کاهش درد زایمان، روش های دارویی و غیر دارویی

روشهایی که برای کاهش درد زایمان بکار می روند عمدتا به دو گروه تقسیم می‌شوند: روشهای دارویی و غیر دارویی.

الف- روشهای دارویی
روشهایی که با تزریق یا استنشاق نوعی داروی بیحسی مانع انتقال حس درد به مغز می‌شود، شامل:
1- بی‌حسی نخاعی یا اپیدورال: داروی بی حسی در فضای ستون فقرات و در اطراف یا داخل نخاع بلافاصله قبل از زایمان تزریق می شود. دراین روش زن درد را احساس نمی کند ولی بیدار و هوشیار است.
۲-استنشاق داروی بی دردی: داروی بی حسی به شکل گاز از طریق گذاردن ماسک بر روی بینی و دهان به بدن زن منتقل شده و دردهای وی را تا حدی کاهش می دهد.
3-تزریق داروی برای کاهش درد: در این روش دارو در داخل عضله و یا رگ تزریق می شود که زن درد کمتری را احساس کند.
اکثر زایمان‌ها با درد و ناراحتی همراه هستند که شدت آن به عوامل فردی، تعداد و نوع زایمان، اندازه و وضعیت قرار گرفتن جنین در رحم بستگی دارد اما راهکارهایی برای آسان‌تر کردن تحمل این درد برای مادر وجود دارد؛ با انجام زایمان طبیعی و استفاده از روشهای کاهش درد می‌توان یک تجربه خوشایند از زایمان برای خود ایجاد کرد و به حفظ سلامت خود و نوزاد خود کمک کرد؛ امروزه اکثر این روشها در ایران قابل دسترسی است.

ب- روشهایی غیردارویی
روش‌هایی که بدون استفاده از داروی بی‌حسی و با استفاده از مهارت زن موجب می‌شود که وی بتواند زایمان خود را آگاهانه هدایت کند در این حالت، زن باردار قادر است که احساس درد زایمان را به حداقل برساند؛ این روشها که اثرات آن ثابت شده است شامل موارد زیر است از:
1- مهارت‌های تنفسی، تن آرامی: گرچه کاربرد تکنیک‌های تنفسی مناسب درطی مراحل زایمان باعث شلی عضلانی نیز می شود اما مهمترین تاثیر و هدف تکنیک ها کاهش درد با تمرکز به تنفس حین مراحل زایمان است که باعث می شود سلولهای مغزی که محل ثبت تحریکاتی مانند درد هستند با این پیام ها نیز مشغول شوند و لذا پیام درد کمتر ثبت می شود؛ هماهنگی بین تنفس، تن آرامی بدن و تمرکز و تجسم حین مراحل زایمان فکر زن باردار را از درد منحرف می کند، بنابراین توصیه می شود زن باردار با تمرین مداوم ذهن و بدن خود را آماده کند.
۲- قرار گرفتن در وضعیت‌های مختلف در زمان درد: تغییر وضعیت موجب رفع خستگی، راحتی بیشتر و گردش خون بهتر می شود. زن باردار می تواند به دلخواه خود، هر حالتی که راحت تر است (مانند نشسته، ایستاده، خوابیده، درازکشیده و یا راه رفتن) را انتخاب کند. آزادی در انتخاب وضعیت موجب می شود تا توانایی وی برای تحمل درد زایمان افزایش یابد واحساس رضایت و خشنودی کند.
3- تمرکز، تجسم خوشایند، احساس شادمانی و انحراف فکر: زن باردار در حین دردهای زایمانی فشار جسمی و روانی زیادی را متحمل می شود که با فکرکردن به خاطرات خوشایند و انحراف فکر، تفکرمثبت، اعتماد به نفس که بر روی ذهن تاثیر می گذارند می تواند احساس درد را به حداقل برساند.
۴- آوای قرآن یا موسیقی: شنیدن آوای قران بیش از موسیقی، در چهار ساعت ابتدای مرحله فعال زایمانی از شدت درد می‌کاهد؛ براساس روایات واحادیث ائمه وبزرگان دین اسلام جهت کاهش دردهای زایمانی ادعیه و دستورالعمل های خاص و متفاوتی، ازجمله تکرار آیه ۳۵ از سوره آل عمران یا قرائت سوره های مریم، انشقاق از قران درطول مدت زایمان توصیه شده است.
5- سرمای سطحی: در این روش استفاده از کیسه آب یخ یا تکه های یخ بر روی قسمتی از دست که بین انگشت اشاره و شصت می باشد (نقطه هوکو) توصیه می شود. این روش طبق تحقیقات انجام شده می تواند بر تجربه زایمان تاثیر مثبت داشته و راهکاری جهت کاهش درد زایمان باشد.
۶- زایمان درآب: یکی از روشهای غیردارویی استفاده از وان آب گرم است؛ آب گرم برای کاهش درد، آرامش و راحتی مادر در طی زایمان مفید است. آب گرم موجب کاهش درد و اضطراب و پیشرفت زایمان می‌شود؛ در استفاده از آب گرم مادر باید ۱ تا ۲ ساعت در آبی که درجه حرارت آن نزدیک به درجه حرارت بدن است، قرار بگیرد؛ وقتی مادر در وان آب گرم قرار می‌گیرد آب گرم موجب کاهش احساس فشار وزن رحم بر بدن مادر شده و باعث پیشرفت سریعتر زایمان می‌شود؛ استفاده از وان آب گرم در طی زایمان بی‌خطر است و عوارض شناخته شده‌ای در استفاده از وان آب گرم بر روی مادر و نوزاد نشان داده نشده است.
7- لمس و ماساژ: این روش راهی برای آرام کردن است؛ مدارکی دال بر انتقال انرژی از طریق لمس موجود است. نوازش اطمینان بخش و دوستانه قسمت گونه و موها، درآغوش گرفتن، ماساژ نواحی دست، کمر، باسن و سایر قسمت های بدن توسط همراه می تواند موجب کاهش درد وتسکین زن باردار شود. ماساژ درطی مراحل زایمان میانگین شدت درد را کاهش می دهد.
۸ - تحریک الکتریکی عصب از راه پوست: در این روش یک دستگاه الکتریکی مخصوصی برروی کمر نصب می شود و با فرستادن امواج، موجب کاهش درد هنگام انقباضات رحم می گردد. استفاده از این دستگاه شدت درد حین زایمان را بدون هیچگونه اثر مضری بر روی مادر و جنین کاهش می دهد.
9- آروماتراپی: استفاده از اسانس های روغنی مشتق از گیاهانی مانند اسطوخودوس وگل یاس و شمعدانی به روش ماساژ در حین زایمان، روی ذهن مادران تاثیر داشته و باعث کاهش درد می شود؛ حتی وقتی اسانس‌های روغنی مانند اسطوخودوس در هوا پخش شده و توسط ریه ها در بین انقباضات رحمی تنفسی شوند باعث کاهش درد می‌شوند.
۱۰- رفتارهای حمایتی توسط همراه یا ماما: حمایت مداوم در درد زایمان بعنوان یکی از انواع رفتارهای حمایتی، توسط ماما یا همراه آموزش دیده ارائه می‌شود و شامل مجموعه‌ای از حمایت روانی فیزیکی، دادن اطلاعات مورد نیاز و پاسخگویی به سؤالات مادر است؛ این حمایت‌ها در گذشته بصورت سنتی توسط زنان دیگر انجام شده است. حمایت مداوم علاوه بر کاهش درد باعث کاهش استفاده از روش های بی حسی و بیهوشی و سزارین می شود و در مقابل میزان رضایتمندی از تجربه زایمان افزایش می یابد. اثر این روش بویژه وقتی که حمایت توسط افرادی غیر از کارکنان بیمارستان انجام می ‌یرد بیشتر است؛ از آنجایی که روشهای غیر دارویی نیز نیازمند آموزش و فراگیری مهارت است، برای انتخاب هر یک از آنها حتما با پزشک یا ماما مشورت شود.

