چرا دیگران را سرزنش می‌کنیم؟

به نظر می‌رسد سرزنش کردن دیگران در جامعه‌ی مدرن ما کاملاً قابل قبول است. نمونه‌هایش را هم می‌توانید در برنامه‌های تلویزیونی و روزنامه‌ها و مجلات به وفور ببینید. اما آیا فرهنگ سرزنش کردن برای ما مفید است؟ و اصلاً چرا دیگران را سرزنش می‌کنیم؟
مفهومی به نام «خودخدمت‌گرایی» در روان‌شناسی وجود دارد که می‌گوید اگر همه چیز در زندگی خوب پیش برود، بسیاری از ما اعتبارش را به خودمان می‌بخشیم. اما درست زمانی که اوضاع بد می‌شود، تقصیرها را گردن شرایط و محیط می‌اندازیم.

بیشتر بخوانید: روانشناسی رفتار کودک، علت سرزنش خود

به عنوان مثال، شرکت در آزمون رانندگی را در نظر بگیرید. اگر آزمون را قبول شوید، احتمالاً آن را به یک دلیل داخلی ربط می‌دهید: من سخت تلاش کردم؛ من واقعاً خوب رانندگی می‌کنم. اما اگر در همان آزمون مردود شوید، ناگهان یک دلیل بیرونی را مقصر می‌دانید: هوا برای رانندگی بد بود؛ خواب کافی نداشتم؛ آزمون استاندارد نبود.
با این حال، سرزنش کردن شرایط یک چیز است و سرزنش کردن افراد به‌خصوص نزدیکان‌مان یک چیز دیگر! در واقع، این سرزنش کردن‌ها می‌تواند روی روابط، خانواده و شغل ما تاثیرات شدیدی بگذارد که بعداً از آن‌ها پشیمان می‌شویم.

بیشتر بخوانید: عواقب سرزنش کودک، نظر یک روانشناس

در این مقاله می‌خوانید:

• چرا دیگران را سرزنش می‌کنیم؟
• چطور از سرزنش کردن دیگران دست برداریم؟

چرا دیگران را سرزنش می‌کنیم؟

سرزنش کردن دیگران یعنی وقتی آدم‌های دیگر را برای اتفاقات بدی که برایمان رخ می‌دهند، مسئول بدانیم.

اما فکر می‌کنید واقعاً چرا دیگران را سرزنش می‌کنیم؟ دلایل رایج ما از سرزنش کردن دیگران عبارتند از:

۱- سرزنش کردن دیگران راحت است!

سرزنش یعنی کار کمتر! چون وقتی سرزنش می‌کنیم، دیگر خودمان مجبور نیستیم پاسخگو باشیم. این مفهوم واقعاً برعکس مسئولیت پذیری است.

۲- نیازی به آسیب پذیری ندارد

مسئولیت پذیری طبق تعریف فرآیندی آسیب پذیر است. پس اگر نیازی به پاسخگویی نداشته باشیم، نیازی به آسیب پذیری هم نداریم. یعنی کسی به شما زنگ می‌زند و می‌گوید احساساتش از مسئله‌ای جریحه دار شده است و درباره‌ی آن با شما صحبت می‌کند. اما افرادی که اهل سرزش کردن دیگران هستند، به‌ندرت این سرسختی را دارند که مردم را پاسخگو نگه دارند. در نهایت، این یکی از دلایلی است که فرصت همدلی کردن را از ما می‌گیرد.

بیشتر بخوانید: تاثیر سرزنش در کودکان، جدی بگیرید

۳- نیاز شما به کنترل کردن را برآورده می‌کند

سرزنش نکردن دیگران این معنا را هم می‌دهد که باید به ماجرا از طرف آن‌ها نیز نگاه کنید.

سرزنش نکردن کسی به این معنی است که باید قبول کنید تحت یک شرایطی رفتاری انجام دادید که خیلی به آن افتخار نمی‌کنید. به عبارت دیگر، در آن شرایط کمی کنترل خود را از دست داده بودید.
سرزنش نکردن دیگران این معنا را هم می‌دهد که باید به ماجرا از طرف آن‌ها نیز نگاه کنید. این چیزی است که از کنترل شما خارج است. اما اگر کسی را سرزنش کنید، کنترل ماجرایی که اتفاق افتاده، هم در گذشته و هم در آینده در دستان خودتان است: دیگران بد هستند؛ برای همین این اتفاق افتاد و تمام تقصیرها نیز گردن آن‌ها است؛ نه من!

