تشخیص بیماری زنان، مرز اعتماد به سونوگرافی
امروز، روز جهانی پرتو نگاری یا رادیولوژی به بهانه کشف اشعه ایکس توسط رونتگن، دانشمند آلمانی است.
امروز، روز جهانی پرتو نگاری یا رادیولوژی به بهانه کشف اشعه ایکس توسط رونتگن، دانشمند آلمانی است. اما بدون شک امروزه سونوگرافی می‌تواند نماد کارآمدی در رادیولوژی باشد. به همین دلیل بر آن شدیم به بهانه روزجهانی رادیولوژی بر کاربردهای تشخیصی - درمانی سونوگرافی، در گفت‌وگو با دکتر مرتضی صانعی طاهری، مدیر گروه رادیولوژی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و عضو هیات بورد رادیولوژی مروری داشته باشیم.
زنگ هشدار برای بیماری‌های زنانه
سونوگرافی شکمی، ابزار تصویربرداری اولیه برای ارزیابی بیماری‌های زنان و مامایی است. در واقع این نوع سونوگرافی برای بررسی علل ناباروری، دردهای لگنی، اختلالات سیکل ماهانه در خانم‌ها و در موارد شک به عفونت و توده‌های لگنی و به طور کل به دنبال هر معاینه غیرطبیعی توسط پزشک زنان استفاده می‌شود. همچنین با استفاده از سونوگرافی داخلی (واژینال) به صورت مکمل،امکان ارزیابی دقیق‌تر و جزئی‌تر موارد فوق وجود دارد. همچنین سونوگرافی یکی از ابزار مهم تصویربرداری در حاملگی برای تشخیص حاملگی، سن جنین، ارزیابی رشد و سلامت جنین و بررسی ساختارهای بدن جنین است .
سونوگرافی از حال جنین خبر می‌دهد
سونوگرافی برای اولین بار سه هفته پس از تاخیر قاعدگی می‌تواند حاملگی را تشخیص دهد.البته سونوگرافی واژینال دو هفته زودتر یعنی یک هفته بعد از تاخیر پریود می‌تواند بارداری را تشخیص دهد.
در طول حاملگی می‌توان با سونوگرافی سن جنین را تشخیص داد، اما نکته مهم اینجاست که چون در هفته‌های ابتدایی اندام‌های جنین و اعضای داخلی در حال شکل گیری هستند سونوگرافی می‌تواند تعیین کند جنین در هفته چندم حیات است. پس از شکل گیری ساختار بدن یعنی نیمه دوم حاملگی به بعد، تعیین سن جنین کمی سخت‌تر و دقت آن کمتر می‌شود.
غربالگری سه ماهه اول بارداری نیز یک تست ترکیبی شامل آزمایش خون مادر و سونوگرافی است. زمان انجام غربالگری سه ماهه اول، شروع هفته یازدهم تا پایان هفته سیزدهم بارداری است.در سونوگرافی، تجمع مایع پشت گردن جنین اندازه گیری می‌شود که در واقع افزایش در این قسمت ممکن است علامتی برای بروز سندرم داون باشد.
سونوگرافی در تشخیص سندرم‌های ژنتیک و کروموزومی موثر بر سیستم اسکلتی، اندام‌ها و اختلالات ژنتیک جنینی (طی سه ماهه دوم و سوم بارداری) نیز بسیار کمک‌کننده است.
جست‌وجوی رد پای توده‌های رحم و تخمدان
به گفته دکتر صانعی، به دلیل نداشتن اشعه و در دسترس بودن سونوگرافی، درصورت شک به توده‌های رحم وتخمدان در معاینه بالینی یا شرح حال، گام اول سونوگرافی است.اما در مواردی نمای سونوگرافیک توده‌های رحم و تخمدان کاملا مشخص نیست. به همین دلیل آزمایشات خون تخصصی، سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی از اقدامات بعدی تلقی می‌شود.
این متخصص با اشاره به این که سرطان آندومتر (دیواره رحم) از شایع‌ترین بدخیمی زنان در دستگاه تناسلی است، می‌افزاید: از آنجا که این نوع سرطان معمولا در پی افزایش ضخامت آندومتر معلوم می‌شود، تشخیص اولیه آن از طریق سونوگرافی واژینال ممکن است.
تشخیص عفونت‌های لگن و مشکلات کلیوی
تشخیص بیماری التهابی لگن مشکل است، چون علائم آن خفیف و جزئی است. بسیاری از حملات بیماری التهابی لگن تشخیص داده نمی‌شوند، چون یا علائم آن قدر اندک است که فرد به آنها اهمیت نمی‌دهد یا پزشک آنها را به سایر بیماری‌ها ربط می‌دهد.
دکتر صانعی در این باره توضیح می‌دهد: چون بیماری التهابی لگن دارای تست تشخیصی اختصاصی نیست، بنابراین تشخیص آن براساس علائم بالینی است. اما اگر پزشک به آن مشکوک شود، یک سوآپ (نمونه کوچکی از ترشحات) از دهانه رحم گرفته و به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. گاهی اوقات سوآپ و این تست‌ها ممکن است باکتری را نشان ندهند،پس سایر آزمایش‌ها نظیر سونوگرافی (برای مشاهده لوله‌های رحمی دچار التهاب) یا لاپاراسکوپی برای تشخیص قطعی ممکن است لازم باشند.
وی می‌افزاید: بعلاوه سونوگرافی در تشخیص عفونت دستگاه ادراری بسیار حائز اهمیت است،از سونوگرافی برای بررسی اختلالاتی چون سنگ ادراری، انسداد،کیست کلیه و عفونت‌های کلیوی بسیار کمک‌کننده است.
