وفاداری در زندگی مشترک، مسئله اخلاقی یا حقوقی؟

حقوقدان و استاد دانشگاه ضمن تشریح مهم تری موضوعات حقوقی که دانستن آنها به کاهش پرونده های خانوادگی کمک می‌کند، گفت: زن و شوهر هر دو باید به هم وفادار باشند. حقوق و وظایف ذکر شده علاوه بر اینکه مسائلی اخلاقی هستند، مسائل حقوقی نیز هستند که قانون‌گذار برای آنها ضمانت اجرا در نظر گرفته است.

رسول فلاح زرگران، حقوقدان و استاد دانشگاه به بیان مهمترین مسائل حقوقی مرتبط با خانواد‌‌ه‌ها پرداخت که دانستن آنها می‌تواند به کاهش پرونده‌های حقوقی و درگیری‌های خانوادگی منجر شود.

وی ابتدای بحث خود را به موضوع حقوق و تکالیف زن و شوهر نسبت به هم اختصاص داد و اظهار کرد: اولین حق و تکلیفی که زن و شوهر نسبت به هم دارند «حسن معاشرت» است، یعنی باید با هم خوب رفتار کنند و اگر زنی با همسر خود حُسن معاشرت نداشته باشد، حق گرفتن نفقه از وی سلب می‌شود.

فلاح دومین حق و تکلیف زن و شوهر از نظر حقوقی نسبت به هم را «همکاری بین زن و مرد» عنوان و اظهار کرد: برای استحکام خانواده و تربیت بچه‌های خوب همسران باید کمال همکاری را در زندگی با هم داشته باشند. طبق قانون ریاست خانواده بر عهده شوهر است و زن باید این ریاست را بپذیرد. این ریاست این حق را به شوهر می‌دهد که زن را از شغلی که مخالف مصالح خانواده است منع کند، البته قانون به زن هم حق داده است که شوهر را از شغلی که بر خلاف مصالح خانواده است، برحذر دارد و این حق دو طرفه است. با تأکید بر اینکه حق ریاست مرد نباید مستمسکی برای سوء استفاده مرد و استبداد رأی وی باشد.

این حقوقدان با اشاره به اینکه از نظر حقوقی تعیین مسکن (محل زندگی) با شوهر است و زن باید در منزلی که شوهر تعیین می‌کند زندگی کند، گفت: برخی حق تعیین مسکن را به زن خود می‌دهند اگر شوهر حق تعیین مسکن را از خود سلب کرده باشد مکلف است در منزلی (محلی) که زنش انتخاب کند زندگی کند.

وی با تأکید بر اینکه زنی که زندگی با شوهرش را در یک منزل برای خودش دارای خطر جانی و حیثیتی می‌داند، به حکم دادگاه می‌تواند درخواست خروج از خانه و زندگی نکردن در خانه همسرش را داشته باشد، گفت: وقتی دادگاه اجازه خروج از خانه را به زن داد، شوهر باید تمکین کند.

ریاست مرد بر خانواده به معنی عدم استقلال مالی زن نیست
فلاح در خصوص استقلال مالی زن نیز گفت: زنی که از استقلال مالی برخوردار است حق دارد هر طور که می‌خواهد در مال خود دخل و تصرف داشته باشد و ریاست مرد بر خانواده به معنی عدم استقلال مالی زن نیست، این استقلال حق قانونی زن است.

وفاداری مسئله اخلاقی یا حقوقی؟
وی مسئله مهم دیگر در حوزه حقوق خانواده که جزو وظایف و حقوق زن و مرد است را وفادار بودن زن و مرد نسبت به همدیگر و نداشتن ارتباط نامشروع اعلام و اظهار کرد: زن و شوهر هر دو باید به هم وفادار باشند. حقوق و وظایف ذکر شده علاوه بر اینکه مسائلی اخلاقی هستند، مسائل حقوقی نیز هستند که قانون‌گذار برای آنها ضمانت اجرا در نظر گرفته است، یعنی در صورتی که حقوق مطرح شده در بالا از سوی زن یا شوهر اجرا نشود، می‌توان شکایت کرده و دادگاه اجبار به اجرای آن می‌کند.

