دیابت در دوران بارداری، هشدار به مادران

در طول بارداری، دو نوع دیابت را باید مورد توجه قرار داد: دیابت ملیتوس (شیرین) آشکار و دیابت بارداری. داشتن دیابت مزمن، دوران بارداری را کمی پیچیده‎تر می‎کند. زنانی که مبتلا به دیابت هستند، اگر تا قبل از بارداری، بیماری آن‎ها کنترل شود، مانند سایر زنان، از شانس برابری برای تولد نوزاد سالم برخوردار هستند اما زنانی که به دیابت بارداری مبتلا می‎شوند، حتماً باید تحت نظر گروهی از متخصصین قرار بگیرند.

دیابت چیست؟

سوخت مهم بدن انسان گلوکز است. انسولین هورمونی است که توسط غده پانکراس ترشح می‌شود و قند، نشاسته و دیگر غذاها را به‎عنوان سوختی برای فعالیت‌های روزانه تبدیل می‌کند. بدن باید تنها مقدار مورد نیاز انسولین را به‎منظور مصرف گلوکز موجود در جریان خون، تولید کند. دیابت بیماری است که در آن سطح گلوکز خون، به‎دلیل عدم ترشح کافی انسولین بالا می‌رود. گاهی ممکن است بدن انسولین کافی تولید کند اما نتواند از آن به خوبی استفاده نماید. سطح گلوکز خون با یک آزمایش خون ساده اندازه‌گیری می‌شود. امروزه هر فرد با دستگاه‌های کوچکی می‌تواند گلوکز خونش را اندازه‎گیری نماید.

دیابت در دوران بارداری

در دوره بارداری، هورمون‌های تولید شده توسط جفت، عملکرد طبیعی انسولین را کاهش می‌دهند و در واقع مقاومت به انسولین ایجاد می‎کنند. غده پانکراس این وضعیت را از طریق افزایش مقدار انسولینی که تولید می‌کند، جبران می‌نماید. این تغییرات، کنترل طبیعی قند خون را تحت تأثیر قرار می‌دهند. از این رو، کنترل زنان باردار از نظر بروز بیماری بالقوه دیابت، حائز اهمیت است. تا سال‎های اخیر، به زنان مبتلا به دیابت توصیه می‌شد که باردار نشوند. پیش از آن، اثرات دیابت بر بارداری هم برای مادر و هم برای جنین، مخرب بود. در واقع، در گذشته، دیابت شایع‌ترین دلیل مرده‌زایی بود. سقط، نقایص قلبی، اسپینابیفیدا و بدشکلی مغز، سایر عوارض احتمالی آن بودند. چنین مشکلات غم‌انگیزی پزشکان را نسبت به کنترل دیابت در بارداری حساس کرد به‎گونه‎ای که امروزه مرگ جنین در اثر دیابت، به‎ندرت پیش می‌آید. این مسئله، یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌های مامایی در ۲۰ سال گذشته بوده است.

در طول بارداری، دو نوع دیابت را باید مدنظر قرار داد: دیابت ملیتوس (شیرین) آشکار و دیابت بارداری. هم دیابت شیرین و هم دیابت بارداری نیازمند مراقبت‌های پزشکی هستند که کاری پیچیده بوده و اغلب وجود یک گروه متخصص پزشکی شامل متخصص زنان، متخصص غدد، متخصص چشم و متخصص اطفال را الزامی می‌کند.

دیابت شیرین (نوع یک)

دیابت شیرین (نوع یک)، بیماری است که معمولاً در اواخر دوره کودکی تشخیص داده می‌شود. برای کنترل قند خون، گاهی تنها رژیم غذایی و ورزش کافی است اما اگر انجام تغییراتی در روش زندگی فرد کافی نباشد، نیاز به مصرف قرص‌های خوراکی یا تزریق انسولین خواهد بود. کنترل مناسب دیابت، بر اساس آگاهی دقیق و جزئی از سابقه بیماری‌های فرد انجام می‌شود. در زنان باردار، اگر تاکنون از داروهای خوراکی قند خون استفاده می‌‎شده، احتمالاً پس از بارداری، نیاز به تزریق انسولین است چون مصرف قرص‌های خوراکی در سه ماهه اول، سبب بروز نواقص مادرزادی در متن کامل جنین می‌شود. برخی از زنان مبتلا به دیابت نوع یک، در بارداری به ۲ یا ۳ برابر دوز معمول انسولین خود نیاز دارند. بسیاری از زنان نیز به دوزهای متعدد روزانه برای کنترل مناسب قند خون نیازمندند. تعدیل دوز انسولین ممکن است به‌صورت هفتگی انجام شود. همچنین از آن‌جایی که اسیدفولیک باعث کاهش نواقص مادرزادی می‌شود، پزشکان معمولاً برای زنانی که از خطر بالاتری برای داشتن نوزادانی با نواقص مادرزادی مواجه هستند، مانند زنان مبتلا به مرض قند، مکمل‌های اسیدفولیک بیشتری تجویز می‌کنند.

