تغییرات بدن بعد زایمان، زود گذره؟
برخی از مادران در روزهای اول پس از زایمان احساس اندوه و غم بی‌دلیل می‌کنند که معمولاً زودگذر است.
شش هفته اول بعد از زایمان، دوران نقاهت پس از زایمان (نفاس) نامیده می‌شود. در این مدت نیز لازم است مادر در چند نوبت توسط کارکنان بهداشتی مراقبت شود. پدر و مادر نیز باید به تغییرات طبیعی و خطراتی که سلامت مادر و نوزاد را تهدید می‌کند آگاه بوده و در صورت بروز علائم خطر در اسرع وقت به مراکز درمانی مراجعه نمایند.
تغییرات بدن مادر پس از زایمان
دو تغییر عمده بدن مادر در دوران بعد از زایمان مربوط به رحم و پستان‌ها است.
رحم:
پس از زایمان رحم کم‌کم به حالت اولیه خود بازمی‌گردد و اندازه آن به سرعت کوچک‌تر می‌شود. پوشش ضخیمی که در دیواره رحم برای لانه گزینی جنین تشکیل شده بود ابتدا به شکل ترشحات خونی و سپس ترشح قهوه‌ای رنگ و پس از حدود ۱۰ روز به صورت ترشحات زرد یا سفید رنگ از مهبل خارج می‌شود. البته ممکن است در برخی از خانم‌ها خونریزی در حد لکه بینی، حتی تا حدود ۴۰ روز پس از زایمان نیز ادامه یابد در این موارد برای اطمینان بیشتر می‌توان با پزشک یا ماما مشورت کرد در اکثر مادرانی که کودک خود را شیر می‌دهند به مدت ۵ تا ۶ ماه بعد از زایمان و گاهی تا زمانی که تغذیه کودک با شیر مادر ادامه دارد، قاعدگی اتفاق نمی‌افتد. ولی در زنانی که کودک خود را از پستان شیر نمی‌دهند، معمولاً قاعدگی حدود ۴ تا ۸ هفته بعد از زایمان اتفاق می‌افتد. گاه اولین قاعدگی غیرعادی و توأم با خونریزی زیاد و خروج لخته است و نباید موجب نگرانی شود، ولی در صورت ادامه این وضعیت باید به پزشک مراجعه شود.
پستان‌ها:
در روزهای اول بعد از زایمان آغوز که حاوی پروتئین بیشتر و مواد ایمن‌سازی مشابه واکسن است در پستان‌ها تولید و ترشح آن تا 5 روز ادامه یافته و سپس به شیر تبدیل می‌شود. تغذیه نوزاد با آغوز در روزهای اول پس از تولد بسیار مفید و ضروری است مقدار شیر در افراد مختلف، متفاوت است و بستگی به دفعات شیردهی، رژیم غذایی و حالات روحی مادر دارد.
اندوه و افسردگی پس از زایمان:
برخی از مادران در روزهای اول پس از زایمان احساس اندوه و غم بی‌دلیل می‌کنند که معمولاً زودگذر است و در افراد مختلف، شدت آن متفاوت است چنانچه این حالت طولانی و مداوم شود مشورت با پزشک لازم است.
مادر عزیز: در این موقع احساسات خود را با همسرتان در میان بگذارید.
علائم خطر پس از زایمان
دوران پس از زایمان نیز می‌تواند مانند دوران بارداری برای مادر خطرآفرین باشد بنابراین اطلاع از علائم خطر این دوران نیز برای مادر و پدر ضروری است و باید با مشاهده این علائم حتماً به پزشک یا ماما مراجعه کنند. این علائم عبارت‌اند از:
تب و لرز
خونریزی بیش از میزان قاعدگی در هر زمان و یا ادامه خونریزی بیشتر از حد لکه بینی بعد از ده روز.
درد و ورم ناحیه بخیه‌ها.
هر گونه درد، قرمزی و تورم پستان‌ها.
