افتادگی مثانه بعد از زایمان، درمان چگونه است؟

می‌گوید: «اصلا نمی‌خواهم زایمان طبیعی داشته باشم» و کوتاه هم نمی‌آید. می‌پرسم:‌ «چرا؟» جواب می‌دهد: «نمی‌خواهم هزار و یک مشکل پیدا کنم و مثل مادرم دچار افتادگی رحم و مثانه شوم، تکرر ادرار پیدا کنم و...» با خجالت ادامه می‌دهد:‌ «مشکل زناشویی هم که...» این ذهنیت خیلی از خانم‌های ایرانی است و شاید علت افزایش تمایل آنها به سزارین هم همین ترس‌ها باشد.
اتفاقا شیوع افتادگی مثانه و رحم هم کم نیست ولی نمی‌توان همه تقصیرها را گردن زایمان طبیعی انداخت چون به قول خانم دکتر طاهره افتخار، جراح و متخصص زنان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، این مشکل علت‌های خیلی زیادی دارد و حتی خانم‌های مجرد به آن دچار می‌شوند و اگر مانند کشورهای دیگر برای خانم‌ها قبل از بارداری، در طول این دوران و بعد از زایمان ورزش‌های خاص تقویت عضلات کف‌لگن انجام شود، احتمال افتادگی رحم پس از زایمان بسیار کم خواهد بود.

علت افتادگی رحم و مثانه چیست؟
افتادگی‌ها و اختلال‌های کف‌لگن به علت ضعف عضلات کف‌لگن و پارگی فاشیای قدام و خلف واژن اتفاق می‌افتد. وقتی قدام واژن دچار اختلال و پارگی باشد، ممکن است حتی با عطسه و سرفه هم ادرار بی‌اختیار خارج شود. گاهی هم دیواره قدام واژن که مثانه روی آن قرار دارد به صورت توده از آن خارج می‌شود که به آن «سیستوسل» می‌گویند. اگر دیواره‌ خلفی دچار مشکل باشد نیز رحم نازل می‌شود و داخل واژن می‌افتد؛ یعنی «رکتوسل».

چه کسانی بیشتر دچار این مشکلات می‌شوند؟
خانم‌هایی که عوامل خطر در آنها وجود دارد مثلا مبتلا به آسم هستند و مدام سرفه می‌کنند یا دچار یبوست مزمن‌اند. هر عاملی که باعث افزایش دائمی فشار شکم شود، ممکن است باعث افتادگی رحم و مثانه شود. حتی برخی مبتلایان اصلا ازدواج نکرده‌اند ولی به علت یبوست مزمن دچار پرولاپس یا افتادگی رحم می‌شوند. زایمان سخت با فورسپس یا وسایل دیگر، زایمان طول کشیده و سخت، زمینه ژنتیکی، بافت همبندی ضعیف و سوءتغذیه و سوءجذب موادغذایی که باعث اختلال جذب مواد پروتئینی شود نیز باعث بروز این اتفاق خواهدشد. خود بارداری هم فشار مزمن روی لگن است.
اینکه می‌گویند هر خانمی که زایمان طبیعی داشته باشد، حتما دچار افتادگی رحم یا مثانه می‌شود، درست است؟
درست است که یکی از عوامل شایع خطر، زایمان طبیعی است مخصوصا اگر سر بچه بزرگ باشد یا زایمان سخت و طول کشیده شود، ولی همه خانم‌هایی که زایمان طبیعی دارند، دچار افتادگی نمی‌شوند زیرا به بافت همبندی فرد بستگی دارد؛ ممکن است خانمی چهار زایمان داشته باشد و به افتادگی رحم مبتلا نشود و خانمی دیگر با یک زایمان، دچار این مشکل شود.

عوارض ابتلا به این مشکل چیست؟
بی‌اختیاری ادرار و حالت اضطرار در دفع ادرار؛ این بیماران به محض اینکه احساس می‌کنند، باید برای دفع ادرار به دستشویی بروند در غیر این صورت نمی‌توانند آن را کنترل کنند. گاهی هم اختلال دفع مدفوع پیدا می‌کنند که یا به صورت اضطرار در دفع است یا هرچه زور می‌زنند، نمی‌توانند دفع داشته باشند. عده‌ای هم دچار مشکلات جنسی می‌شوند و به رضایت و ارگاسم نمی‌رسند چون عضلات واژن شل شده‌اند. احساس ناراحتی و سنگینی در ناحیه پایین شکم نیز از دیگر عوارض است.