مزایای زایمان طبیعی
زایمان طبیعی در مقابسه با زایمان سزارین مزایای بسیاری دارد؛ از جمله مهمترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ـ عوارض بیهوشی در زایمان طبیعی وجود ندارد در حالی که در سزارین بدلیل بیهوشی همراه با خطرات زیادی است.
ـ درصد ابتلا به عفونت رحم و عفونت ادراری در مادران با زایمان طبیعی کمتر از مادران سزارینی است.
ـ روش زایمانی نقش مهمی در تنظیم سیستم دفاعی مادر و نوزاد ایفا می کند. بدلیل فعالیت بدنی طولانی در حین زایمان طبیعی یکسری از فاکتورها در خون مادر ترشح می شود که نقش مهمی در خونسازی و پاسخ ایمنی و دفاع نوزادی در برابر استرس و عفونت دارد میزان این فاکتورها در مادران که زایمان طبیعی می کنند و نوزادانی که با زایمان طبیعی متولد می شوند بالاتر از سزارینی‌ها است.
ـ طول مدت بستری در زایمان طبیعی کمتر بوده و برگشت به کارهای روزانه خیلی زودتر اتفاق می‌افتد.
ـ میزان خونریزی در مادران با زایمان طبیعی کمتر است.
ـ هزینه زایمان طبیعی برای خانواده و جامعه کمتر است.
ـ عوارض زخم، عفونت آن و مشکلات بعدی مربوط به آن بدلیل طبیعی بودن زایمان و عدم انجام جراحی در مادران با زایمان طبیعی وجود ندارد.
ـ مادرانی که زایمان طبیعی می کنند بدلیل هوشیاری بلافاصله بعد از زایمان می توانند ارتباط عاطفی با نوزاد خود برقرار نمایند و شیردهی را آغاز کنند.