اوتیسم در بارداری، تاثیر آلاینده ها

من مادر یک کودک اوتیستیک هستم. اشتباه نکنید! در مورد اوتیسم صحبت نمی‌کنم، بلکه می‌خواهم در مورد یکی از علل ناشناخته و اثبات‌نشده آن بگویم. آلاینده‌های محیطی؛ سرب، جیوه و هزار و یک ترکیب شناخته و ناشناخته که عامل شکل‌گیری هزار و یک نوع بیماری از جمله اوتیسم می‌شوند.

ما در دنیای صنعتی و ماشینی زندگی می‌کنیم و با دستان خودمان ترکیباتی را وارد محیط زندگی‌مان کردیم که نه‌تنها به خودمان آسیب می‌زنند، بلکه سلامت نسل‌های بعدمان را هم مورد تهدید قرار می‌دهند. امروزه یکی از نگرانی‌های اصلی در حوزه پزشکی تاثیر آلاینده‌های محیطی بر خانم‌های باردار و جنینشان است. با دکتر مریم کاشانیان، متخصص زنان و زایمان در رابطه با تاثیر آلاینده‌ها بر جنین و اینکه چطور می‌توانیم تا حدی از تاثیرات منفی برخی ترکیبات شیمیایی بر سلامت جنین پیشگیری کنیم، گفت‌وگو کرده‌ایم.

وقتی متخصصان در مورد آلاینده‌های محیطی و تاثیر آن بر جنین می‌گویند دقیقا منظورشان چیست؟

این مبحث بسیار گسترده است و آلاینده‌ها بسیار متنوع و متفاوت‌اند. از ترکیبات موجود در دخانیات و ذرات آلاینده در هوا و بنزین و... بگیرید تا ارتعاشات محیطی و امواج و سموم موجود در مواد غذایی و آب و پلاستیک و....

آلاینده‌های بسیاری در محیط اطراف ما وجود دارد که همگی با آن در ارتباط هستیم و خانم‌های باردار، نوزادان و کودکان هم از آن مستثنی نیستند. این آلاینده‌ها تقریبا آثار یکسانی بر سلامت دارند.

تاثیر آلاینده های محیطی بر سلامت مادر و جنین

مثلا چه آثاری؟ مواجهه طولانی‌مدت با آلاینده‌های محیطی از هر نوع می‌تواند به‌طور کل بر سطح باروری تاثیر منفی بگذارد و زمینه‌ساز اختلالات عادت ماهانه و نازایی در زنان و مردان باشد. در دوران بارداری نیز می‌توانند احتمال سقط جنین، مرگ داخل‌رحمی جنین، ناهنجاری‌های مادرزادی و بدشکلی آناتومی جنین را بالا ببرند. وزن پایین نوزاد هنگام تولد، زایمان زودرس، بروز جفت سرراهی، پارگی زودرس کیسه آب، بروز مشکلات عصبی، اختلالات رشد و... از دیگر آثار آلاینده‌ها بر جنین است. تاخیر رشد در دوران نوزادی و حتی بروز برخی سرطان‌های دوران کودکی نیز از عوارض دنباله‌دار آنها در دوران کودکی است.

آیا همه مردم جامعه در مواجهه با این سموم، یکسان دچار آسیب می‌شوند؟

مسلما همه یکسان نیستیم. احتمال سقط جنین در خانمی که سیگار می‌کشد در مقایسه با خانمی که نه سیگار می‌کشد، نه در مواجهه با دود سیگار اطرافیانش است، بیشتر است اما باز هم این حرف به این معنی نیست که تمام خانم‌هایی که سیگار می‌کشند جنینشان سقط می‌شود. این آلاینده‌ها درصد بروز احتمالات ذکرشده را افزایش می‌دهند.

کدام آلاینده‌ها در صدر فهرست آلاینده‌هایی قرار دارند که می‌توانند سلامت جنین را تهدید کنند؟

مهم‌ترین آلاینده‌ها سرب و ترکیبات سمی سیگار است. در دوره قبل از بارداری استعمال دخانیات باعث تاخیر لقاح می‌شود. به اثبات رسیده تاخیر لقاح در خانم‌های سیگاری در مقایسه با خانم‌های غیرسیگاری ۴۰ درصد بالاتر است. در صورتی که خانمی بتواند باردار شود، استعمال سیگار و قلیان حتی به میزان کم در دوران بارداری تا ۷۵ درصد احتمال بارداری خارج از رحمی را بالا می‌برد و احتمال سقط خود به خود را ۲ برابر افزایش می‌دهد. در ختم بارداری نیز احتمال زایمان پیش از موعد در این گروه از خانم‌ها ۲ برابر سایرین است. اگر خانم سیگاری بتواند زایمان کند، نوزادی با وزن تولد پایین خواهد داشت که میزان اکسیژن خونش بسیار کم است.

