعیین می‌کند، منظور ‌این نیست که ژن ۹۰درصد مسؤول قد است و بقیه ۱۰ درصد را محیط تعیین می‌کند. قد افراد ارثی نیست.» این کار مثل این است که دونده ماراتونی با گرفتن میانگین زمان دویدن ۱۰۰ هزار دونده، متوسط زمان دویدن خود را محاسبه کند!!! یا اینکه شخصی بخواهد با اطلاع از متوسط طول عمر افراد یک جامعه طول عمر خود را محاسبه کند. کسی نمی‌تواند با استناد به متوسط فرزندان جامعه تعداد فرزندان شما را تخمین بزند. مهم این است که بدانیم میانگین، میانگین است و برای مقاصدی بسیار اهمیت دارد. آگاهی از اهمیت ژن‌ها مفید است اما باید دانست مطالعه دوقلوها، در مورد توانایی‌های منحصر به فرد هر یک از آنها چیزی نمی‌گوید. همان‌طور که نمی توانیم با استناد به حد متوسط گروه قابلیت‌های فردی را مشخص کنیم. به عبارت دیگر مطالعه گروه‌ها به تنهایی مشکلی ندارد. اشتباه در‌ این است که ما ‌این اطلاعات را با «وراثت‌پذیری» مرتبط می‌دانیم. همان‌طور که پاتریک باتسون می‌گوید: «فرض غیرمعقول آن است که گمان کنیم تأثیر ژن و محیط مستقل از یکدیگر است و تعاملی ندارند. ‌این تصور کاملاً نادرست است». تکرار طوطی‌وار «طبیعت به‌جای تربیت» و تخمین وراثت‌پذیری فریبی آماری است؛ این مطالب چیزی را در جامعه نمایان می‌کنند که در بیولوژی واقعی وجود ندارد. بنابراین در مورد سؤال اساسی داروین چه باید گفت؟ چطور بعضی دوقلوهای همسان ‌این همه شباهت دارند و بعضی دیگر‌ این همه تفاوت؟ زیست‌شناسان رشد و روانشناسان تصور می‌کردند با کنار گذاشتن برخی بدفهمی‌ها در مورد وراثت‌پذیری می‌توانند نحوه کارکرد دوقلوها را تخمین بزنند. برخی عوامل و بدفهمی‌ها در این خصوص عبارتند از این تصور که:

ـمحیط مشترک اولیه

عده‌ای تصور می‌کنند شباهت‌های زیاد دوقلوهای همسان فقط به واسطه داشتن ژن‌های مشترک نیست؛ زیرا دوقلوهای همسان هم ژن‌های مشترک دارند و هم قبل از تولد در محیط مشترک رشد و پرورش یافته‌اند. البته اکثر دوقلوهای همسان پس از تولد نیز در یک محیط و با والدین خود پرورش می‌یابند.

ـ محیط فرهنگی مشترک

برای اکثر محققان هنگام مقایسه دوقلوهای یکسان، بیولوژی مشترک اولین و مهم‌ترین عاملی است که جلب ‌توجه می‌کند. تعداد زیادی از ویژگی‌های زیستی این کودکان از جمله سن، جنس و قومیتشان مشترک است. علاوه بر این، دوقلوهای همسان در بیشتر موارد به لحاظ اجتماعی، اقتصادی و تجارب فرهنگی نیز شباهت‌های بسیاری دارند. ‌این عوامل در افزایش شباهت‌ دوقلوهای همسانی که جدا از هم رشد کرده‌اند، مؤثر است. پژوهشگران با بررسی شباهت افرادی از فرهنگ‌های مختلف متوجه شدند که بدون داشتن محیط مشترک اولیه هم افراد ممکن است شباهتی باورنکردنی با یکدیگر داشته باشند.

تفاوت‌دوقلوهای یکسان

پژوهشگران متوجه شدند که دوقلوها به‌ازای هر شباهت کوچک، هزاران تفاوت بزرگ و کوچک هم با یکدیگر دارند. ما همیشه از شباهت دوقلوها سخن می‌گوییم اما آنچه مردم نشنیده‌اند، در باب تفاوت دوقلوها است. هر یک از دوقلوها در دنیای خاص خود رشد و تجارب منحصر به فردی را می‌اندوزند. بنابراین بسیار طبیعی است که از نظر شخصیت، سبک زندگی‌، صفات و… با هم تفاوت داشته باشند. براساس استدلال محققان، عملکرد ژن قابلیت انعطاف دارد. بدین معنا که قرار گرفتن در هر محیط، اتخاذ سبک زندگی، داشتن تجارب متفاوت و… در نتیجه نهایی حاصل از بیان ژن تأثیر بسزایی دارد. بر این اساس درسی که از ژنتیک و محیط زندگی هر کس می‌توان گرفت این است که با توجه به بررسی‌های انجام شده در مورد دوقلوهای همسان، اگر چه همه ما ژن‌ها را به ارث می‌بریم اما با قرار گرفتن در محیط‌های منحصر به فرد و ارائه پاسخ‌های منحصر به فرد خودمان، سرانجام هر یک از ما «ما» می‌شویم.