بیشتر بخوانید: سرزنش کودک در جمع، چه عواقبی دارد؟

۴- احساسات جمع شده‌ی شما را تخلیه می‌کند

آیا شما از آن دسته کسانی هستید که به‌ندرت احساسات خود را نشان می‌دهید؟ آیا معتقدید که هیچ‌وقت ناراحت و عصبانی نمی‌شوید یا فرد کاملاً آرامی هستید؟ این احتمال وجود دارد که اکثر کسانی که این گونه خودشان را توصیف می‌کنند، از سرزنش کردن دیگران برای تخلیه‌ی درد عاطفی خود کمک بگیرند.
کسانی که احساسات‌شان را سرکوب می‌کنند؛ با سرزنش کردن دیگران می‌توانند این بار را از روی دوش خود بردارند و به آرامش برسند. برای همین دلیل، سرزنش کردن برایشان به یک عادت تبدیل می‌شود.

بیشتر بخوانید: تحقیر شدن در کودکی، عواقب سرزنش مداوم کدامند؟

۵- از غرور شما محافظت می‌کند

برخی افراد از سرزنش کردن استفاده می‌کنند تا خودشان را به نوعی قربانی جلوه دهند و توجه دیگران را به خود جلب کنند.

وقتی کسی را سرزنش می‌کنید، نسبت به آن شخص در جایگاه برتر و بالاتر قرار می‌گیرید. همین باعث می‌شود که احساس کنید مهم‌تر هستید. انگار شما آدم خوبی هستید که در مقابل آدم بده‌ی ماجرا قرار گرفته‌اید و باید بر او پیروز شوید.
البته برخی افراد از سرزنش کردن استفاده می‌کنند تا خودشان را به نوعی قربانی جلوه دهند و توجه دیگران را به خود جلب کنند. با این حال، فرقی ندارد از سرزنش کردن برای برتر بودن استفاده کنید یا قربانی بودن؛ هر دوی آن‌ها از کمبود عزت نفس ناشی می‌شوند.
بنابراین، در این‌جا با سوال مهم‌تری رو به رو هستید. یعنی به جای این‌که بپرسید «چرا دیگران را سرزنش می‌کنم؟» باید بپرسید « چرا نسبت به خودم آن‌قدر احساس بدی دارم که باید دیگران را سرزنش کنم تا احساس بهتری داشته باشم؟ »

بیشتر بخوانید: عواقب سرزنش کودکان، حواس‌تان باشد

چطور از سرزنش کردن دیگران دست برداریم؟

برای مقابله با سرزنش کردن دیگران می‌توانید از توصیه‌های زیر کمک بگیرید:

• با کار روی عزت نفس خود شروع کنید. هر چه ارزش بیشتری برای خودتان قائل باشید، بیشتر می‌توانید رفتار مسئولانه از خود نشان دهید.
• اگر بتوانید انسانیت و ظرفیت خطای خود را بپذیرید، احتمال بیشتری وجود دارد که بتوانید خطای دیگران را نیز درک کنید.
• هر از چند گاهی با دوستان یا افراد مورد اعتمادتان جمع شوید و احساساتی را که پنهان کرده‌اید، با آن‌ها در میان بگذارید.
• پشت سر دیگران صحبت نکنید و پای پشت سر گویی دیگران نیز ننشینید. اجازه ندهید که کینه‌ها در قلب‌تان رشد کنند و از شما یک انسان سرزنشگر بسازنند.
• از یک مشاور یا روان درمانگر کمک بگیرید تا بتوانید روی ترمیم روابط و یادگیری روش‌های جدید رفتاری کار کنید.

بیشتر بخوانید: عواقب سرزنش کودک چیست؟

جمع‌بندی

سرزنش کردن کار راحتی به نظر می‌رسد، اما عواقب زیادی دارد که باید آن‌ها را جدی بگیرید. یکی از عواقب سرزنش کردن دیگران این است که شما تاثیر مثبت خود را روی آن‌ها از دست می‌دهید و در روابط شخصی خود بذر دشمنی می‌کارید.
شما با اصرار بر سرزنش کردن دیگران، آن‌ها را از خودتان ناامید می‌کنید و اصل همدلی را‌ که لازمه‌ی روابط انسانی است زیر سوال می‌برید. اما کسی که بیشتر از همه آسیب می‌بیند، خود شما هستید که با این کار، فرصت رشد شخصی و مسئولیت‌ پذیری و موفقیت در زندگی را از خودتان سلب می‌کنید.

برای اطلاعات بیشتر و آشنایی با متخصصین روان‌شناسی، به کلینیک نی نی بان سر بزنید.