دوران شیردهی زنان، نیاز های تغذیه ای

تامین نیازهای تغذیه ای مادر و شیرخوار در دوران شیرخواری با تمرکز بر یک تغذیه مناسب و متنوع برای مادر آغاز می شود . تغذیه انحصاری با شیرمادر که در شش ماه اول عمر توصیه شده نیازهای تغذیه ای برای رشد و تکامل مطلوب دوران شیرخواری را فراهم می کند .
غدد پستانی ارگان های بی نظیری هستند که برای بقای شیرخوار طراحی شده و قادر هستند حتی در شرایطی که وضعیت تغذیه ای مادر مناسب نباشد به میزان کافی شیر تولید نمایند . رژیم غذایی مادری که شیر می دهد، باید حاوی ویتامین های A ، B1 ، B2 ، B3 ، B6 ، B12، C، D ، اسیدهای چرب و ید باشد چرا که غلظت این مواد در شیرمادر به تغذیه مادر و ذخایر بدن او وابسته است در حالی که کالری ، پروتئین ، فولات ، املاح و عناصر کمیاب ، تحت تأثیر رژیم غذایی مادر نیستند. با این وجود ، برای جلوگیری از تخلیه ذخایر مادر ، میزان توصیه شده دریافت روزانه غذایی این مواد برای خانم هایی که شیر می دهند بیشتر از میزان میانگین توصیه شده برای بالغین است . توصیه مکمل یاری ویتامین برای شیرخوارانی که شیرمادرمی خورند ، فقط ویتامین D و ویتامین K است . حتی در بین مادرانی که مکمل یاری روزانه ( براساس RDA ) را دریافت می کنند ، غلظت ویتامین D در شیر بسیار کم است و 400 واحد نیاز روزانه شیرخواری را که تغذیه انحصاری با شیرمادر دارد فراهم نمی کند . آکادمی طب کودکان امریکا برای تمام شیرخوارانی که شتیرمادر می خورند ، روزانه 400 واحد ویتامین D را از بعد از چند روز اول عمر تا زمان از شیر گرفتن توصیه می کند . صرف نظر از تغذیه مادر ، غلظت ویتامین K نیز در شیرمادر بی نهایت پایین است . لذا آکادمی طب کودکان امریکا از سال 1961 تا کنون ، برای پیشگیری از بیماری های هموراژیک نوزادان، تزریق ویتامین K را در دوران نوزادی توصیه کرده است .

مواد مغذی موجود در شیرمادر
کدام مواد مغذی تحت تاثیر رژیم غذایی مادر هستند ؟
مطالعات تجربی نشان داده است که ویتامین A و B1 (ریبوفلاوین ) ، B2 (تیامین ) ،B3 (نیاسین) یا پیش نیاز تریپتوفان، B6 (پیریدوکسین) ، B12 (کوبالامین) و ویتامین D باید به میزان کافی در رژیم غذایی مادر وجود داشته باشند تا غلظت آن ها در شیرمادر کافی باشد این مواد فی نفسه و مستقیما" لاکتوژنز را تحت تاثیر قرار نمی دهند اما از خون محیطی مادر و از طریق اپی تلیوم غدد پستانی به داخل شیر منتقل می شوند .
ویتامین A : آغوز، مشخصا" غنی از ویتامین A است . میزان ویتامین A در شیرمادر به ذخیره مادر وابسته است و به صورت رتینیل استر (RETINYL ESTER) در جزء چربی شیرمادر منتقل می شود . چنین تخمین زده می شود که ویتامین A دریافتی یک شیرخوار در مدت شش ماه تغذیه با شیرمادر حدود ۶۰ برابر میزانی است که در دوران جنینی دریافت می کند . به هر حال غلظت ویتامین A در پلاسما و شیر مادرانی که از منابع غذایی دارای ویتامین A کمتر مصرف می کنند پایین است . غلظت ویتامین A در شیر با غلظت پلاسمایی آن در ارتباط است و به عنوان یک "بیومارکر" خوب و مفید جهت بررسی وضعیت ویتامین A می تواند مورد استفاده قرار گیرد . در جوامعی که سطح ویتامین A سرم پایین است ، تغذیه با شیرمادر یک محافظ خوب در برابر " گزروفتالمی " شیرخواران است . مکمل یاری مادران بعد از تولد فرزند ممکن است وضعیت تغذیه ای مادر و ذخیره ویتامین A شیرخوار را بهبود بخشد .
