علائم سرطان پستانی، قابل پیشگیری است؟

ماه اطلاع‌رسانی درباره «سرطان پستان» نامگذاری شده، سرطان شایعی که زنان زیادی را در جهان درگیر کرده و اگرچه درمان‌های تاثیرگذاری برایش وجود دارد، اما هنوز در مراحل اولیه شناسایی نمی‌شود و کار درمان را سخت می‌کند.

با توجه به این موضوع، از دکتر اعظم‌السادات موسوی، عضو هیات مدیره انجمن سرطان‌های زنان و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران خواستیم با حضور در خبرآنلاین، به سوالات متداولی که درباره سرطان پستان وجود دارد پاسخ دهد.

او که رییس انجمن متخصصین زنان و مامایی ایران هم است، با اشاره به این که بهتر است از اصطلاح «سرطان پستان» به جای «سرطان سینه» استفاده شود، گفت: به دو دلیل مهم است که گفته شود سرطان پستان، یکی این که وقتی می‌گوییم سرطان سینه، تعریف درستی وجود ندارد که آیا منظور قفسه سینه است یا دقیقا چه بخشی از بدن، در حالی که منظور از این سرطان از نظر آناتومیکی، دقیقا خود اندامی است که درباره آن باید سرطان پستان به کار گرفته شود.

ضمن این که بخشی از دلایل مراجعه نکردن به پزشک و صحبت نکردن از این بیماری با خانواده، به دلیل شرم است و اگر از عبارت «سرطان پستان» استفاده شود، این عضو به عنوان یک بخش از بدن شناخته شده و بیماران و سایر مردم راحت‌تر با بیان این بیماری و غربالگری و درمان آن برخورد می‌کنند و از ابتلا به آن شرم و ترس کمتری ایجاد خواهد شد.

می‌توان سرطان‌ها را دسته‌بندی کرد؟ سرطان‌هایی که به زنان اختصاص دارند کدامند؟
بعضی از سرطان‌ها هستند که وابسته به جنس هستند و ممکن است فقط در یک جنس دیده شود یا شیوع آنها در یک جنس بیشتر باشد. سردسته این سرطان‌ها، سرطان پستان است که البته در آقایان هم می‌تواند دیده شود ولی شیوع آن در زنان بیشتر است به طوری که میزان شیوع این سرطان در زنان شامل ۹۷ درصد است و تنها سه درصد به مردان اختصاص دارد. علاوه بر آن، سایر سرطان‌های زنان شامل سرطان‌هایی است که در دستگاه تولید مثل خانم‌ها اتفاق می‌افتد. این سرطان‌ها خاص زنان است. اهمیت این سرطان‎‌ها این است که علاوه بر این که می‌توانند روی کیفیت و کمیت زندگی فرد تاثیر بگذارند، به دلیل این که روی باروری تاثیرگذارند، از اهمیت اجتماعی هم برای پیشگیری و درمان برخوردارند.

سرطان پستان، شایعترین سرطان زنان است؟ این آمار که از هر هشت زن، یکی به سرطان پستان مبتلا می‌شود درست است؟
تعاریف آماری پیچیده هستند. بر اساس این آمار، اگر زنان تا 85 سالگی عمر کنند، از هر هشت نفر آنها یکی به سرطان پستان مبتلا می‌شود اما مساله اینجاست که شاید همه خانم‌ها تا 85 سال نرسند. بنابراین بهتر است به طور کلی بگوییم سرطان پستان، شایعترین سرطان در زنان ایرانی است. البته سرطان ریه هم در رقابت با سرطان پستان است و میزان ابتلا به این دو سرطان به هم نزدیک است. با این حال طبق آخرین آمار، سرطان پستان شایعترین سرطان در بین زنان ایرانی بوده و اولین یا دومین علت مرگ زنان بر اثر سرطان محسوب می‌شود.

در کشورهای دیگر آمار ابتلا به سرطان پستان چگونه است؟
با این که میزان شیوع این بیماری در کشور ما ۱۲۰ در ۱۰۰هزار و در کشورهای پیشرفته ۲۰۰ در ۱۰۰ هزار یعنی از ما بیشتر است، با این حال در میزان مرگ و میر مشابهیم. این مساله به این دلیل است که سرطان‌های زنان ما در مراحل پیشرفته‌تر شناسایی می‌شود و کمتر قابل درمان است در نتیجه آمار مرگ و میر در کشور ما با مبتلایان کمتر، مساوی با کشورهای پیشرفته است که مبتلایان بیشتری دارند.

