وضعیت شیر دادن، چگونه باید باشد؟

۶ ساعت اول پس از زایمان، مهم‌ ترین و خطرناک ‌ترین زمان برای مادر است. در بین مراقبت‌های پس از زایمان، کنترل میزان خو‌ن ‌ریزی و علایم حیاتی مادر(فشار خون، دمای بدن، نبض و تنفس) اهمیت زیادی دارد.

مراقبت‌های معمول پس از زایمان، طی ۳ مرحله انجام می ‌شود که مرحله اول در روزهای اول تا سوم، مرحله دوم در روزهای ۱۰ تا ۱۵ و مرحله سوم در روزهای ۴۲ تا ۶۰ پس از زایمان است. مراقبت‌های نوزاد نیز در ۳ نوبت شامل مراقبت بدو تولد، مراقبت روزهای ۳ تا ۵ و مراقبت روز ۳۰ انجام می ‌شود. برای مادری که در بیمارستان زایمان می‌ کند، مراقبت پس از زایمان در بیمارستان را می ‌توان مراقبت مرحله اول پس از زایمان محسوب کرد.

گفتگوی زیر با دکتر آزیتا صفارزاده، متخصص زنان و فلوشیب لاپاروسکوپی درباره همین مراقبت‌هاست.

مراقبت‌ های ضروری پس از زایمان شامل چه مراقبت‌ هایی است؟
مراقبت‌های ضروری و اولیه برای مادر شامل مراقبت‌ های نوک پستان، رابطه زناشویی بعد از زایمان، تغذیه، یبوست، دردهای پس از زایمان، ورزش برای برگشت عضلات به حالت اولیه و تنظیم خانواده است. رژیم غذایی مادران شیرده بعد از زایمان در مقایسه با زمان بارداری باید کالری و پروتئین بیشتری داشته باشد، زیرا باید پروتئین، کلسیم و سایر موادی که مادر در اثر شیردهی از دست می ‌دهد تامین شود.

برای جلوگیری از کم‌ خونی و کمبود ویتامین‌ها، مصرف روزانه یک عدد قرص آهن و یک عدد قرص مولتی ویتامین تا سه ماه پس از زایمان برای مادر ضروری است.

بهتر است در زمان شیردهی از مصرف غذاهای نفاخ و حساسیت ‌زا مانند گوجه فرنگی، پیاز، کلم، شکلات و ادویه‌ خودداری شود.

وضعیت شیر دادن چگونه باید باشد؟
تغذیه نوزاد با شیر مادر بسیار اهمیت دارد، زیرا شیر مادر علاوه بر مزایای زیادی که دارد، احتیاجات تغذیه‌ای نوزاد را در ۴ تا ۶ ماه اول زندگی برطرف می ‌کند. مادرشیرده باید نوک پستان‌ها را کاملاً تمیز نگه دارد و بدون استفاده از مواد شیمیایی و آرایشی و فقط با چند قطره از شیر خود، آن را چرب کند.

آیا مشکلات گوارشی هم وجود دارند؟
اغلب خانم ‌ها در روزهای اول بعد از زایمان دچار یبوست می ‌شوند که به محض شروع فعالیت بدنی روزانه این حالت از بین می ‌رود. رژیم غذایی مناسب و مصرف مواد غذایی دارای فیبر مانند سبزیجات و میوه به رفع یبوست کمک می‌ کند.

چرا بعد از زایمان درد وجود دارد؟
به علت انقباض رحم برای خروج لخته‌ های خون باقی مانده، گاهی در روزهای اول پس از زایمان، دردهایی شبیه به درد قاعدگی وجود دارد که به پس ‌درد موسوم است. این درد با شیردهی بیشتر می ‌شود که علت آن وجود هورمونی است که در شیردهی ترشح شده و باعث انقباض رحم می ‌شود. اگر درد شدید و مداوم و همراه با تب یا خو‌ن ‌ریزی باشد، باید فورا به پزشک مراجعه شود.

مادران می‌ توانند ورزش کنند؟
برای برگشت سریع ‌تر ماهیچه‌ های شکم و سایر قسمت‌ ها به حالت اولیه، انجام حرکات ویژه ورزشی با نظر پزشک ورزشی در زنانی که زایمان طبیعی کرده‌اند، توصیه می‌ شود.6 ساعت اول پس از زایمان، مهم‌ ترین و خطرناک ‌ترین زمان برای مادر است.

برای تنظیم خانواده چه باید کرد؟
زمان شروع استفاده از روش جلوگیری از بارداری، برای مادران شیرده و غیر شیرده متفاوت است. مادرانی که فقط با شیر خود نوزادشان را تغذیه می ‌کنند، 40 روز پس از زایمان(چون تا 40 روز احتمال حاملگی کمتر است) و مادرانی که اصلاً شیر خود را به نوزاد نمی ‌دهند یا از شیر کمکی استفاده می ‌کنند، 20 روز پس از زایمان، می توانند استفاده از روش پیشگیری را آغاز کنند.

چه علایمی نشان ‌دهنده خطر در دوران پس از زایمان است؟
تب و لرز، خو‌ن ‌ریزی بیش از میزان قاعدگی و یا ادامه خو‌نریزی بیشتر از حد لکه بینی بعد از ۱۰ روز، درد و ورم ناحیه بخیه‌ ها، هر گونه درد، قرمزی و تورم پستان‌ها، لمس توده یا درد و تورم و خروج ترشحات چرکی ازمحل بخیه‌ها، خروج ترشحات چرکی و بد بو از مجرای زایمان، درد زیردل یا درد ساق پا، بی ‌اختیاری دفع ادرار و مدفوع، درد یا سوزش هنگام ادرار کردن، تکرر ادرار، افسردگی شدید، سرگیجه و رنگ پریدگی.

درباره محل بخیه‌ ها هم توضیح می ‌دهید؟
در هر ملاقات با پزشک، محل بخیه‌ها (برش اپیزیوتومی ‌یا سزارین) بررسی می ‌شود. ناحیه برش معمولا بدون درد، التهاب و کشش است. محل برش‌ معمولاً پس از سه هفته ترمیم می ‌شود و نخ بخیه محل برش سزارین، پس از 7 تا 10 روز نیاز به کشیدن دارد.

افسردگی بعد زایمان
برخی مادران ممکن است در روزهای ۳ تا ۶ و حداکثر تا روز ۱۴ پس از زایمان دچار افسردگی خفیف و گذرا(اندوه پس از زایمان) شوند که علایم آن به صورت گریه و بی ‌قراری، اختلال در خواب و اشتها و احساس غمگینی تظاهر می ‌کند.

دوره پس از زایمان، دوره پرخطری از نظر عود بیماری روانی قبلی و یا بروز بیماری روانی جدید است. بنابراین چنانچه عوامل خطر بیماری روانی مانند سابقه بیماری، در مادر وجود دارد و در حال حاضر با علایم اندوه پس از زایمان برگشته است، باید تحت نظر گرفته شود. چنانچه این حالت طولانی و مداوم شود، مشورت با پزشک لازم است. در این موقع، مادران باید احساسات خود را با همسرشان در میان بگذارند.

اگر علایم طولانی و شدیدتر شود، مانند تمایل به خودکشی و آزار به نوزاد، روان پریشی پس از زایمان مطرح است که در مراحل اولیه، به صورت بی‌ خوابی، بی ‌قراری و تغییرات سریع خلق و خو، خود را نشان می‌ دهد. بنابراین اگر سابقه بیماری روانی در مادر و یا خانواده او و یا سایر عوامل خطر وجود دارد، مراجعه به روان پزشک الزامی ‌است.