زنان بعد از زایمان، چرا نمیتوانند شیر بدهند؟

تخمین زده می شود که بیشتر زنان درصورتی که انگیزه داشته و از حمایت خانواده، کارفرما، اجتماع و سیستم بهداشتی درمانی برخوردار باشند، قادر به شروع شیردهی و تداوم آن هستند. علیرغم انگیزه و حمایت ، مادرانی هستند که شرایط طبی و روانی خاص آنان مانع دستیابی به هدف تغذیه شیرخوار با شیرمادر می شوند که این موارد بسیار نادر است .

شکل ظاهری پستان
اندازه پستان
اندازه پستان شاخص موفقیت شیردهی نیست زیرا بیشتر بافت پستان از چربی تشکیل شده نه بافت غددی ، حتی پستان های کوچک می توانند به اندازه کافی بافت غددی داشته باشند که شیرکافی تولید کنند . به هر حال ممکن است پستان های کوچک حجم کمتری از شیر را ذخیره کنند که لازم است تکرر شیردهی بیشتر باشد تا شیرخوار شیرکافی دریافت نماید .
پستان های هیپوپلاستیک / توبولر: اگرچه این نوع پستان ها شایع نیستند ولی معمولا" عدم تکامل پستان گاهی به شکل پستان توبولر تظاهر می کند که همراه با تولید ناکافی شیر است .
بزرگ شدن پستان در طی دوران بارداری: بزرگ شدن پستان در طی دوران بارداری مهم ترین فاکتور در موفقیت شیردهی است اگر پستان در دوران بارداری بزرگ نشود تولید شیر ممکن است اتفاق نیفتد وتغذیه انحصاری با شیرمادر موفقیت آمیز نباشد . علت این موضوع عوامل هورمونی یا آناتومیک است صرفنظر از علت آن ، شیرخوردن به ویژه دریافت کافی شیر توسط شیرخوار باید مرتب پایش شود .

صدمه به پستان و جراحی پستان
ماموپلاستی ، کاشت پستان یا برداشت یک توده از پستان در نتیجه ضربه ، صدمه به پستان یا جراحی آن ممکن است دلیلی برای مشکلات شیردهی باشد ولی به طور کلی ، شیردادن باید توصیه و تشویق شود . سایر کمک ها عبارتند از پایش ، حمایت و تشویق به ویژه در چندین روز اول تولد و پس از آن ، تا ازبرقراری تولید و تداوم شیر اطمینان حاصل شود این احتمال که شاید برقراری شیر دچار مشکل شود را باید با مادر درمیان گذاشت .این مادران باید به افراد خبره و دارای گواهی نامه در مشاوره شیردهی دسترسی داشته و از تشویق و حمایت آنان برخوردار باشند .

ماموپلاستی برای کوچک کردن پستان (Reduction)
خانم هایی که ماموپلاستی می کنند و بخشی از بافت پستان آنان برداشته می شود و نیپل و آرئول تغییر وضعیت می دهند اغلب در تولید شیر کافی دچار مشکل می شوند . اگر برش جراحی در اطراف هاله باشد ممکن است سبب قطع جریان شیر به طرف مجاری شیر واقع در نیپل شود . امکان دارد در اثر رکانالیزه شدن ( دوباره ساخته شدن مجاری شیر ) مادر قادر به تولید مقداری شیر باشد ولی به هر حال تغذیه انحصاری با شیرمادر به ندرت امکان پذیر خواهد بود . در صورتی که نیپل و هاله در طی عمل جراحی در محل خود باقی بمانند پیش آگهی موفقیت در شیردهی بیشتر است .

ماموپلاستی با گذاشتن پروتز (Augmentation)
جراحی به منظور بزرگ کردن پستان با شیردهی موفقیت آمیز سازگار است به ویژه اگر ایمپلنت ( کاشت ) در پشت عضله پکتورال باشد ولی اگر ایمپلنت خیلی بزرگ باشد ممکن است سبب بزرگ شدن پستان در دوران شیردهی شده و در نتیجه حجم شیری را که مادر می تواند در پستانش ذخیره کند محدود نماید همچنین چون جریان خون به بافت غددی پستان نیز محدود می شود در نتیجه تولید شیر نیز محدود خواهد بود بزرگ کردن پستان بهتر است به دلایل موجه انجام شود مثلا" در مواقعی که شکل پستان غیر طبیعی است و یا پستان ها غیر قرینه هستند . در این مادران ، تغییرات پستان در دوران بارداری و تولید شیر در چند روز اول پس از زایمان باید مرتبا" پایش شود .