چرا در کشورهای پیشرفته میزان ابتلا به سرطان پستان بیشتر است؟
برای پاسخ به این سوال باید به علت‌های ابتلا به سرطان توجه کنیم. ابتلا به سرطان هم جنبه ژنتیکی دارد و هم جنبه اکتسابی و ناشی از عوامل محیطی. در بین این دو، عوامل محیطی اهمیت بیشتری دارد. در ایران آماری مربوط به سال 2015 داریم که حدود 500 هزار زن بر اثر ابتلا به سرطان پستان جان خودشان را از دست داده‌اند. از این تعداد، ممکن است حدود 10 تا 15 درصد به علت ژنتیک به این بیماری مبتلا شده باشند و در ابتلای سایرین، عوامل محیطی تاثیرگذار بوده. همین علت هم است که باعث شده در کشورهای پیشرفته، میزان شیوع سرطان پستان بیشتر باشد.

منظورتان از عوامل محیطی چیست؟
عوامل محیطی که می‌توانند ژن‌ها را تخریب کنند شامل موارد زیادی هستند؛ افزایش سن، عوامل تغذیه‌ای و سموم محیط زیستی، استرس‌ و هیجان بیش از اندازه، آلودگی هوا، آلودگی غذا و ... این موارد در شهرها و کشورهای صنعتی بیشتر وجود دارد و بنابراین احتمال ابتلای افرادی که در این مناطق زندگی می‌کنند بیشتر می‌شود.

در کشورمان شاهد افزایش سن ازدواج و بارداری هستیم. این موضوع هم در ابتلا به سرطان پستان تاثیرگذار است؟
یکی از عوامل موثر در ایجاد سرطان پستان، زمان اولین بارداری است. وقتی بارداری اتفاق می‌افتد، به دلیل این که سطح هورمون‌های ناشی از جفت، بالا می‌رود، منجر به تکامل سلول‌های پستان می‌شود و اگر این اتفاق نیفتد، سلولی که کاملا تکامل نیافته باشد، مستعد عوامل بیرونی است که ممکن است دخالت کنند و سلول را سرطانی کنند. بنابراین سن اولین فرزندآوری و شیردهی موثر هستند که 35 سال است؛ بنابراین شیردهی هم به نفع مادر و هم به نفع فرزند است و بهتر است مادران از آن اجتناب نکنند.

سن ابتلا به سرطان پستان در ایران و جهان چقدر است؟
معمولا متوسط سنی ابتلا به سرطان پستان حدود ۴۹ سال است و در زنان ایرانی هم میانگین آن به همین شکل است. البته یکی از عوامل موثر در بروز سرطان پستان، عوامل هورمونی و سن بلوغ است. بلوغ زودرس و یائسگی دیررس می‌تواند بروز سرطان را افزایش دهد. در دختران ایرانی سن بلوغ کاهش پیدا کرده و این هشداری است که باید به فکر مواردی مانند کنترل وزن، ورزش، استفاده از ویتامین دی، زینک و روی بود که در آینده به انواع بیماری‌ها از جمله سرطان پستان مبتلا نشوند.

یعنی سرطان پستان، قابل پیشگیری است؟
برای پیشگیری دو مرحله قائل هستیم، پیشگیری اولیه به این معنی است که بتوانیم از بروز بیماری جلوگیری کنیم. در پیشگیری اولیه، سبک زندگی سالم موثر است و با کنترل وزن، ورزش، رژیم غذایی مناسب، محیط زیست سالم و کاهش استرس می‌توان از میزان ابتلا به این بیماری کاست. پیشگیری ثانویه هم به این معنی است که در مراحل ابتدایی بیماری، آن را بشناسیم و اقدامات لازم را انجام دهیم. در دنیا ثابت شده با غربالگری می‌توان در مراحل اولیه، این بیماری را شناخت و آن را درمان کرد. غربالگری که دنیا برای سرطان پستان در نظر گرفته، ماموگرافی است که از چهل یا پنجاه سالگی این کار را انجام می‌دهند و نشان داده شده کاهش زیادی در مرگ مبتلایان و هزینه‌های گزاف درمان دارد.