این عوارض ارتباطی با تعداد نخ سیگار مصرفی در طول روز هم دارد؟

از نظر علمی به اثبات رسیده هیچ میزان مصرف دخانیات بی‌ضرر نیست. تا سال 1980 اروپایی‌ها گمان می‌کردند تا تعداد مشخصی (5-0 نخ) مصرف سیگار در بارداری ضرر ندارد اما حدود 30 سال است که این فرضیه برچیده شده و امروزه استعمال دخانیات در هیچ حدی سالم گزارش نشده است. ترک سیگار قبل از بارداری خوب است اما تمام آثار سوء را از بین نمی‌برد. شاید شنیدن این حرف واقعا دلسردکننده باشد اما قصد ما امید واهی دادن به افراد نیست. ترک سیگار به محض فهمیدن این موضوع که خانم باردار است، خوب است، اما نمی‌تواند تمام خطرات را از جنین دور کند. بهتر است خانم‌هایی که قصد بچه‌دار شدن دارند اصلا به سمت استعمال دخانیات نروند و اگر خانمی سیگار می‌کشد حتما فورا آن را ترک کند تا خطری متوجه جنینش نباشد.

البته استعمال دخانیات توسط افراد دیگری که خانم‌ باردار با آنها مواجه است می‌تواند باعث تاخیر در لقاح و کندی رشد نوزاد داخل رحم شود و هنگام تولد کاهش 100 تا 750 گرمی وزن نوزاد را به دنبال داشته باشد. البته تمام مسائلی که ذکر شد لزوما ایجاد نخواهد شد اما به هر حال احتمال این مسائل طبق آمار در خانم‌های سیگاری بالاتر از خانم‌های غیرسیگاری است.

گرد و غبار و سرب موجود در هوا هم همین مشکلات را ایجاد می‌کند؟

بله، این مواد آثاری بر سلامت مادر دارند که به تبع سبب آسیب به جنین می‌شود. مثلا سرب یکی از علل پارگی کیسه آب است که باعث می‌شود نوزاد نارس متولد شود. کندگی جفت و سر راهی بودن آن هم همین‌گونه است.

: آلاینده‌های دیگری هم وجود دارد که مایه نگرانی خانم‌های باردار است، مثل اشعه‌ها، امواج و... در مورد تاثیر این آلاینده‌ها هم بگویید.

به‌طور حتم، گرچه از نظر علمی کاملا اثبات‌شده نیست، اما اشعه‌ها و امواج هم بی‌ضرر نیستند. البته اشعه معمولا خانم‌هایی را تهدید می‌کند که به‌دلیل حرفه‌ای که دارند در مواجهه با آن قرار می‌گیرند. از این قبیل می‌توان به تکنیسین رادیولوژی یا اتاق عمل اشاره کرد. ارتعاشات تلفن همراه هم به‌طور حتم بی‌ضرر نیست ولی آلاینده‌هایی که یک خانم باردار در طول روز با آن در تماس است بسیار متنوع و متفاوت هستند و امکان بررسی تکی آنها وجود ندارد، پس نمی‌توان درصد صدماتی که هر یک از آلاینده‌ها وارد می‌کنند و نوع آسیبی که می‌زنند، مشخص کرد.

امکان پیشگیری وجود دارد؟

مسلما باید همین کار را کرد. یک خانم باردار یا حتی خانمی که قصد بارداری دارد باید توجه ویژه‌ای به محیطی که در آن زندگی می‌کند، آب و غذایی که می‌خورد و مواد شیمیایی‌ای که با آن در ارتباط است، داشته باشد. از ماهی‌های اقیانوسی که گوشتشان حاوی جیوه است باید دوری کرد. یک خانم باردار باید تا جای ممکن مواد غذایی ارگانیک مصرف کند. تلفن‌ همراه را کنار بگذارد و در زمان‌های اوج آلودگی هوا بیرون نرود. تا جای ممکن از مناطق ممنوعه مثل اتاق‌های رادیولوژی دور بماند یا در شرایط ضروری لباس سربی بپوشد. اگر به ناچار با مواد شیمیایی تماس پیدا کرد به خوبی آن ماده را از روی پوستش بشوید و حتما در اتاقی با تهویه مناسب استراحت کند. در نهایت از سیگار و افراد سیگاری دور باشد و اگر خانمی سیگاری است باید حتما خارج از منزل و دور از خانواده سیگار بکشد.