ماه گرفتگی چیست؟ جزئیات خسوف در ۱۶ شهریور ۱۴۰۴

ماه گرفتگی چیست؟

ماه گرفتگی یا خسوف زمانی رخ می‌دهد که زمین میان خورشید و ماه قرار می‌گیرد و سایه‌ای بر سطح ماه می‌اندازد. خسوف تنها می‌تواند در هنگامی که ماه کامل است، رخ دهد و رویدادی محبوب برای علاقه‌مندان به نجوم در سراسر جهان است زیرا بر خلاف کسوف (خورشید گرفتگی)، بدون هیچ تجهیزات ویژه‌ای می‌توان از آن لذت برد.

ساعت دقیق ماه گرفتگی ۱۶ شهریور ۱۴۰۴

شامگاه ۱۶ شهریور ۱۴۰۴ (۷ سپتامبر ۲۰۲۵) به مدت ۸۲ دقیقه شاهد یکی از زیباترین پدیده‌های نجومی جهان هستیم. ماه گرفتگی یا ماه خونین با چشم غیر مسلح قابل رویت است. ساعت دقیق ماه گرفتگی امشب، ۱۸:۵۸ به وقت تهران است که با ورود ماه به نیم سایه زمین آغاز می‌شود و تا ساعت ۰۰:۲۵ بامداد روز دوشنبه ادامه پیدا می‌کند. اوج ماه گرفتگی امشب در حدود ساعت ۲۱:۴۱ رخ می‌دهد وقتی که ماه به عمیق‌ترین بخش سایه زمین وارد می‌شود. در این زمان که ماه در نزدیک‌ترین فاصله به زمین قرار می‌گیرد، به رنگ سرخ و آجری در می‌آید.

انواع ماه گرفتگی (خسوف) چیست؟

در ادامه درباره انواع خسوف توضیح می‌دهیم.

خسوف کامل ماه

ماه وارد بخش درونی سایه‌ی زمین یا همان سایه‌ی کامل (اومبرا) می‌شود. بخشی از نور خورشید که از جوّ زمین عبور می‌کند به سطح ماه می‌رسد و آن را روشن می‌کند. رنگ‌هایی با طول موج کوتاه‌تر مانند آبی و بنفش راحت‌تر پراکنده می‌شوند تا رنگ‌هایی با طول موج بلندتر مانند قرمز و نارنجی. از آن‌جا که این طول موج‌های بلندتر از جو زمین عبور می‌کنند و طول موج‌های کوتاه‌تر پراکنده می‌شوند، ماه در هنگام خسوف به رنگ نارنجی یا قرمز دیده می‌شود. هرچه غبار یا ابر بیشتری در جو زمین هنگام خسوف وجود داشته باشد، ماه سرخ‌تر به نظر می‌رسد. در نتیجه ماه در حالت کامل و به رنگ سرخ ظاهر می‌شود.

خسوف جزئی ماه

در صورت هم‌راستایی ناقص خورشید، زمین و ماه، تنها بخشی از ماه از درون سایه‌ی کامل زمین عبور می‌کند. سایه روی ماه گسترده می‌شود و سپس عقب‌نشینی می‌کند، بدون اینکه کل ماه را بپوشاند، در نتیجه ماه به‌طور جزئی در سایه قرار می‌گیرد.

خسوف نیم‌سایه‌ای

اگر ندانید چنین پدیده‌ای در حال وقوع است، ممکن است آن را از دست بدهید. ماه از میان نیم‌سایه‌ی زمین، یعنی بخش کم‌رنگ بیرونی سایه، عبور می‌کند. ماه اندکی تاریک می‌شود و تشخیص آن دشوار است.

جدول ماه‌ گرفتگی‌های پیش رو (زمان ماه گرفتگی ۱۴۰۴)

بر اساس اطلاعات منتشر شده در وب سایت ناسا، جدول ماه گرفتگی‌های پیش رو را ذکر می‌کنیم.

آیا نگاه کردن به ماه گرفتگی خطر دارد؟

خیر. خبر خوب درباره همه انواع ماه گرفتگی این است که برخلاف کسوف، تماشای آن با چشم غیرمسلح کاملاً بی‌خطر است. دلیلش این است که خسوف ماه تنها بازتاب نور خورشید است و از ماه کامل که احتمالاً بارها آن را به‌طور ایمن دیده‌اید، پرنورتر نمی‌شود.