درمان چگونه است؟
به مشکل و فرد بستگی دارد. برخی بیماران با فیزیوتراپی و دارو درمان می‌شوند و برخی دیگر باید از راه واژن یا شکم جراحی شوند. گاهی هم برای خانم‌هایی که مسن‌تر هستند یا بافت فاشیای‌شان ضعیف است از بافت مش استفاده می‌شود که یا ساختنی و مصنوعی است یا از بافت انسانی یا حیوانی.
کسانی که جراحی می‌شوند، صددرصد بهبود می‌یابند یا احتمال عود هم وجود دارد؟
این مساله به شرایط بیمار بستگی دارد. در 10 درصد موارد ممکن است مشکل عود کند مثلا در خانم‌های مسن که بافت‌هایشان از بین رفته یا خانم‌هایی که علت افتادگی رحمشان یبوست مزمن بوده و همچنان هم درمان نشده، احتمال عود وجود دارد.

می‌توان از افتادگی رحم و مثانه پیشگیری کرد؟
گاهی امکان‌پذیر است. مثلا اگر پزشک متوجه شود جنین درشت است یا در طول زایمان حس کند پیشرفت زایمان کند است، سزارین را توصیه می‌کند در غیر این صورت، گاهی آنقدر صدمه شدید خواهد بود که بافت عضلانی فلج می‌شود و جبران‌پذیر نیست و بافت کاملا از بین می‌رود. این عارضه با فیزیوتراپی کمی ترمیم می‌شود ولی برگشت‌پذیر نیست. در برخی موارد نیز لازم است درمان‌های نگهدارنده یا جراحی انجام شود. تقویت عضلات کف‌رحم در دوران بارداری و بعد از زایمان نیز تا حد زیادی جلوی بروز این مشکل را می‌گیرد.

منظورتان از درمان نگهدارنده چیست؟
از تغییر سبک زندگی بیمار گرفته تا کاهش اضافه‌وزن و... . وزن و تغذیه در این بین نقش مهمی دارند، برخی خانم‌ها هیچ علامتی از افتادگی رحم ندارند ولی به محض اینکه وزنشان اضافه می‌شود یا رژیم‌غذایی‌شان تغییر می‌کند، دچار بی‌اختیاری ادرار یا تشدید آن می‌شوند. تمرین برای تقویت عضلات کف‌لگن در منزل هم بسیار موثر است.

چه زمانی جراحی پیشنهاد می‌شود؟
اگر افتادگی خفیف باشد، جراحی به عنوان اولین راه‌حل نیست. ابتدا همان‌طور که گفتم تغییر شیوه زندگی و تغذیه توصیه و حتی داروهایی تجویز می‌شود که خیلی موثرند. در مرحله بعد، پزشک مداخلاتی انجام و دستگاهی به نام پساری داخل واژن قرار می‌دهد. این روش تا حد زیادی علایم را از بین می‌برد و در درازمدت باعث بهبود هم می‌شود ولی متاسفانه خانم‌ها کمتر تن به انجام این اقدام‌ها می‌دهند و می‌خواهند خیلی زود مشکل با جراحی حل شود!
اگر خانمی برای درمان اقدام نکند، ممکن است دچار عوارض جدی‌تر می‌شود؟
حتما مشکل‌ساز خواهد بود، مثلا بیماری ۶۰ ساله داریم که هیچ وقت ازدواج نکرده‌اند و در حال حاضر به دلیل نارسایی کلیه بستری شده‌اند. علت مشکلشان هم افتادگی رحم و مثانه است چون اگر این افتادگی شدید باشد، باعث نارسایی کلیه می‌شود.

افتادگی رحم باعث بروز مشکلات جنسی هم می‌شود؟
بله ولی برخی خانم‌‌ها تمام مشکلات جنسی‌شان را به افتادگی رحم و ریلکس‌شدن واژن بعد از زایمان طبیعی ربط می‌دهند در صورتی که این‌طور نیست. این اتفاق فقط در برخی موارد می‌افتد.

چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد؟
خانم‌ها با مشاهده هر مشکلی باید حتما به پزشک حاذق مراجعه کنند مخصوصا اگر فشار و درد در ناحیه شکم، بی‌اختیاری ادرار و مدفوع، تکرر ادرار و فوریت در دفع آن دارند یا توده‌ای از واژن خارج شده باشد، احتمال افتادگی رحم و مثانه وجود دارد.

حرف آخر؟
خیلی از پژوهش‌ها نشان داده که ورزش عضلات کف لگن در پیشگیری و درمان افتادگی رحم و مثانه بسیارمفید است و باعث می‌شود نیاز به جراحی که گاهی مقاربت دردناک هم از عوارض آن و پرهزینه است، از بین ‌برود. تقویت عضلات کف‌ لگن در دوران بارداری و بعد از زایمان هم مفید است. در حال حاضر در بیمارستان میلاد براساس برنامه‌ای خانم‌های باردار را ورزش می‌دهند تا عضلات کف لگن تقویت شود و در اثر زایمان کمتر صدمه ببیند و زایمان راحت‌تر انجام شود. بعد از زایمان هم این ورزش‌ها انجام می‌شود تا از مشکلات مربوط به واژن که اختلال جنسی و دفع، پیش می‌آورد تا حد زیادی پیشگیری یا شدت آنها کم شود.