وضعیت غربالگری در کشور ما مناسب است؟
غربالگری دو بال دارد؛ یک بال آن این است که شرایطی را ایجاد کنیم که افراد بتوانند به آن مراکز مراجعه کنند و اقدامات لازم برایشان انجام شود. این کار، غربالگری مدیریت‌شده نام دارد که تمام جمعیت هدف را شامل می‌شود، به عنوان مثال شامل زنان ۵۰ سال به بالا می‌شود که همه شامل ماموگرافی شوند. ضمن این که برای مدیریت سرطان‌ها حتما لازم است مرکز ثبت آمار داشته باشیم یعنی سن بروز، جنسیت، میزان شیوع، عوامل خطرزا و ... را به صورت ثبت شده داشته باشیم و بر اساس آن استراتژی تعیین شود.

در ایران غربالگری به شکل مدیریت شده را نداریم چون هنوز توافقی بین تصمیم گیرنده‌ها مبنی بر این که این کار چقدر می‌تواند از لحاظ اقتصادی به صرفه باشد وجود ندارد و بودجه‌ای که بتواند همه زنان را برای غربالگری شامل شد اختصاص داده نشده است. در ایران سرطان‌ پستان وقتی کشف می‌شود که خود زنان متوجه توده‌ای در بدنشان می‌شوند در حالی که در کشورهای پیشرفته متخصصان قبل از خود زنان متوجه بیماری آنها می‌شوند و طبیعتا در مراحل اولیه شناخته می‌شود و اقدامات درمانی بهتری می‌توان انجام داد.

با این حال، آنچه تصمیم جدی دولت نسبت به آن وجود دارد این است که آگاهی داده شود؛ یعنی زنان بدانند این عضو باید مورد معاینه قرار بگیرد، ممکن است دچار بیماری شود و با چه علائمی لازم است حتما به پزشک مراجعه کنند. این آگاهی‌رسانی قدم بسیار مهمی است که نیاز داریم برداشته شود.

وزارت بهداشت نمی‌تواند هزینه غربالگری سراسری را انجام دهد؟
مساله فقط غربالگری نیست، مساله چگونگی انجام دادن باکیفیت آن هم است. اگر این اتفاق بدون زیرساخت‌های لازم و با کیفیت مناسب انجام شود، حتی می‌تواند نتایج معکوس همراه داشته باشد چون تشخیص بعد از ماموگرافی خیلی مهم است. با این شرایط، شاید نتوانیم در حال حاضر غربالگری سرطان پستان برای همه زنان را داشته باشیم اما می‌توان دست کم گروه‌های پرخطر را شناسایی کرد و آنها را تحت معاینه قرار داد.

گروه‌های پرخطر چه افرادی هستند؟
کسانی که اعضای درجه یک فامیل آنها به این سرطان مبتلا بوده، زمان اولین بارداری آنها بالای ۳۵ سال باشد، کسانی که دچار سرطان تخمدان بوده‌اند، کسانی که سابقه انواع سرطان در خانواده‌شان زیاد بوده و افرادی که به مدت طولانی از هورمون استفاده کرده‌اند. یکی از موارد مهم این است که زنان بدانند اگر مردی در فامیل دچار سرطان پستان شده باشد، اگر مادر دچار سرطان هر دو پستان باشد و اگر فامیل درجه دو مانند خاله و عمه دچار این بیماری شده باشند ریسک خطر خیلی بالا می‌رود و باید از سنین پایین‌تری غربالگری را شروع کنند.

مهمترین علامت‌هایی که باید با آنها به متخصص مراجعه کرد کدامند؟
مهمترین علامت لمس توده است. فرورفتن نوک پستان، غیرقرینه بودن و ترشحات علائم هشداردهنده هستند. در اغلب موارد این سرطان بدون درد است و توده‌های پستانی که درد دارند معمولا خوش‌خیم هستند.

ماموگرافی‌هایی که در کشورمان انجام می‌شوند دقیق هستند؟ جایی مطرح شده بود بیشتر دستگاه‌ها آنالوگ هستند و نمی‌توانند به تشخیص دقیق منجر شوند.
درباره این که ماموگرافی‌ها چقدر موثر هستند مطالعه دقیقی انجام نشده اما به طور کلی می‌توانم بگویم خیلی از ماموگرافی‌هایی که انجام می‌شود قابل قبول نیست، کیفیت دستگاه‌ها در تشخیص این بیماری موثر است و طبیعتا هر چه بتوانیم دستگاه‌های مجهزتری داشته باشیم، در شناخت بیماری در مراحل اولیه موفقتر خواهیم بود.