چگونه بهترین دید را از ماه گرفتگی داشته باشیم؟

باتوجه به اینکه شامگاه 16 شهریور، ماه خونی (ماه گرفتگی کامل) را خواهیم داشت، بسیاری از افراد مشتاقند بدانند که چطور می‌توان بهترین دید را از ماه گرفتگی داشته باشیم. برای دیدن خسوف، آسمان باید صاف و بدون ابر باشد، به تجهیزات تخصصی هم احتیاجی ندارید. سعی کنید نور اطراف خود را به حداقل برسانید و ترجیحاً جایی باشید که توسط ساختمان‌های بلند یا درختان احاطه نشده باشد.

چرا هر ماه خسوف رخ نمی‌دهد؟

خسوف فقط در زمان ماه کامل اتفاق می‌افتد، وقتی که خورشید، زمین و ماه دقیقاً در یک خط قرار می‌گیرند. با اینکه ماه هر ۲۹.۵ روز یک بار مدارش را کامل می‌کند، اما به طور متوسط فقط سه بار در سال خسوف رخ می‌دهد. دلیلش این است که مدار ماه کمی کج است (حدود پنج درجه)، بنابراین بیشتر وقت‌ها ماه از بالا یا پایین سایه زمین رد می‌شود و وارد آن نمی‌گردد.

نکاتی درباره ماه گرفتگی

در اصطلاح نجومی، خسوف ماه پدیده‌ای نسبتاً رایج است و طبق گفته‌ی موزه‌ی تاریخ طبیعی، سالانه حدود سه بار رخ می‌دهد.

نقل قول از:

Space

Approximately 29% of lunar eclipses are total lunar eclipses.

ترجمه:

تقریباً ۲۹٪ از خسوف‌های ماه، خسوف کامل هستند.

• کسوف خورشیدی همیشه حدود دو هفته پیش یا پس از خسوف ماه رخ می‌دهد.
• به‌طور میانگین، از هر مکان مشخص روی زمین، هر ۲.۵ سال یک‌بار می‌توان یک خسوف کامل را مشاهده کرد.
• طبق اعلام سازمان ملی هواشناسی آمریکا، یک خسوف ماه معمولاً چندین ساعت طول می‌کشد و زمان پوشیده شدن کامل ماه بین ۳۰ دقیقه تا بیش از یک ساعت متغیر است.

بیشتر بخوانید: ماه گرفتگی نوزاد، آیا ارثی است؟

ماه گرفتگی نشانه چیست؟

ماه‌ گرفتگی از دیرباز در فرهنگ‌ها و تمدن‌های گوناگون نشانه‌ای نمادین و اسطوره‌ای تلقی شده است اما از نظر علمی یک پدیده‌ی کاملاً طبیعی و نجومی است.

از دیدگاه علمی: همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، ماه ‌گرفتگی (خسوف) زمانی رخ می‌دهد که زمین میان خورشید و ماه قرار بگیرد و سایه‌ی زمین بر سطح ماه بیفتد. این اتفاق فقط در هنگام ماه کامل (بدر) رخ می‌دهد.

 از دیدگاه فرهنگی و اسطوره‌ای: در تمدن‌های مختلف، ماه ‌گرفتگی تفاسیر گوناگونی داشته است:

• در فرهنگ‌های باستانی، اغلب به عنوان نشانه‌ای از خشم خدایان یا وقوع حوادث مهم در زمین تعبیر می‌شد.
• در ایران باستان، گاهی آن را به نبرد موجودات افسانه‌ای با ماه نسبت می‌دادند.
• در متون مذهبی، به عنوان فرصتی برای تامل، دعا و بازگشت به معنویت تعبیر شده است.

برداشت‌های امروزی: امروزه با شناخت علمی از خسوف، بیشتر به عنوان یک رویداد نجومی زیبا در نظر گرفته می‌شود که می‌تواند فرصتی برای مشاهده‌ی آسمان و درک نظم کیهانی باشد.

بیشتر بخوانید: رابطه ماه گرفتگی و بارداری، خرافه تا واقعیت

بهترین مکان‌های رصد ماه گرفتگی ۱۴۰۴ در ایران

برای تماشای کامل ماه ‌گرفتگی، انتخاب موقعیت‌هایی با آسمان صاف، رطوبت پایین و حداقل آلودگی نوری اهمیت زیادی دارد. در ایران، برخی از بهترین نقاط برای رصد این پدیده شگفت‌انگیز عبارتند از:

• کوه‌های زاگرس: ارتفاعات زاگرس با هوای پاک و چشم‌انداز وسیع، شرایط بسیار مناسبی برای رصد آسمان شب ایجاد می‌کنند. مناطقی چون کاشان در استان اصفهان پیش‌تر میزبان ماه‌گرفتگی‌های دیدنی بوده‌اند و همچنان جزو گزینه‌های عالی محسوب می‌شوند.
• مناطق کویری: بیابان‌های مرکزی ایران با آسمان صاف، رطوبت بسیار کم و نبود آلودگی نوری از بهترین مکان‌ها برای مشاهده پدیده‌های نجومی هستند. کویرهای اطراف کاشان و نایین، همچنین بخش‌هایی از استان یزد، فرصت کم‌نظیری برای تماشای ماه‌گرفتگی فراهم می‌کنند.
•  ارتفاعات البرز: رشته‌ کوه‌های البرز، به‌ویژه مناطق مرتفع نزدیک به تهران، به دلیل دسترسی آسان و آسمان نسبتاً پاک، مکان مناسبی برای رصد محسوب می‌شوند. شهرهایی مانند لواسان و فشم با فاصله کم از پایتخت، انتخاب‌های محبوب علاقه‌مندان به نجوم هستند.

راهنمای کامل عکاسی از ماه گرفتگی 1404 با موبایل

برای ثبت تصویری جذاب و باکیفیت از ماه خونین، آماده‌سازی و انتخاب موقعیت مناسب، مهم‌ترین مرحله است. در ادامه راهنمای قدم به قدم عکاسی از ماه گرفتگی امشب را ذکر می‌کنیم.

انتخاب مکان مناسب: مکانی با دید باز به آسمان و حداقل آلودگی نوری انتخاب کنید. بالکن، حیاط یا فضای باز در خارج از شهر بهترین گزینه‌ها هستند. هرچه محیط تاریک‌تر باشد، تصویر نهایی شفاف‌تر و رنگ‌ها طبیعی‌تر خواهند بود.

استفاده از تنظیمات دستی دوربین: در گوشی‌های اندروید و آیفون، حالت دستی (Manual/Pro Mode) در اپلیکیشن دوربین به شما امکان کنترل دقیق‌تر می‌دهد.

• روی ماه فوکوس کنید.
• مقدار ISO را پایین نگه دارید (بین ۱۰۰ تا ۲۰۰) تا نویز تصویر کاهش یابد.
• سرعت شاتر را تا حد امکان پایین بیاورید اما نه آن‌قدر که لرزش باعث تار شدن عکس شود.
• اگر گوشی شما لرزش‌گیر تصویر ندارد، استفاده از سه ‌پایه یا قرار دادن گوشی روی سطح ثابت ضروری است.

نکات مهم برای آیفون و اندروید:

• در آیفون از قابلیت Night Mode استفاده کنید و با ضربه روی تصویر ماه، نوردهی خودکار را تنظیم کنید.
• در اندروید می‌توانید از اپلیکیشن‌های حرفه‌ای مانند Camera FV-۵  یا ProShot  کمک بگیرید تا کنترل بیشتری روی سرعت شاتر و ISO داشته باشید.
• از زوم دیجیتال زیاد خودداری کنید زیرا باعث افت کیفیت می‌شود. به جای آن می‌توانید از اپلیکیشن‌های زوم بدون افت کیفیت مخصوص موبایل استفاده کنید.

زمان مناسب برای عکاسی: بهترین لحظه برای عکاسی، هنگام اوج گرفتگی است؛ یعنی زمانی که ماه کاملاً در سایه زمین قرار دارد و رنگ قرمز ـ مسی پیدا می‌کند. در این زمان چند عکس پشت سر هم بگیرید تا شانس ثبت بهترین ترکیب نور و رنگ را داشته باشید.

 ویرایش پس از عکاسی: پس از ثبت تصاویر، می‌توانید از نرم‌افزارهای ساده ویرایش عکس برای افزایش کنتراست و برجسته‌تر شدن رنگ ماه استفاده کنید. توصیه می‌شود از تغییر رنگ‌های مصنوعی پرهیز کنید تا ظاهر طبیعی و واقعی ماه حفظ شود.

کلام آخر

ماه ‌گرفتگی ۱۴۰۴ فرصتی کم‌نظیر برای علاقه‌مندان به آسمان شب است تا یکی از زیباترین پدیده‌های نجومی را بدون نیاز به تجهیزات خاص مشاهده کنند. این رویداد نه‌تنها جلوه‌ای شگفت‌انگیز از حرکت هماهنگ زمین، ماه و خورشید را آشکار می‌کند، بلکه یادآور نظم دقیق کیهانی نیز هست. تماشای خسوف در مکان‌هایی با آسمان صاف و تاریک، تجربه‌ای فراموش‌نشدنی خواهد بود و با استفاده از تکنیک‌های ساده عکاسی، می‌توان این لحظه تاریخی را ثبت و ماندگار کرد.