Lumpectomy
حین برداشتن توده ای از پستان ، اگر اعصاب و مجاری خاصی برداشته شوند ممکن است بر شیردهی اثر بگذارد . در مورد برش دورتادور هاله ، تولید شیر و وزن گرفتن شیرخوار باید مرتبا" ( با فواصل نزدیک ) پایش شود .

درمان قبلی کانسر پستان
گزارشی وجود ندارد که نشان دهد بارداری بعد از درمان کانسر پستان عود بیماری را افزایش دهد . پیشنهاد می شود که خانم ها بعد از درمان کانسر پستان ۵ سال صبر کنند ، سپس برای باردار شدن اقدام نمایند. اگر خانمی زودتر از این زمان باردار شد می تواند از پستان دیگر که سالم است شیر بدهد و در برخی موارد از هر دو پستان به شرطی که جراحی یا پرتودرمانی تداخلی با آن نداشته باشد . پرتودرمانی بعد از لامپکتومی ممکن است سبب شیردهی ناکافی در پستانی که آسیب دیده است شود .

ضربه و سوختگی
اثر ضربه و سوختگی پستان بر فرآیند شیردهی متفاوت بوده و بستگی دارد که چه مقدار از بافت غددی پستان و مجاری شیر مستقیما" آسیب دیده باشند. حتی خانم هایی که دچار سوختگی شدید قفسه سینه در دوران کودکی خود بوده اند که نیاز به پیوند های پوستی وسیع داشته ، در شیردهی موفق بوده اند .

گذاشتن حلقه های تزئینی روی نوک پستان
گذاشتن این حلقه ها با مشکل شیردهی همراه نیست ، مگر این که عفونت کرده و یا جای زخم باقی مانده باشد. این حلقه ها را باید قبل از شیردادن برداشت تا خطر خفگی شیرخوار رفع شود .
نتیجه : در همه موارد فوق مادر می تواند شیر بدهد.