لمس توده یا درد و تورم و خروج ترشحات چرکی از محل بخیه‌ها
خروج ترشحات چرکی و بدبو از مهبل.
درد زیر دل یا درد ساق پا.
بی‌اختیاری دفع ادرار و مدفوع، درد یا سوزش هنگام ادرار کردن و تکرر ادرار.
افسردگی شدید.
سرگیجه و رنگ‌پریدگی.
مراقبت‌های پس از زایمان
ساعات اول پس از زایمان (۶ ساعت اول) مهم‌ترین و خطرناک‌ترین زمان برای مادر است در این مراقبت‌ها کنترل میزان خونریزی و علائم حیاتی مادر (فشارخون، دمای بدن، نبض و تنفس) اهمیت زیادی دارد ارائه این مراقبت‌ها بر عهده‌ی پزشک یا ماما است سایر مراقبت‌های ضروری برای مادر عبارت‌اند از:
تغذیه:
رژیم غذایی مادران شیرده بعد از زایمان در مقایسه با غذای زنان باردار نیاز به کالری و پروتئین بیشتری دارد؛ زیرا باید پروتئین، کلسیم و سایر موادی که مادر در اثر شیردهی از دست می‌دهد تأمین شود. ضمناً برای جلوگیری از کم خونی و کمبود ویتامین‌ها مصرف روزانه یک قرص آهن و یک قرص مولتی‌ویتامین تا سه ماه پس از زایمان برای مادر تجویز می‌شود. این تفاوت تغذیه از نظر کمیت چندان تفاوتی ندارد بلکه تأمین کیفیت تغذیه مورد توجه است.
خانم عزیز: بهتراست در زمان شیردهی از مصرف غذاهای نفاخ و حساسیت زا مثل گوجه‌فرنگی، پیاز، کلم، شکلات و ادویه زیاد خودداری نمایید.
مراقبت از نوک پستان:
بعد از زایمان تغذیه نوزاد با شیر مادر بسیار اهمیت دارد؛ زیرا شیر مادر علاوه بر مزایای که دارد، احتیاجات تغذیه‌ای نوزاد را در 4 تا 6 ماه اول زندگی برطرف می‌کند. برای تغذیه نوزاد با شیر مادر لازم است مراقبت مناسب از پستان مادر به عمل آید بدین منظور خانم شیرده باید نوک پستان را کاملاً تمیز نگه دارد. البته شستن نوک پستان در هر بار تغذیه نوزاد و همچنین استفاده از صابون توصیه نمی‌شود، فقط کافی است خانم‌های شیرده پستان‌های خود را یک‌بار در روز شسته و اجازه دهند تا در معرض هوا خشک شود. در بعضی از مادران شیرده به دلیل وضعیت نادرست شیردهی و در حالتی که شیرخوار به قدر کافی از هاله پستان را در دهان قرار نداده و فقط نوک پستان را می‌مکد، نوک پستان زخم می‌شود مادر می‌تواند برای کمک به بهبود زخم یا شقاق نوک پستان، بعد از تغذیه نوزاد یک قطره از شیر خود را روی نوک و هاله پستان قرار دهد. در این مواقع بهتر است مادر به شیردهی ادامه داده و در صورت نیاز به پزشک یا ماما مراجعه نماید. استفاده از صابون، کرم‌ها و محلول‌های دارویی و شستشوی زیاد پستان توصیه نمی‌شود زیرا احتمال آسیب را بیشتر می‌کند. در روزهای اول بعد از زایمان که شیر در پستان‌ها ترشح می‌شود پستان‌ها پرشیر، بزرگ، سفت و احتمالاً دردناک می‌شود در این حالت نوزاد نمی‌تواند نوک پستان و هاله آن را در دهان خود قرار داده و به اندازه کافی شیر بخورد در نتیجه پستان‌ها کاملاً تخلیه نمی‌شود در چنین مواردی تخلیه شیر از پستان باعث نرم شدن آن می‌شود بهترین اقدام مکیدن قوی شیرخوار است بدین منظور مادر باید ابتدا با یک حوله تمیز و گرم پستان خود را کمپرس کند یا دوش آبگرم بگیرد و پس از ماساژ ملایم پستان، نوزاد خود را تغذیه نماید اگر نوزاد قادر به مکیدن نباشد مادر می‌تواند شیر خود را دوشیده و با فنجان و قاشق به شیرخوار بخوراند
گاهی با ورود میکرب به مجاری شیر، پستان دچار عفونت می‌شود در این‌گونه موارد قسمتی از پستان فوق‌العاده دردناک، متورم و قرمز می‌شود که آن را ماستیت گویند. این حالت در مراحل پیشرفته منجر به آبسه پستان می‌شود. در ماستیت نیز مهم‌ترین مسئله تخلیه شیر از پستان است برای اینکه مادر کمتر احساس درد کند، بهتر است شیردهی را از پستان سالم شروع نماید. اگر مادر مایل به شیردهی از پستان مبتلا نیست، توصیه می‌شود شیر را دوشیده و با فنجان به نوزاد بدهد.
