عکس کم‌یاب کودکی رضا داوودنژاد در آغوش فریماه فرجامی

در سال ۱۳۶۵ علیرضا داوودنژاد، پدر رضا داوودنژاد، پس از توقیف فیلم «قدغن» (۱۳۵۷) که اولین تجربه‌اش پس از انقلاب بود و همچنین شکست تجاری دو اثر دیگر با نام‌های «جایزه» (۱۳۶۱) و «خانه عنکبوت» (۱۳۶۲)، تصمیم گرفت با ساخت یک فیلم خانوادگی با مضمون اعتیاد، ناکامی‌های قبلی‌اش را جبران کند. هدف او این بود که حتی اگر این فیلم نظر مثبت منتقدان را جلب نکرد، حداقل در فروش گیشه موفق عمل کند.

خلاصه داستان فیلم «بی‌پناه»

داستان این فیلم از کلیشه‌های رایج پیروی می‌کرد و ساختاری مشابه نیز داشت. ماجرا از آشنایی مرتضی (با بازی عبدالرضا اکبری)، که همراه مادرش (پری امیرحمزه) زندگی می‌کند، با زنی زجرکشیده و مطلقه به نام اعظم (فریماه فرجامی) در کمیته آغاز می‌شود. مرتضی احساس مسئولیت کرده و با اعظم ازدواج می‌کند. با این حال، اعظم به او نمی‌گوید که فرزندی به نام رضا (رضا داوودنژاد) از ازدواج قبلی خود دارد که نزد همسر سابق معتادش احمد (مصطفی طاری) زندگی می‌کند. احمد به اعظم اطمینان می‌دهد که تغییر کرده و از او می‌خواهد که به زندگی سابقشان بازگردد. اما اعظم به او می‌گوید که دیگر چنین امکانی وجود ندارد، زیرا او ازدواج کرده است. در روند فیلم، رضا توسط گروهی خلافکار که با احمد در ارتباط هستند، ربوده می‌شود و در نهایت مرتضی با دخالت خود، رضا را نجات می‌دهد و به مادرش بازمی‌گرداند.

تغییرات در بازیگران و تیم تولید

در ابتدا برای فیلم «بی‌پناه» حضور فخری خوروش، افسانه بایگان و محمدرضا داوودنژاد (برادر علیرضا و عموی رضا) پیش‌بینی شده بود. اما به دلیل فوت خواهر برادران داوودنژاد، تغییراتی در ترکیب بازیگران صورت گرفت و مصطفی طاری، پری امیرحمزه و فریماه فرجامی به جای آنها ایفای نقش کردند.

واکنش منتقدان به فیلم

جمال امید در جلد دوم کتاب «تاریخ سینمای ایران ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۹» اشاره کرده است که فیلم فروش خوبی داشت اما اکثر نقدها نسبت به آن منفی بودند. منتقدان بیشترین انتقادات را به محتوای شعاری فیلم، موسیقی هیجان‌انگیز و احساسی و تمرکز مفرط بر ایجاد تأثیرات احساسی و گریاندن مخاطب، وارد کردند. با این وجود، کامبیز کاهه در نقدی متفاوت بازی رضا داوودنژاد در نقش یک کودک را ستود و نوشت: «بازی تحسین‌برانگیز رضا داوودنژاد همچون نوری است که در کویر فیلم فروغی جزئی دارد و ناپدید می‌شود.»

تصاویر جذاب پشت صحنه

از پشت‌صحنه این فیلم، عکس‌های متعددی به یادگار مانده که در آن‌ها رضا داوودنژاد دیده می‌شود. در برخی از این تصاویر، او در حال تعامل با پدرش به عنوان کارگردان است و در بعضی دیگر، در آغوش مرحوم فریماه فرجامی دیده می‌شود.