علاوه بر ماموگرافی، وضعیت درمان سرطان پستان در کشور ما مناسب است؟ توانسته‌ایم میزان مرگ بر اثر ابتلا به این سرطان را کاهش دهیم؟
به طور واضح بله. درمان‌های خوبی در کشورمان انجام می‌شود، زنان مبتلا به این بیماری در کشورمان طول عمر خوبی دارند، بالای 75 درصد آنها کاملا درمان می‌شوند و حداقل تا 10 سال بعد علائم بیماری در آنها وجود ندارد. روش‌های درمان در کشورمان بسیار موثر بوده و حتی اگر با 10 سال پیش مقایسه کنید متوجه می‌شوید که زنان مبتلا دیگر چندان از این بیماری نمی‌ترسند چون اطرافیان بهبودیافته‌شان را دیده‌اند ضمن این که می‌دانند با روش‌های موجود و جراحی پلاستیک می‌توانند فرم طبیعی بدنشان را داشته باشند. این موضوع به اعتماد به نفس و روحیه داشتن آنها کمک می‌کند.

هزینه درمان چطور؟ بیمه‌ها این هزینه را پوشش می‌دهند؟
درمان‌های سرطان پستان اعم از دارو، شیمی درمانی، جراحی، رادیوتراپی و تقویت سیستم ایمنی بدن سنگین است اما خوشبختانه بیمه‌ها پوشش خوبی به مراحل درمان می‌دهند و حتی داروهایی که ممکن است در بعضی کشورها دسترسی بیمار به آنها مشکل و پرهزینه باشد در کشور ما تحت پوشش بیمه است. حتی بیمه سلامت هم این هزینه‌ها را متقبل می‌شود. مخصوصا بعد از طرح تحول سلامت، داروهای بیماری‌های خاص و مراکزی که این بیماران را پذیرش می‌کند وضعیت خیلی بهتری دارد. از اهداف خوبی که در طرح تحول سلامت به آن رسیده‌ایم و قابل تقدیر است، پشتیبانی از سلامت و پوشش دارویی مناسب برای درمان بیماران سرطانی است.

حمایت اطرافیان چه تاثیری در روند بهبود دارد؟
دو عامل در بهبود سرطان پستان موثر است؛ یکی این که بیمار مطمئن باشد که روش‌های درمان موثر است و دیگری حمایت اطرافیان به خصوص همسر زنان مبتلا. شواهد نشان داده زنی که از حمایت همسرش برخوردار است بهتر به درمان پاسخ می‌دهد. سرطان‌های زنان ممکن است در روابط زناشویی تاثیر بگذارد و اگر همسر این بیمار به او بی‌توجهی کند، آسیب‌های فردی و اجتماعی زیادی برای او به بار می‌آورد.

من در بین مراجعانم موارد زیادی را داشته‌ام که زنان از ترک شدن از سوی همسرشان بعد از ابتلا به بیماری خبر داده‌اند، هرچند افرادی هم هستند که از زنانشان هنگام بیماری حمایت می‌کنند اما این موارد را هم شاهدیم که زنان از بی‌مهری بعد از بیماری گلایه دارند این در حالی است که این بیماری می‌تواند با استفاده از دارو و روحیه خوب مبتلایان، بهبودی کامل برای بیمار در پی داشته باشد.

مهمترین توصیه‌ای که در شرایط فعلی لازم است درباره سرطان پستان در کشورمان مطرح کنید.
لازم است تابوی حرف زدن از سرطان پستان شکسته شود و اطلاع‌رسانی کافی درباره آن صورت بگیرد و برای این کار خوب است چهره‌های معروفی که دچار این بیماری هستند از بیماری‌شان حرف بزنند و به جامعه آگاهی‌رسانی کنند. من همینجا از بازیگران و چهره‌های معروفی که به سرطان پستان دچار شده‌اند دعوت و درخواست می‌کنم از بیماری‌شان با جامعه حرف بزنند و اجازه دهند با اطلاع‌رسانی و امیدبخشی، جان تعداد بیشتری از افراد نجات پیدا کند.