در صورت بروز عفونت پستان حتماً به پزشک مراجعه شود.
نزدیکی بعد از زایمان:
در این دوران بسیاری از مادران به علت درد ناشی از بخیه، تمایل به نزدیکی ندارند تا زمانی که خونریزی ادامه دارد و بخیه‌ها کاملاً ترمیم نشده، داشتن نزدیکی صلاح نیست. معمولاً بهبود محل بخیه‌های ناحیه تناسلی حدود 20 روز طول می‌کشد توصیه می‌شود تا زمانی که مادر احساس راحتی نکرده و تمایل به نزدیکی ندارد، از آن بپرهیزد.
یبوست:
اغلب خانم‌ها در روزهای اول بعد از زایمان معمولاً دچار یبوست می‌شوند. به محض شروع فعالیت روزانه این حالت از بین می‌رود. رژیم غذایی مناسب و مصرف مواد غذایی دارای فیبر مثل سبزیجات و میوه به رفع یبوست کمک می‌کند.
دردهای پس از زایمان:
به علت انقباض رحم برای خروج لخته‌های خون باقی‌مانده، گاهی در روزهای اول پس از زایمان، دردهایی شبیه درد قاعدگی وجود دارد که به پس درد موسوم است این درد با شیردهی بیشتر می‌شود که علت آن وجود هورمونی است که در شیردهی ترشح‌شده و باعث انقباض رحم می‌گردد. اگر درد شدید و مداوم شده همراه با تب یا خونریزی باشد سریعاً باید به پزشک مراجعه شود.
تنظیم خانواده:
بهترین فاصله بین زایمان‌ها ۳ تا ۴ سال توصیه شده است، حاملگی زیر ۱۸ سال و بالای ۳۵ سال هم سلامت مادر را به خطر می‌اندازد و هم برای سلامت جنین و نوزاد آینده خطرساز است یکی از مؤثرترین راه‌های کاهش خطرات ناشی از این‌گونه حاملگی‌ها استفاده از خدمات تنظیم خانواده است و در این مورد زن و شوهر، هردو مسئول هستند بنابراین لازم است آن‌ها یک روش مناسب پیشگیری از بارداری را انتخاب و به موقع استفاده کنند. زمان شروع استفاده از روش انتخاب‌شده برای مادران شیرده و غیر شیرده متفاوت است بدین ترتیب که باید مادرانی که فقط با شیر خود نوزادشان را تغذیه می‌کنند ۴۰ روز پس از زایمان (چون تا ۴۰ روز احتمال حاملگی کمتر است) و مادرانی که اصلاً شیر خود را به نوزاد نمی‌دهند یا از شیر کمکی استفاده می‌کنند، ۲۰ روز پس از زایمان استفاده از روش پیشگیری را آغاز نمایند.
