سونوگرافی در دوران بارداری، چگونه و چرا استفاده می شود؟

با استفاده از دستگاه سونوگرافی شما قادر خواهید بود تصاویری از کودک متولد نشده خود را مشاهده کنید. دستگاه سونوگرافی قادر است وضعیت سلامتی عمومی کودک و طرز قرار گرفتن جنین در رحم مادر را مشخص کند و به عنوان یک وسیله راهنما جهت انجام آزمایشهای خاص و یا اعمال جراحی مورد استفاده پزشکان قرار گیرد.
اغلب زنان در دوره بارداری دست کم یک بار سونوگرافی انجام می‌دهند. به طور معمول به کلیه زنان باردار توصیه می‌شود که در هفته‌های ۲۲-۲۰ زمانی که می‌توان کودک را به خوبی در زوایای مختلف دید از دستگاه سونوگرافی استفاده کنند. اگر با انجام سونو گرافی هر نوع مشکلی تشخیص داده شود ممکن است برای کسب اطمینان تا قبل از فرا رسیدن زمان زایمان چندین بار دیگر هم سونوگرافی تجویز شود. به طور معمول دستگاه سونوگرافی به منظور کنترل پیشرفت حاملگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. ولی در موارد خاصی نیز از طریق سونوگرافی اطلاعات سودمندی در اختیار پزشک و کادر درمانی قرار می‌گیرد که این موارد عبارتند از:
- بخشی از ارزیابی بیماران نازا که از طریق دستگاه سونوگرافی انجام می‌پذیرد.
- از طریق سونوگرافی اختلالات صفاتی چون حاملگی خارج رحم در تشخیص داده می‌شود.
- هرگاه پزشک به احتمال سقط مشکوک شود سونوگرافی تصویر می‌کند.
- پزشک جهت کنترل چند قلویی سونوگرافی تجویز می‌کند.

آشنایی با روش کار دستگاه سونوگرافی
اساس کار دستگاه سونوگرافی به یک وسیله ماورای صوتی وابسته است که حرکت هر نوع شیئی را در محیط مایع مشخص می‌کند. کریستالی که در داخل این وسیله قرار می‌گیرد تبدیل‌کننده نام دارد که قادر است جریان الکتریکی را به امواج صوتی با فرکانس بالا تبدیل کند. این امواج قابلیت شنیده شدن توسط گوش انسان را ندارند. امواج صوتی تولید شده توسط این دستگاه از طریق قرار دادن نوک این وسیله بر روی شکم و حرکت دادن به سمت جلو و عقب به خوبی قادر هستند وارد فضای شکم شوند از طریق دهان و یا وسیله که بر روی شکم بیمار قرار داده می‌شود کلیه محتویات ناحیه موردنظر منعکس می‌شود و کریستال موجود در دستگاه، آنها را به صورت امواج صوتی ثبت می‌کند. سپس امواج صوتی به امواج الکتریکی تبدیل می‌شود و قابلیت تولید تصویر بر صفحه‌ای تلویزیون مانند را به دست می‌آورد.
امواج خروجی از دهانه این وسیله شکمی تنها قابلیت عبور از مایعات و بافتهای نرم را دارند، مانند مایع آمنیوتیک یا کلیه و کبد، ولی قابلیت عبور از استخوان و یا گازهای متراکم را ندارند. جهت ارزیابی موارد تهدیدکننده سقط و تشخیص حاملگی خارج رحمی از دستگاه سونوگرافی استفاده می‌کنند همچنین طی درمان نازایی مانند زمانی که از روش آی وی اف استفاده می‌کنند و یا در طول مدت جراحی نوزاد در رحم، از دستگاه سونوگرافی استفاده می‌شود.

اولین سونوگرافی
وسایل و ابزاری که جهت انجام سونوگرافی مورد استفاده قرار می‌گیرند ممکن است در طی اولین حضور شما جهت انجام این آزمایش به نظرتان ترسناک برسد؛ اما ترس شما واقعاً بیجاست. زیرا سونوگرافی بهترین و هیجان انگیزترین موقعیت را برای شما و همسرتان تامین می‌کند تا کودک خود را برای اولین بار ببینید. شما به وسیله این دستگاه می‌توانید به خوبی صدای ضربان قلب کودک خود را بشنوید و حرکات ملایم دستها و پاها و چرخیدن و لگد زدن او را مشاهده کنید. مسئول سونوگرافی برای شما شرح می‌دهد که در تصویر چه قسمتی را مشاهده می‌کنید زیرا تشخیص بعضی از قسمتهای جنین برای شما سخت و غریب است. در برخی از کلینیکها تصویری از کودک شما که به وسیله سونوگرافی مشاهده می‌شود را چاپ می‌کنند و به صورت کارت پستال یادگاری به شما هدیه می‌دهند. ممکن است پس از انجام سونوگرافی از شما درخواست شود تا مجدداً برای انجام این آزمایش مراجعه کنید این در مواقعی است که دستگاه سونوگرافی نتوانسته باشد به طور کامل و واضح کودک را ارزیابی کند.