از منظر اسلام مهریه نشانه صداقت مرد نسبت به زن است
این استاد دانشگاه موضوع حقوقی بعدی که مبتلابه جامعه است را موضوع مهریه دانست و گفت: قانون مدنی تعریف خاصی از مهریه ندارد اما آیه ۴ سوره نساء که می‌فرماید: «وَآتُوا النِّسَاءَ صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْءٍ مِنْهُ نَفْسًا فَکُلُوهُ هَنِیئًا مَرِیئًا؛ و مهر زنان را (به طور کامل) به عنوان یک بدهی (یا یک عطیه) به آنها بپردازید، و اگر آنها با رضایت خاطر چیزی از آنرا به شما ببخشند آنرا حلال و گوارا مصرف کنید»، نشان می‌دهد که قرآن به مهریه به عنوان بذل و بخشش از سوی مرد نگاه کرده‌است و البته واژه «صداق» به کار برده شده به این معنی است که مهریه صداقت مرد را به زن نشان می‌دهد. بنابراین به صورت اجمالی می‌توان گفت مهریه مالی است که مرد تعهد پرداخت آن را به زن خود می‌دهد.

رواج مهریه هایی که مالیت نداشته از منظر قانونی مشکل دارند
وی ادامه داد: مهریه «عند‌المطالبه» است یعنی هر زمان که زن آن را مطالبه کند مرد باید آن را پرداخت کند. اما خود مهریه چند شرط دارد اول اینکه مهریه باید مالیت داشته باشد یعنی ارزش اقتصادی داشته باشد چیزی که نشود ارزش ریالی بر روی آن گذاشت را نمی‌توان به عنوان مهریه تعیین کرد. مهریه باید قابل تملک باشد، برخی چیزها که داشتن آنها ممنوع یا حرام است مانند مشروبات الکلی و زمین‌ها موقوفه و ... را نمی‌توان مهر کرد. مهریه باید معلوم و معین باشد، مالی که به عنوان مهریه تعیین می‌شود باید از نظر جنس و میزان و ... مشخص باشد و ابهام در آن وجود نداشته باشد و جزو اموال مرد باشد.

ثروت پدرشوهر در پرداخت مهریه ربطی به شوهر ندارد
فلاح با تأکید بر اینکه اگر مالی که متعلق به شوهر نیست به عنوان مهریه تعیین شود صاحب مال باید اجازه آن را صادر کند، گفت: یکی از بحث‌هایی که اکنون در خصوص مهریه مطرح است این است که شوهر مهریه سنگینی را تقبل کرده اما ثروتمند نیست در حالی که پدر ثروتمندی دارد، ثروت پدر ربطی به شوهر ندارد چرا که شوهر است که تعهد می‌کند مهریه را بدهد نه پدر شوهر.

وی افزود: شنیده می‌شود برخی اعضای بدنشان را به عنوان مهریه قرار می‌دهند که این مهریه نیز باطل است چرا که قابل تملک برای غیر نیست.

این حقوقدان کشورمان در پاسخ به این سؤال که آیا افرادی که خطبه عقد را جاری می‌کنند آیا با مباحث قانونی تعیین مهریه آشنایی دارند؟ گفت: بله آشنا هستند اما برخی به ماده ۱۰ قانون مدنی استناد می‌کنند که بر اساس آن گفته می‌شود قراردادهایی که بین افراد منعقد می‌شود اگر برخلاف قانون نباشد نافذ است، یعنی وقتی طرفین راضی هستند پس می‌توان قرارداد را نوشت اما مطالبه چنین مهریه‌هایی که بر اساس قوانین مهریه تعیین نشده‌اند بعدها مشکلاتی برای زن و شوهر ایجاد می‌کنند.