توصیه می‌شود هر چه زودتر برای رعایت فاصله‌گذاری بین فرزندان و حفظ سلامت خانواده خود روش پیشگیری از بارداری مناسبی را با هم‌فکری هم و مشورت با کارکنان بهداشتی انتخاب کنید.
دکتر محمد شمس اردکانی [متخصص زنان و زایمان]
تغییرات بدن مادر پس از زایمان
دو تغییر عمده بدن مادر در دوران بعد از زایمان مربوط به رحم و پستان‌ها است.
رحم:
پس از زایمان رحم کم‌کم به حالت اولیه خود بازمی‌گردد و اندازه آن به سرعت کوچک‌تر می‌شود. پوشش ضخیمی که در دیواره رحم برای لانه گزینی جنین تشکیل شده بود ابتدا به شکل ترشحات خونی و سپس ترشح قهوه‌ای رنگ و پس از حدود ۱۰ روز به صورت ترشحات زرد یا سفید رنگ از مهبل خارج می‌شود. البته ممکن است در برخی از خانم‌ها خونریزی در حد لکه بینی، حتی تا حدود ۴۰ روز پس از زایمان نیز ادامه یابد در این موارد برای اطمینان بیشتر می‌توان با پزشک یا ماما مشورت کرد در اکثر مادرانی که کودک خود را شیر می‌دهند به مدت ۵ تا ۶ ماه بعد از زایمان و گاهی تا زمانی که تغذیه کودک با شیر مادر ادامه دارد، قاعدگی اتفاق نمی‌افتد. ولی در زنانی که کودک خود را از پستان شیر نمی‌دهند، معمولاً قاعدگی حدود ۴ تا ۸ هفته بعد از زایمان اتفاق می‌افتد. گاه اولین قاعدگی غیرعادی و توأم با خونریزی زیاد و خروج لخته است و نباید موجب نگرانی شود، ولی در صورت ادامه این وضعیت باید به پزشک مراجعه شود.
پستان‌ها:
در روزهای اول بعد از زایمان آغوز که حاوی پروتئین بیشتر و مواد ایمن‌سازی مشابه واکسن است در پستان‌ها تولید و ترشح آن تا 5 روز ادامه یافته و سپس به شیر تبدیل می‌شود. تغذیه نوزاد با آغوز در روزهای اول پس از تولد بسیار مفید و ضروری است مقدار شیر در افراد مختلف، متفاوت است و بستگی به دفعات شیردهی، رژیم غذایی و حالات روحی مادر دارد.
اندوه و افسردگی پس از زایمان:
برخی از مادران در روزهای اول پس از زایمان احساس اندوه و غم بی‌دلیل می‌کنند که معمولاً زودگذر است و در افراد مختلف، شدت آن متفاوت است چنانچه این حالت طولانی و مداوم شود مشورت با پزشک لازم است.
مادر عزیز: در این موقع احساسات خود را با همسرتان در میان بگذارید.
علائم خطر پس از زایمان
دوران پس از زایمان نیز می‌تواند مانند دوران بارداری برای مادر خطرآفرین باشد بنابراین اطلاع از علائم خطر این دوران نیز برای مادر و پدر ضروری است و باید با مشاهده این علائم حتماً به پزشک یا ماما مراجعه کنند. این علائم عبارت‌اند از:
تب و لرز
خونریزی بیش از میزان قاعدگی در هر زمان و یا ادامه خونریزی بیشتر از حد لکه بینی بعد از ده روز.
درد و ورم ناحیه بخیه‌ها.
هر گونه درد، قرمزی و تورم پستان‌ها.
لمس توده یا درد و تورم و خروج ترشحات چرکی از محل بخیه‌ها
خروج ترشحات چرکی و بدبو از مهبل.
درد زیر دل یا درد ساق پا.
بی‌اختیاری دفع ادرار و مدفوع، درد یا سوزش هنگام ادرار کردن و تکرر ادرار.
افسردگی شدید.