دیابت بارداری

بیماری قندی که در دوران بارداری به وجود می‌آید را «دیابت یا قند بارداری» می‌گویند. خانم‌هایی که دیابت بارداری دارند و درمان نشوند، جنینشان قند خیلی بالایی خواهد داشت و شاید خیلی بزرگ و چاق شود و این باعث می‌شود که به سختی به دنیا بیاید و یا با سزارین متولد شود. همچنین این نوزادان بعد از تولد با مشکلات تنفسی مواجه شده، قند خونشان بالاست و در هفته‌های اول، دچار یرقان می‌شوند. افراد زیر بیشتر در معرض قند بارداری قرار می‌گیرند:

- افرادی که سابقه این بیماری در خانواده آن‎ها وجود دارد.

- سن آن‎ها بالای ۲۵ سال است.

- اضافه‎وزن دارند.

- بچه‌هایی با بیش از ۴ کیلو به دنیا آورده‌اند.

- سابقه قند بارداری یا بیماری شبه‎قند دارند.

شبه‎قند وضعیتی است که در آن سطح گلوکز خون، بالاتر از میزان طبیعی است، اما به قدری نیست که بیماری قند در فرد تشخیص داده شود. البته در این حالت، اگر فرد عادت‌های زندگی و غذایی خود را تغییر ندهد، شبه‎قند بعد از ده سال به بیماری قند تبدیل می‌شود.

در بیشتر موارد، قند بارداری بعد از زایمان از بین می‌رود. معمولاً پزشک آزمایش گلوکزی را تقریباً ۲ یا ۶ ماه بعد از زایمان انجام می‌دهد تا مطمئن شود که فرد به حالت عادی برگشته است. البته زنان مبتلا به دیابت بارداری، ۵۰ درصد احتمال گرفتن نوع دیگر دیابت را در آینده خواهند داشت.

عوارض دیابت در دوران بارداری

کتواسیدوز

خطر کتواسیدوز در این حالت، بسیار بالا است. کتواسیدوز دیابتی با علائم تنفس کاسمال، نفس با بوی کتون، تهوع و استفراغ، دهیدراتاسیون و درد شکم و یا کاهش سطح هوشیاری، خود را نشان می‌دهد. درمان این وضعیت، درمانی تخصصی است که معمولاً نیاز به بستری اورژانس در بخش مراقبت‌های ویژه دارد. رکن اصلی درمان، هیدراتاسیون و کنترل قند و اسیدوز است.

رتینوپاتی

عوارض دیگری نظیر رتینوپاتی (مشکلات چشمی ناشی از دیابت)، ممکن است در بارداری تشدید شوند. به‎نظر می‌رسد این وخیم‎شدن به کنترل دیابت و فشارخون مربوط باشد تا بارداری به تنهایی، رتینوپاتی پیش از بارداری، حین بارداری و پس از بارداری نیاز به درمان جدی دارد. مراجعه به‎موقع به بینایی‌سنج با تجربه در زمینه کنترل رتینوپاتی ناشی از دیابت، از نظر کاهش عوارض بینایی، اهمیت بسزایی دارد.

نفروپاشی

زنان مبتلا به نفروپاشی ناشی از دیابت (مشکلات کلیه ناشی از دیابت)، باید در دوران بارداری، تحت مراقبت دقیق قرار گیرند. مشکلات بالقوه شامل افزایش فشار خون و اختلال عملکرد کلیه است. عوارض احتمالی برای جنین شامل خطر بالای نقایص زایمانی و تأخیر رشد داخل‎رحمی است. در صورتی‎که در زنان مبتلا به نفروپاشی ناشی از دیابت، خطرات بیماری برای بارداری، بیشتر از خطرات آن برای جنین نارس باشد، زایمان زودتر انجام می‌شود.

توصیه‌هایی برای زنان باردار مبتلا به دیابت

- حتی اگر دیابت را تجربه کرده‌اید و یا در رابطه با آن آموزش دیده‌اید، بارداری را چالش جدیدی در اداره دیابت خود بدانید. همکاری با تیم پزشکی برای سلامت خود و جنین، بسیار اهمیت دارد.

- از بروز کتواسیدوز پیشگیری کنید.

- حفظ وزن متعادل و داشتن رژیم غذایی مناسب، بسیار اهمیت دارد. با مشاور تغذیه خود، جهت کنترل دقیق سطح قند خون همکاری نمایید.

- در طول بارداری و پس از آن، ورزش کنید.