ویتامین های گروه B به غیر از فولات : ویتامین های B1،B2 ، B3، B6 ، B12 ذخیره نمی شوند بنابراین لازم است که در رژیم غذایی مادروجود داشته باشند. این ویتامین ها به سهولت از طریق غدد پستانی به داخل شیر منتقل می شوند اما رژیم های غذایی حاوی غلاتی که با ویتامین های B غنی نشده اند ، همچنین اگر در رژِیم غذایی استفاده ازمنابع حیوانی ناچیز باشد (بنابراین ویتامین B12 کمی دارند) و یا بیماری هایی که بر وضع ویتامین B12 مادر تاثیر می گذارند ممکن است سبب غلظت پایین ویتامین های گروه B در شیرمادر شوند ، استفاده از قرص های ضد بارداری درقبل از دوران حاملگی و یا در طی شیردهی می تواند اثر معکوس بر غلظت ویتامین B6 مادر داشته باشد. زنانی که در مناطقی از دنیا زندگی می کنند که سیاست های غنی سازی مواد غذایی ندارند ، بیشتر درگیر هستند. در کشورهای توسعه یافته، مادرانی که رژیم غذایی خاصی دارند و یا مادرانی که آسیب روده ای داشته و یا عمل "بای پس" معده انجام داده اند یا مادرانی که رژیم فاقد گلوتن دارند که باید ویتامین B جایگزین دریافت کنند و نمی کنند بیشتردر معرض خطر هستند.
ویتامین C: بعضی مطالعات ارتباط بین ویتامین C رژیم غذایی مادر را با غلظت آن در شیرمادر نشان داده اند . یک مطالعه انجام شده در ۲۰۰ خانم ، تفاوت قابل ملاحظه ای در غلظت ویتامین C را بر اساس فصل نشان داد به طوری که این مقدار در ماه های فصل تابستان در بالاترین غلظت خود بود . در مطالعات دیگری که با استفاده از مکمل یاری در رژیم غذایی مادر بود ، ارتباط مستقیمی با غلظت آن در شیرمادر وجود نداشت که این امرنشان دهنده یک مکانیسم تنظیمی خاص برای ویتامین C است . با این وجود مادران باید تشویق شوند غذاهای سالمی را که غنی از ویتامین C است مصرف کنند .
ویتامین D: این ویتامین یک پیش نیاز برای هورمون ( پاراتورمون ) است و بر خلاف سایر مواد که فقط از طریق غذا تأمین می شوند قسمت اعظم ویتامین D در نتیجه سنتز آن در پوست به دنبال تابش اشعه ماوراء بنفش B تولید می شود . تنها قسمت کمی از نیاز روزانه این ویتامین از طریق غذایی است مانند : روغن ماهی ، جگر ، تخم مرغ ( به شکل ویتامین D3 یا کوله کلسیفرول) و قارچ ( به شکل ویتامین D2 یا ارگوکلسیفرول ). اخیرا" مطالعه ای در مورد مکمل یاری ویتامین D در زنان انجام شده ونشان داده که دریافت روزانه ویتامین D از طریق غذا حدود 200 واحد بود درحالی که مقدار تولید شده ویتامین D در بدن در شرایطی که به مدت 24 ساعت تمام بدن در برابر نور آفتاب باشد ( بدون استفاده از ضد آفتاب ) ، 10000 تا 20000 واحد خواهد بود. برای چندین دهه تصور بر این بود که تنها وظیفه ویتامین D ، هوموستاز کلسیم و جلوگیری از بروز ریکتز در کودکان است در حالی که مطالعات دقیق در طول دهه گذشته مؤید نقش مهم و برجسته ویتامین D بر تنظیم عملکرد سیستم ایمنی ذاتی و اکتسابی است. در مورد میزان دقیق ویتامین D در شیرمادر اتفاق نظر وجود ندارد مطالعات نشان داده است که به طور میانگین 70 واحد در لیتر ویتامین D در شیرمادر وجود دارد . آکادمی طب اطفال امریکا در بازنگری سال 2008 توصیه کرد تمام شیرخوارانی که شیرمادرمی خورند و همچنین شیرخوارانی که از فرمولا استفاده می کنند و در روز کمتر از یک لیتر شیر می خورند ( به طور تقریبی در یک لیتر فرمولا 400 واحد ویتامین D وجود دارد ) از بعد از چند روز اول تولد روزانه 400 واحد ویتامین D ، دریافت نمایند . مطالعات اخیر نشان داده اند که مکمل یاری ویتامین D در مادران ، سطح ویتامین D آنان را افزایش می دهد ، بنابراین فعالیت ضد راشی تیسمی شیر آنان نیز بهتر شده و ویتامین D را به شیرخوار خود منتقل می کنند . یک مطالعۀ پایلوت که تجویز روزانه 2000 واحد ویتامینD2 را با 4000 واحد مقایسه می کرد ، میزان ویتامین D منتقل شده به شیرخوار را مورد سنجش قرار داد . نتیجه این بود که افزایش در