سرگیجه و رنگ‌پریدگی.
مراقبت‌های پس از زایمان
ساعات اول پس از زایمان (۶ ساعت اول) مهم‌ترین و خطرناک‌ترین زمان برای مادر است در این مراقبت‌ها کنترل میزان خونریزی و علائم حیاتی مادر (فشارخون، دمای بدن، نبض و تنفس) اهمیت زیادی دارد ارائه این مراقبت‌ها بر عهده‌ی پزشک یا ماما است سایر مراقبت‌های ضروری برای مادر عبارت‌اند از:
تغذیه:
رژیم غذایی مادران شیرده بعد از زایمان در مقایسه با غذای زنان باردار نیاز به کالری و پروتئین بیشتری دارد؛ زیرا باید پروتئین، کلسیم و سایر موادی که مادر در اثر شیردهی از دست می‌دهد تأمین شود. ضمناً برای جلوگیری از کم خونی و کمبود ویتامین‌ها مصرف روزانه یک قرص آهن و یک قرص مولتی‌ویتامین تا سه ماه پس از زایمان برای مادر تجویز می‌شود. این تفاوت تغذیه از نظر کمیت چندان تفاوتی ندارد بلکه تأمین کیفیت تغذیه مورد توجه است.
خانم عزیز: بهتراست در زمان شیردهی از مصرف غذاهای نفاخ و حساسیت زا مثل گوجه‌فرنگی، پیاز، کلم، شکلات و ادویه زیاد خودداری نمایید.
مراقبت از نوک پستان:
بعد از زایمان تغذیه نوزاد با شیر مادر بسیار اهمیت دارد؛ زیرا شیر مادر علاوه بر مزایای که دارد، احتیاجات تغذیه‌ای نوزاد را در 4 تا 6 ماه اول زندگی برطرف می‌کند. برای تغذیه نوزاد با شیر مادر لازم است مراقبت مناسب از پستان مادر به عمل آید بدین منظور خانم شیرده باید نوک پستان را کاملاً تمیز نگه دارد. البته شستن نوک پستان در هر بار تغذیه نوزاد و همچنین استفاده از صابون توصیه نمی‌شود، فقط کافی است خانم‌های شیرده پستان‌های خود را یک‌بار در روز شسته و اجازه دهند تا در معرض هوا خشک شود. در بعضی از مادران شیرده به دلیل وضعیت نادرست شیردهی و در حالتی که شیرخوار به قدر کافی از هاله پستان را در دهان قرار نداده و فقط نوک پستان را می‌مکد، نوک پستان زخم می‌شود مادر می‌تواند برای کمک به بهبود زخم یا شقاق نوک پستان، بعد از تغذیه نوزاد یک قطره از شیر خود را روی نوک و هاله پستان قرار دهد. در این مواقع بهتر است مادر به شیردهی ادامه داده و در صورت نیاز به پزشک یا ماما مراجعه نماید. استفاده از صابون، کرم‌ها و محلول‌های دارویی و شستشوی زیاد پستان توصیه نمی‌شود زیرا احتمال آسیب را بیشتر می‌کند. در روزهای اول بعد از زایمان که شیر در پستان‌ها ترشح می‌شود پستان‌ها پرشیر، بزرگ، سفت و احتمالاً دردناک می‌شود در این حالت نوزاد نمی‌تواند نوک پستان و هاله آن را در دهان خود قرار داده و به اندازه کافی شیر بخورد در نتیجه پستان‌ها کاملاً تخلیه نمی‌شود در چنین مواردی تخلیه شیر از پستان باعث نرم شدن آن می‌شود بهترین اقدام مکیدن قوی شیرخوار است بدین منظور مادر باید ابتدا با یک حوله تمیز و گرم پستان خود را کمپرس کند یا دوش آبگرم بگیرد و پس از ماساژ ملایم پستان، نوزاد خود را تغذیه نماید اگر نوزاد قادر به مکیدن نباشد مادر می‌تواند شیر خود را دوشیده و با فنجان و قاشق به شیرخوار بخوراند
گاهی با ورود میکرب به مجاری شیر، پستان دچار عفونت می‌شود در این‌گونه موارد قسمتی از پستان فوق‌العاده دردناک، متورم و قرمز می‌شود که آن را ماستیت گویند. این حالت در مراحل پیشرفته منجر به آبسه پستان می‌شود. در ماستیت نیز مهم‌ترین مسئله تخلیه شیر از پستان است برای اینکه مادر کمتر احساس درد کند، بهتر است شیردهی را از پستان سالم شروع نماید. اگر مادر مایل به شیردهی از پستان مبتلا نیست، توصیه می‌شود شیر را دوشیده و با فنجان به نوزاد بدهد.