وضعیت مادر هنگام سونوگرافی
انجام سونوگرافی بدون درد است و معمولاً حدود ۱۵ دقیقه طول می‌کشد. ممکن است برای انجام این کار به شما توصیه شود که حدود نیم لیتر آب بنوشید و ادرار خود را نگه دارید. تحمل این وضعیت می‌تواند ناراحت کننده باشد، اما با وجود مثانه پر از ادرار است که تصویری از اعضاء بدن کودک به وضوح دیده می‌شود، هنگام انجام سونوگرافی ممکن است از شما بخواهند برخی از لباس‌های خود را خارج کنید و قبل از خوابیدن بر روی تخت سونوگرافی لباس مخصوص بیمارستان را بپوشید. همچنانکه پروب سونوگرافی سطح شکم شما حرکت داده می‌شود تصویری بر صفحه تلویزیون دستگاه نمایان می‌شود و شما می‌توانید برای اولین بار از دیدن کودک خود لذت ببرید.

کمک سونوگرافی به کودک
تجویز سونوگرافی بارداری به منظور تضمین سلامت کودک شما می‌باشد و ممکن است بنا به دلایل خاص دیگری نیز طی بارداری تجویز شود. در اینجا چند نمونه از دلایل تجویز سونوگرافی ذکر می‌شود:
- به منظور کنترل قرار گیری و میزان رشد جفت
- جهت کنترل میزان رشد کودک به خصوص هنگامی که تاریخ حاملگی دقیقاً مشخص نیست.
- به منظور بررسی وضعیت کودک آیا برای تولد آماده است در صورتی که موعد زایمان گذشته باشد.
- جهت اثبات قرارگیری کودک به صورت سر و ته در داخل رحم و عدم قرارگیری قسمت تحتانی جنین در مجاورت دهانه رحم بعد از هفته ۳۸ بارداری
- به منظور تشخیص و اثبات ناهنجاری‌های خاص جنین مثل بیماری اسپینا بیفیدا
- به منظور ارزیابی هر نوع عمل جراحی ضروری زمانی که کودک هنوز در داخل رحم است.

آیا انجام سونوگرافی بی خطر است؟
برخلاف رادیوگرافی، سونوگرافی هیچ خطری برای جنین ندارد در مورد عوارض طولانی مدت و یا عوارض بعدی این روش سوالاتی مطرح می‌شود از جمله اینکه آیا بر اثر تماس با امواج صوتی اختلالات شنوایی در کودک ایجاد می‌شود؟
در هر حال تحقیق اخیر ثابت کرده است به علت آن که امواج صوتی تراکم بسیار کمی دارند انجام سونوگرافی به کرات در طی بارداری برای مادر و جنین بی خطر است اما اگر خیلی نگران سلامتی کودک خود هستید تا قبل از هفته ۱۰ بارداری فقط در موارد حیاتی و ضروری از دستگاه سونوگرافی استفاده کنید.

روش‌های تصویربرداری اختصاصی
ممکن است در اوایل بارداری تصویر برداری به وسیله دستگاه داپلر و یا تصویربرداری از پس گردن کودک به شما پیشنهاد شود. این دو انواع خاصی از سونوگرافی هستند که انجام آنها بدون درد می‌باشد انجام این نوع سونوگرافی زمانی لازم می‌شود که پزشک بخواهد از وجود مشکل و یا بیماری خاصی مطلع شود و یا هنگامی که رشد کودک طبیعی نباشد باید برای انجام این کار اقدام کرد. این روشها نسبتاً نوع جدیدی از روش‌های تصویربرداری هستند و ممکن است تنها در بیمارستان‌های بزرگی وجود داشته باشند که واحدهای تخصصی سونوگرافی دارند.

تصویربرداری از پس گردن کودک
این روش تصویربرداری جهت تشخیص ابتلای کودک به بیماری سندروم دان یا مشکلات کروموزومی در مراحل اولیه بارداری تجویز می‌شود. این روش برخلاف آمنیوسنتز یک تست غیر تهاجمی است و نتیجه آن سبب تشخیص صد درصد پزشکان نمی‌شود، ولی به آنها کمک می‌کند تا بفهمند که برای تصمیم‌گیری قطعی از چه نوع آزمایش‌هایی باید استفاده کنند در این آزمایش استقامت پشت گردن کودک اندازه گیری می ‌شود. ضخامت پشت گردن در کودکان مبتلا به سندروم دان بیشتر از کودکان طبیعی است. اگر از طریق این آزمایش وجود مشکلاتی در کودک تشخیص داده شود برای انجام آمنیوسنتز انتخاب می‌شود که این آزمایش به خوبی می‌تواند احتمال ابتلا به این بیماری را اثبات یا رد کند.

تصویربرداری با روش داپلر
در این روش تصویربرداری از امواج صوتی با فرکانس بالا استفاده می‌شود. این امواج به این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرند تا بتوانند حرکات خیلی ظریف کودک و یا چگونگی حرکت گلبولهای قرمز و عروق خونی در جفت را نشان دهند. این روش تصویربرداری به متخصص سونوگرافی امکان می‌دهد که کارکرد جفت را به خوبی مشاهده کند و اگر اکسیژن کافی به بدن کودک نرسد بتواند وضعیت او را به سرعت تشخیص دهد.