قوانین مرخصی زایمان، نیاز به اصلاح دارد؟

تغذیه با شیر مادر یکی از عوامل مؤثر در ارتباط بین مادر و کودک است و باعث تکامل جسمی و روحی کودک می‌شود. از این رو؛ پژوهشگران دانشگاه اصفهان تجربه‌ زنان شاغل را در خصوص شیردهی مورد بررسی قرار دادند.
با ظهور دنیای مدرن، اشتغال زنان به مسئله‌ای چالش برانگیز تبدیل شده است. برخی، حضور زنان در اجتماع را سبب تعالی و رشد زن و جامعه می‌دانند و برخی دیگر اشتغال زنان را، عاملی برای دور شدن مادران از وظایف همسری و مادری برمی‌شمارند.
بخش عمده‌ای از زنان شاغل به دلیل جدایی کار از خانواده قادر نیستند به صورت همزمان وظایف و فعالیت‌های شغلی و خانوادگی را انجام دهند. تقریباً همه پژوهش‌هایی که در حوزه رابطه متقابل کار-خانواده انجام شده‌اند، به این مطلب اشاره کرده‌اند که تعارض کار-خانواده می‌تواند بر کیفیت زندگی شغلی و خانوادگی تأثیر منفی بگذارد. به طوری که میزان رضایت فرد از زندگی را پایین بیاورد، سبب پریشانی‌های خانوادگی و شغلی شود و در کل افسردگی و ضعف سلامتی را در شخص ایجاد کند. اما در برخی مطالعات انجام شده بر اهمیت تکثر نقش‌ها و تأثیر مثبت آن در ارتقای وضعیت روحی و جسمانی زنان تأکید شده است.
در سال ۱۳۹۲ قوانین مربوط به مرخصی زایمان و شیردهی، به صورت پیشنهاد مشترک مرکز امور زنان و خانواده و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی وقت تدوین و به هیئت دولت ارائه شد. مدت مرخصی زایمان و شیردهی در این لایحه ۹ ماه و برای وضع حمل دوقلوها یا بیشتر ۱۲ ماه در نظر گرفته شده است. در این لایحه پیش بینی شده بود ساعت شیردهی برای مادرانی که نوزادشان هنوز یک ساله نشده است، ۲ ساعت و برای کودکان بالای یک سال تا ۲ سال، یک ساعت در نظر گرفته شود. همچنین در این لایحه مهد کودک‌های نزدیک محل کار کارکنان زن نیز در نظر گرفته شده است.
اگرچه در محیط کار قوانین حمایتی درباره تغذیه با شیر مادر وضع شده است اما خروج زنان از منزل بر شیردهی آن‌ها تأثیرگذار است. از این رو، سعیده یراقی و سعیده الهی دوست؛ کارشناس ارشد مطالعات زنان، دانشگاه اصفهان و دکتر علی ربانی خوراسگانی؛ استاد گروه علوم اجتماعی دانشگاه اصفهان، تجارب زیسته زنان شاغل اصفهانی از شیردهی را مورد بررسی قرار دادند.
در این پژوهش با ۱۶ زن شاغل متأهل برای جمع‌آوری اطلاعات مصاحبه انجام گرفت و نکات کلیدی از صحبت‌های آنان استخراج شد. مدت زمان هر مصاحبه‌ها بین ۶۰ تا ۹۰ دقیقه بود و مکالمات با استفاده از دستگاه ضبط صوت، ضبط و سپس لغت به لغت روی کاغذ پیاده شد.
پس از بررسی مصاحبه‌ها مشخص شد که از نظر شرکت‌کنندگان در این تحقیق، «خانواده حمایت کننده»، «الگوهای شغلی»، «بر هم کنش‌های کار-خانواده»، «الگوهای شخصیتی»، «جایگزین مادر» و «محیط کار بدون حمایت»، عواملی هستند که بر شیردهی مادران تأثیر می‌گذارند.
داشتن خانواده حمایت‌کننده، به خصوص همراه بودن همسر و حمایت جسمی و روحی مادربزرگ‌ها باعث می‌شود مادران دوران شیردهی را با موفقیت به پایان برسانند.
بیشتر مشارکت‌کنندگان در این تحقیق نگرش مثبتی نسبت به اشتغال خود داشتند اما در محیط کار محدودیت‌هایی در حمایت از مادران و شیردهی وجود دارد. مادران مطالعه شده در این پژوهش معتقدند قوانین شیردهی در محیط کار به درستی رعایت نمی‌شود.
کوتاه بودن دوره مرخصی زایمان و وجود نقص در قانون شیردهی و رعایت‌شدن صحیح این قانون در محیط‌های کار، ممکن است باعث شود زنان مجبور به ترک محیط کار شوند و این اجبار ممکن است سبب ناکامی و افسردگی آن‌ها شود. در چنین شرایطی حتی اگر کار را نیز ترک نکنند، مجبورند از شیر خشک استفاده کنند و در بسیاری از مواقع دچار عذاب وجدان می‌شوند و خود را سرزنش می‌کنند به‌ویژه اگر از نظر شخصیتی، مسئولیت‌پذیری بالایی داشته باشند.
پژوهشگران این مطالعه برای جلوگیری از این مشکلات پیشنهاداتی را مطرح کردند:
برای ایجاد حس استقلال مالی و رفع نیاز مالی به اشتغال می‌توان در هنگام ازدواج مهریه‌های متعارف قرار داد و شرایطی برای دریافت مهریه فراهم کرد.
برای رفع نیاز غیر مالی به اشتغال و به بیان دیگر ایجاد «حس مفید بودن»، باید برای دختران نوجوان و جوان برنامه‌ریزی فرهنگی داشت تا مشخص شود تعریف آن‌ها از مفید بودن چیست و نقش بسیار مهم مادری را برای اقشار مختلف جامعه تبیین کرد تا این تفکر اصلاح شود که در خانه ماندن، دلیل بیهودگی و غیر مفید بودن نیست.
با توجه به مشکلات اشتغال تمام‌وقت، بهتر است مشاغل نیمه‌وقت و خانگی را گسترش داد تا نیاز زنان به حضور اجتماعی و داشتن پایگاه اجتماعی برطرف شود.
برای آگاه کردن افراد خانواده به‌ویژه همسران نسبت به شیر مادر و نقش حمایتی آن‌ها تلاش کرد.
اگرچه در طول سال‌های اخیر قوانین افزایش مرخصی زایمان تصویب شده است، این قوانین در همه ادارات توسط کارفرمایان اجرا نمی‌شود. به همین دلیل، ایجاد تسهیلات لازم برای زنان شاغل برای شیردهی آسان مثل قراردادن اتاق شیردهی در اداره‌ها، قراردادن شیردوش‌برقی در اداره‌ها، ملزم کردن کارفرمایان به همکاری با مادران برای استفاده درست و به جا از پاس شیر و استفاده از مرخصی زایمان به مدت ۹ ماه، ضروری است.
کارفرمایان و سازمان‌های مسئول امور اشتغال، مشاغل خانگی و با دستمزد را گسترش دهند. به‌ویژه برای زنان بدسرپرست و بی‌سرپرست که امکان بهره‌مندی از مراکز نگهداری کودک را ندارند. همچنین برای زنان امنیت شغلی ایجاد کنند تا زمان بهینه بارداری برای آن‌ها از دست نرود.
نتایج این پژوهش، بهار سال ۱۳۹۸ در فصل‌نامه «جامعه‌شناسی کاربردی» دانشگاه اصفهان به چاپ رسیده است.