در صورت بروز عفونت پستان حتماً به پزشک مراجعه شود.
نزدیکی بعد از زایمان:
در این دوران بسیاری از مادران به علت درد ناشی از بخیه، تمایل به نزدیکی ندارند تا زمانی که خونریزی ادامه دارد و بخیه‌ها کاملاً ترمیم نشده، داشتن نزدیکی صلاح نیست. معمولاً بهبود محل بخیه‌های ناحیه تناسلی حدود 20 روز طول می‌کشد توصیه می‌شود تا زمانی که مادر احساس راحتی نکرده و تمایل به نزدیکی ندارد، از آن بپرهیزد.
یبوست:
اغلب خانم‌ها در روزهای اول بعد از زایمان معمولاً دچار یبوست می‌شوند. به محض شروع فعالیت روزانه این حالت از بین می‌رود. رژیم غذایی مناسب و مصرف مواد غذایی دارای فیبر مثل سبزیجات و میوه به رفع یبوست کمک می‌کند.
دردهای پس از زایمان:
به علت انقباض رحم برای خروج لخته‌های خون باقی‌مانده، گاهی در روزهای اول پس از زایمان، دردهایی شبیه درد قاعدگی وجود دارد که به پس درد موسوم است این درد با شیردهی بیشتر می‌شود که علت آن وجود هورمونی است که در شیردهی ترشح‌شده و باعث انقباض رحم می‌گردد. اگر درد شدید و مداوم شده همراه با تب یا خونریزی باشد سریعاً باید به پزشک مراجعه شود.
تنظیم خانواده:
بهترین فاصله بین زایمان‌ها ۳ تا ۴ سال توصیه شده است، حاملگی زیر ۱۸ سال و بالای ۳۵ سال هم سلامت مادر را به خطر می‌اندازد و هم برای سلامت جنین و نوزاد آینده خطرساز است یکی از مؤثرترین راه‌های کاهش خطرات ناشی از این‌گونه حاملگی‌ها استفاده از خدمات تنظیم خانواده است و در این مورد زن و شوهر، هردو مسئول هستند بنابراین لازم است آن‌ها یک روش مناسب پیشگیری از بارداری را انتخاب و به موقع استفاده کنند. زمان شروع استفاده از روش انتخاب‌شده برای مادران شیرده و غیر شیرده متفاوت است بدین ترتیب که باید مادرانی که فقط با شیر خود نوزادشان را تغذیه می‌کنند ۴۰ روز پس از زایمان (چون تا ۴۰ روز احتمال حاملگی کمتر است) و مادرانی که اصلاً شیر خود را به نوزاد نمی‌دهند یا از شیر کمکی استفاده می‌کنند، ۲۰ روز پس از زایمان استفاده از روش پیشگیری را آغاز نمایند.
توصیه می‌شود هر چه زودتر برای رعایت فاصله‌گذاری بین فرزندان و حفظ سلامت خانواده خود روش پیشگیری از بارداری مناسبی را با هم‌فکری هم و مشورت با کارکنان بهداشتی انتخاب کنید.
دکتر محمد شمس اردکانی [متخصص زنان و زایمان]
منبع:
پزشک آنلاین
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