موارد مطلق یا نسبی منع شیردهی
۱) عفونت ها
انتقال میکرو ارگانیسم ها از طریق شیرمادر به شیرخوار در برخی اوقات اتفاق می افتد و درجه خطر برای شیرخوار متفاوت است.
در امریکا مادران مبتلا به HIV و ویروس T_ Cell Lymphotropic) HTLV ۱,۲ ) نباید شیر بدهند چون خطر انتقال ویروس از طریق شیرمادر به شیرخوار وجود دارد.مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها (CDC) هم می گوید ، حتی مادرانی که داروی آنتی ویروس می گیرند نباید شیر بدهند . در کشورهای درحال توسعه که علل عمده مرگ و میر شیرخواران بیماری های عفونی و سوء تغذیه هستند ، بایستی خطر شیرندادن بر سلامت شیرخوار با خطر ابتلاء او به HIV سنجیده شود.در سال ۲۰۱۰ سازمان جهانی بهداشت توصیه های خود در مورد شیردهی توسط مادران HIV مثبت را به روز رسانی کرد. صاحب نظران در امر سلامت معتقدند که با این گونه مادران باید مشاوره انجام شود که یا در حین شیردهی از داروی ضد رتروویروس استفاده کنند و یا به شیرخوار خود شیر ندهند. حتی اگر هم این داروها در دسترس نباشند باید خانم ها به تغذیه انحصاری با شیرمادر به مدت ۶ ماه و تداوم آن تشویق شوند ، مگر اینکه عوامل اجتماعی و محیطی برای انتخاب یک جایگزین برای شیر مادر ، مناسب باشد.
2) سل ریوی
به علت نگرانی از سرایت سل از طریق تماس نزدیک با مادر ، زنانی که سل فعال ریوی دارند تا دو هفته پس از شروع درمان آنتی بیوتیکی مؤثر ، نباید خودشان به بچه شیر بدهند ولی چون با سیل سل وارد شیر مادر نمی شود تغذیه شیرخوار با شیر دوشیده شده مادر منعی ندارد. پس از دو هفته اگر پزشک تشخیص داد که مادر ، بیمار نیست اومی تواند مستقیما" از پستان خود به شیرخوار ، شیر بدهد.
3) آبله مرغان ( واریسلا زوستر)
اگر مادر ۵ روز قبل تا ۲ روز بعد از زایمان به این بیماری مبتلا شود ، باید به نوزاد VZIG (ایمیونوگلوبولین واریسلا زوستر) تزریق شود. می توان به مادری که در خطر بالایی از جهت مواجهه با این بیماری قرار دارد واکسن تزریق کرد . مشخص نیست که ویروس در شیر هم وارد می شود یا نه . بعضی از پزشکان تغذیه با شیر مادر را فقط بعد از تزریق ایمونوگلوبولین توصیه می کنند . شیرخوار نباید با ضایعات پوستی آبله مرغان در مرحله ای که هنوز خشک نشده تماس داشته باشد.
4) ویروس تبخال
مادران مبتلا به تبخال پستان نباید از پستان مبتلا شیر بدهند و باید ضایعه را بپوشانند تا شیرخوار با آن تماس نداشته باشد. مادران مبتلا به تبخال ژنیتال ، با رعایت موازین بهداشتی و شست و شوی دست ها می توانند شیر بدهند .
5) ویروس سایتومگال
این ویروس ممکن است در شیر مادر پیدا شود. درشیرخوار ترم سالم ، بیماری علامت دار CMV که از طریق شیر مادر منتقل شده باشد ، شایع نیست .ولی در مورد شیرخواران نارس این نگرانی وجود دارد که بیماری علامت دار به صورت " سندرم شبه سپسیس " ( Sepsis _ like syndrome ) ظهور کند
فریز کردن شیر در دمای منفی 20 درجه ، ممکن است بیماری زایی ویروس CMV را کاهش می دهد.
۶) هپاتیت B
شیرخوار متولد شده از مادر HBsAg مثبت ( مادری که به ویروس هپاتیت بی آلوده شده و سیستم ایمنی او نسبت به آن واکنش نشان داده است) باید واکسن و ایمونوگلوبولین دریافت کند. نیازی به تأخیردرشروع شیردهی به منظور ایمن سازی شیرخوار نیست ، چرا که شیردادن ، حتی قبل از این که واکسن آن در دسترس باشد ، ممنوعیتی نداشته است .
۷) هپاتیت C
گرچه ویروس هپاتیت C و آنتی بادی آن در شیر انسان یافت شده است ولی گزارشی از انتقال ویروس از طریق شیر مادر ارائه نشده ، بنابراین ابتلا مادر به هپاتیت C ممنوعیتی برای شیردهی محسوب نمی شود.
۸) آنفلوانزای H۱N۱ ( آنفلوانزای خوکی)
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها ی امریکا (CDC )پیشنهاد می کند که مادرمبتلا به انفلوانزای خوکی ، می تواند شیرش را بدوشد وشخص دیگری که بیمار نیست آن را به شیرخوار بدهد . اگر مادر با داروی ضد ویروس درمان می شود شیردهی منعی ندارد . به مادرانی که به منظور پیشگیری از ابتلا به انفلوانزا دارو می گیرند توصیه می شود که شیردهی از پستان را تا زمانی که علایم انفلوانزا ( تب ، سرفه و گلودرد ) را نداشته باشند ، ادامه دهند .
۹) درمان سرطان
مادران مبتلا به سرطان پستان نباید درمان خود را به تأخیراندازند تا بتوانند شیردهی هم داشته باشند . بسته به نوع درمان ، زنانی که شیمی درمانی با آنتی متابولیت ها را انجام می دهند ممکن است بعد از هر دوره درمان ، تا زمانی که دارو از بدن پاک شود شیر خود را دوشیده و دور بریزند .
پرتودرمانی پستان ممکن است به بافت حساس پستان آسیب برساند لذا در بارداری بعدی شیردهی از پستان اشعه دیده مشکل ساز خواهد بود.

کدام بیماری شیرخوار ممنوعیت شیردهی محسوب می شود؟
گالاکتوزمی
شیرخوار مبتلابه گالاکتوزمی کلاسیک (کمبود گالاکتوز1 فسفات یوریدیل ترانسفراز) نمیتواند شیر حاوی لاکتوز را هضم کند و چون لاکتوزکربوهیدرات اصلی شیر مادر و شیر گاو است این شیرخواران نباید از شیرمادر و شیر گاو دارای لاکتوز استفاده کنند . اما در برخی فرم های خفیف ژنتیک گالاکتوزمی ، تغذیه با شیر مادر به صورت نسبی امکان پذیر است .
اختلالات متابولیک
شیرخواران مبتلا به سایر اختلالات متابولیک ممکن است شیر انسان را تا حدی تحمل کنند . ولی این توصیه به دریافت پروتئین مورد نیاز و سایر فاکتورها نیز بستگی دارد .
PKU ( فنیل کتونوری ) را می توان با ترکیبی از تغذیه نسبی با شیر مادر و شیر مصنوعی ( فرمولا ) بدون فنیل آلانین ، درمان کرد.شیر انسان در مقایسه با شیر مصنوعی فنیل آلانین کمتری دارد.