وی در خصوص میزان مهریه از منظر قانونی نیز گفت: برای حداقل یا حداکثیر مهریه فقها میزانی در نظر نگرفته‌اند. اما اگر هنگام عقد، مهریه تعیین نشده باشد (ذکر مهریه در عقد ازدواج شرط صحیح بودن آن نیست و می‌توان بدون تعیین مهریه نیز عقد کرد) و زن بعدها مهریه خود را مطالبه کند در این حالت برای وی مهرالمثل تعیین می‌شود، یعنی مهریه ای معادل مهریه زنی که در موقعیت خانوادگی و اجتماعی آن خانم قرار دارد، برای وی در نظر گرفته می شود. البته در مقررات جدید دادگاه تا سقف ۱۱۰ سکه را بر اساس قانون پیگیری و مطالبه می‌کند، البته تعیین میزان بالاتر مهریه ممنوع نیست اما فقط ۱۱۰ سکه را دادگاه پیگیری می‌کند که این قانون موجب شده بخشی از مشکلات جامعه سامان داده شود.

صداق مرد باید با صداقت باشد نه با کذب
این استاد حقوق با تأکید بر اینکه صداق مرد باید با صداقت باشد نه با کذب، گفت: وقتی که کل زندگی یک فرد ۱۰۰ میلیون نیست اما با ارزش سکه تعهد دو میلیاردی می دهد معلوم است که نمی‌خواهد این تعهد را انجام دهد و این نشان می‌دهد که مرد نه تنها در تعیین مهریه صداقت ندارد بلکه تعهد وی کذب محض نیز هست.

وی در ادامه به روایتی از امام صادق(ع) در این خصوص اشاره کرد و گفت: امام صادق(ع) می‌فرمایند که اگر مردی مهری برای زنش تعیین کند و در ذهنش باشد که نمی‌خواهد آن را پرداخت کند و بنایی برای پرداخت نداشته باشد، این مرد زناکار محسوب می‌شود. اگر ما به این حدیث توجه کنیم بسیاری از مسائل و مشکلات مربوط به مهریه مرتفع خواهد شد.

«مهریه را کی داده کی گرفته» برخلاف نص صریح روایات اسلامی است
فلاح تصریح کرد: جمله معروف «مهریه را کی داده کی گرفته» برخلاف نص صریح این روایت است و این جمله غلط را باید از تفکر مردم جامعه حذف کنیم. همچنین مهریه از «دیون ممتازه» است یعنی اگر مردی ۱۰ جای مختلف بدهی داشته باشد اول مهریه همسر وی از اموال او کسر و به همسرش باید پرداخت شود بعد سایر بدهی‌ها.

وی ادامه داد: عندالمطالبه بودن مهریه نیز به این معنی است که پرداخت مهر ربطی به زندگی کردن با مرد یا طلاق گرفتن ندارد. نباید مهریه و طلاق را به هم متصل دانست مهریه بدهی مرد است به زن و این تصور که وقتی زنی مهریه‌اش را می‌خواهد به این معنی است که می‌خواهد طلاق بگیرد اشتباه است. مهریه حق زن است و هر زمان که بخواهد می‌تواند آن را مطالبه کند.

این حقوقدان اضافه کرد: برخی از فقها مهریه را در برابر رابطه جنسی قرار داده‌اند به این معنی که چون مرد از زن بهره می‌برد باید مالی به وی داده شود، لذا قانون‌گذار این حق را به زن داده که تا زمانی که مهریه خود را دریافت نکرده است از انجام وظایف خود امتناع بورزد بدون اینکه حق گرفتن مهریه از وی سلب شود و اگر مردی قبل از اینکه با همسر خود ارتباط داشته باشد وی را طلاق دهد نصف مهریه به زن تعلق می‌گیرد.

وی در پایان گفت: مهریه را از چند طریق می‌توان مطالبه کرد، اول اینکه زن قباله ازدواج خود را به اداره ثبت محل برده و صدور اجرای مهریه را بخواهد و مهریه را به اجرا بگذارد که با این اقدام اموال مرد توقیف می‌شود تا زمانی که مهریه زن را پرداخت کند و راه دوم هم مراجعه به دادگاه و دادن دادخواست مطالبه مهریه است که دادگاه پیگیری می‌کند و اگر مرد اموالی داشته باشد توقیف و به عنوان مهریه به زن داده می‌شود ولی اگر اموالی نداشته باشد و یا دادن همه مهریه از اموال مرد موجب به سختی افتادن مرد (عسر و حرج) می‌شود مهریه را قسط بندی می کنند.