میزان 25 هیدروکسی دی ، با افزایش فعالیت ضد راشی تیسمی شیر، بهبود سطح ویتامین D شیرخوار همراهی داشت و به وضوح با ویتامین D مادر مرتبط بود. درمطالعۀ پایلوت دیگری که توسط این گروه انجام شد ، مکمل یاری مادر با 400 واحد ویتامین D (مقداری که در بیشتر ویتامین های پره ناتال هست ) را با 6400 واحد در روز مقایسه کرد . شیرخوارانی که مادران آنان در گروهی بودند که 400 واحد درروز ویتامین D می گرفتند ، 400 واحد دریافت کردند و آنانی که مادرانشان به طور راندوم 6400 واحد پلاسبو گرفته بودند ( صفر واحد ) و مادرانی که 6400 واحد ویتامین D گرفته بودند شیرخوارانشان از لحاظ وضعیت این ویتامین ، در شرایط بهتری بودند. ضمنا " هیچ گونه سمیت در مطالعه با دوزهای بالاتر در مادران و شیرخواران دیده نشد . نتیجه ای که از مطالعات مختلف گرفته شده مؤید این نکته است که رابطه مستقیم و محکمی بین میزان ویتامین D موجود در بدن مادر و میزان ویتامین D شیر وی وجود دارد . یعنی اگر مادر دچار کمبود ویتامین D باشد و یا این که حداقل میزان نرمال ویتامین D را داشته باشد ، شیر وی نیز دچار کمبود و یا دارای حداقل میزان نرمال خواهد بود. بنابراین علاوه بر 400 واحد ویتامین D توصیه شده برای شیرخواران ، توصیه می شود که مادران نیز کماکان 400 تا 600 واحد ویتامین D که در دوران بارداری مصرف می کردند را بعد از زایمان ادامه دهند .
اسیدهای چرب: اسیدهای چرب توسط غدد پستان ساخته می شوند اما میزان این اسیدها در شیرمادر به میزان بسیار زیادی به تغذیه مادر و ذخایر بدن وی بستگی دارد. برای جلوگیری از کمبود اسیدهای چرب ضروری در مادر و شیرخوار، وجود امگا ۶ لینولئیک اسید و امگا ۳ لینولنیک اسید در رژیم غذایی الزامی است . در طول قرن گذشته عادت غذایی در نقاط مختلف جهان تغییر کرده و سبب افزایش میزان اسیدهای چرب امگا ۶ نسبت به اسیدهای چرب امگا ۳ دارای زنجیره بلند غیر اشباع شده است. هرکدام از این اسیدهای چرب اثرات بیولوژیک خاص خود را دارند. شاید قوی ترین اسید چرب امگا ۳ از نظر بیولوژیک، " دوکوزاهگزانوئیک اسید " ( DHA) باشد که اثرات ضد التهابی مؤثری دارد . اثر مهم بیولوژیک دیگری که DHA دارد نقش آن در تکامل مغز و ادراک است . مطالعات متعدد نشان داده است که مصرف این نوع از اسیدهای چرب توسط مادر سبب افزایش میزان آن ها در شیر می شود در نتیجه با دریافت این اسیدهای چرب ضروری توسط شیرخوار ، عملکرد مغزی و شناختی وی بهبود می یابد .
ید: میزان "ید" موجود در شیرمادر به شدت تحت تاثیر وضعیت " ید " مادر است. " ید" برای فعالیت تیروئید و عملکرد تکاملی بدن ضروری است . خوشبختانه ، غدد پستانی قادر هستند حتی زمانی که مادر کمبود " ید " دارد میزان کافی " ید " را در شیر فراهم کنند . سازمان جهانی بهداشت اخیرا" توصیه کرده است برای اطمینان یافتن از عدم کمبود " ید " ، مادران روزانه 250 میکروگرم ید در طول دوران شیردهی دریافت نمایند . مادرانی که در مناطقی از دنیا زندگی می کنند که برنامه غنی سازی نمک با " ید " اجرا می شود ، وضعیت " ید " موجود در بدن آن ها مطلوب تر است .

مکمل یاری برای مادران
منابع غذایی باید بیشترین مواد غذایی مورد نیاز مادران شیرده را تأمین کنند اما در مورد بعضی مواد ، مکمل یاری ضروری است . اگر یک مادربه میزان کافی تماس با نور آفتاب نداشته باشد و میزان ویتامین D بدن او پایین باشد باید روزانه ۶۰۰ واحد ویتامین D دریافت کند . در مناطقی که مصرف ماهی و روغن ماهی کمتر است باید از مکمل یاری استفاده کرد. با مصرف مکمل، امگا ۳ DHA را می توان تامین کرد و یا با مصرف تخم مرغ غنی از امگا ۳ و یا ۳ عدد ماهی غنی از امگا ۳ درهفته به این مهم دست یافت. زنانی که ماهی و یا تخم مرغ مصرف نمی کنند برای دریافت ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی گرم روزانه DHA باید از مکمل یاری استفاده کنند .