خطا در تشخیص جنسیت
تشخیص جنسیت جنین قبل از تولد، اگرچه بیشتر به درخواست والدین و بر اساس علاقه‌مندی آنها صورت می‌گیرد؛ اما اهمیت آن زمانی محرز می‌شود که بدانیم تعیین جنسیت در تشخیص بیماری‌های وابسته به کروموزوم x، تشخیص بارداری دوقلوی تک تخمکی از دو تخمکی و... نقش اساسی دارد.
دکتر صانعی با بیان این مطالب می‌افزاید: سونوگرافی روش دقیقی در تشخیص جنسیت جنین بویژه در سه ماهه دوم بارداری است. تعیین جنسیت جنین در سه ماهه اول از 12-11هفتگی قابل انجام است و با بالا رفتن سن بارداری دقت تشخیصی آن بالاتر می‌رود. از عوامل موثر در دقت سونوگرافی در تعیین جنسیت می‌توان به سن بارداری (بهترین زمان در سه ماهه دوم است) وضعیت قرار گیری جنین، وضوح و حساسیت دستگاه سونوگرافی، چاقی مادر (افزایش ضخامت چربی شکمی وضوح تصویر را کاهش می‌دهد) و تجربه رادیولوژیست اشاره کرد. دقت تشخیصی یک رادیولوژیست با تجربه و با استفاده از دستگاه خوب، بعد از هفته سیزدهم بارداری،نزدیک به 100 درصد است. اگرچه در گزارش‌هایی حتی امکان ارزیابی جنسیت تا 28 هفتگی مقدور نیست. بیشتر اشتباهات تشخیص جنسیت مربوط به جنس مذکر است که به اشتباه مونث گزارش می‌شود.
پایه غربالگری سرطان پستان
سونو گرافی در ارزیابی توده‌های پستان به عنوان مکمل ماموگرافی و ام‌آر‌آی استفاده می‌شود. طبق مطالعات اخیر، سونوگرافی با حساسیت ۴/۹۸ درصد قادر به تشخیص توده‌های خوش خیم از بدخیم پستان است.
این رادیولوژیست با بیان مطالب فوق تاکید می‌کند: به همین دلیل سونو گرافی برای ارزیابی توده‌های پستانی ضروری است .از طرفی میان زنان ۳۰ تا ۳۹ ساله، سونوگرافی گزینه مطمئن‌تر و موثرتری در قالب ابزار تصویربرداری برای تشخیص سرطان پستان است. حتی در زنان زیر ۴۰ سال، سونوگرافی در مقایسه با ماموگرافی، عملکرد بهتری در شناسایی غده‌های پستان دارد.
وی تاکید می‌کند: یافته‌های اخیر نشان می‌دهد سونوگرافی در شناسایی سرطان سینه کارآمد بوده و میزان موفقیت آن حدود ۹۲ درصد گزارش شده است.
کشف توده‌های کبدی
البته سی‌تی‌اسکن بهترین روش برای کشف توده‌های کبدی است.
با این‌حال وضوح سه بعدی عالی امکان مشاهده ضایعه کبدی کوچک در سونوگرافی را فراهم می‌کند. در واقع برای مشاهده ضایعات و توده‌های کبدی، سونوگرافی روش قابل اعتمادی محسوب می‌شود.
تشخیص اولیه نقص‌های ارتوپدی
سونوگرافی با توجه به در دسترس بودن، راحتی، ایمن بودن،پتانسیل تشخیصی و کم‌هزینه بودن نسبت به سایر روش‌های تشخیصی مثل سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی در ارزیابی نقص‌های ارتوپدی ارجحیت دارد.
به گفته دکتر صانعی، در مناطق دور افتاده و محروم که سایر روش‌های تشخیصی در دسترس نیست، سونوگرافی در تشخیص بیماری‌هایی مانند پارگی تاندون، کلسیفیکاسیون یا یافتن جسم خارجی در بافت ها،تخمین میزان مایع مفصلی و محتوای آن برای بررسی از نظر عفونت، در رفتگی‌های مفصلی و میزان ناپایداری آنها،فشار بر عصب یا گیر افتادگی عصب مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تشخیص قطعی آپاندیس
از آنجا که 45-37 درصد موارد آپاندیسیت، بخصوص وقتی آپاندیس در موقعیت غیر معمول قرار دارد علائم کلاسیک را نشان نمی‌دهد، نقش تصویربرداری در این موارد بسیار قابل توجه است.
به همین دلیل مدیر گروه رادیولوژی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این باره می‌گوید: در بیماران با درد حاد سمت راست و تحتانی شکم، سونوگرافی معمولا به عنوان اولین روش تصویربرداری بخصوص در زنان، کودکان و افراد لاغر برای تشخیص یا رد آن یا یافتن علل دیگر توجیه درد بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی تاکید می‌کند: البته علائم بالینی، آزمایشات بیمار و نتایج تصویربرداری مکمل یکدیگر هستند و باید به این نکته توجه داشت که قضاوت بالینی و تجربه جراح، نقش اصلی در تصمیم‌گیری ایفا می‌کند.
زنگ هشدار برای بیماری‌های زنانه
سونوگرافی شکمی، ابزار تصویربرداری اولیه برای ارزیابی بیماری‌های زنان و مامایی است. در واقع این نوع سونوگرافی برای بررسی علل ناباروری، دردهای لگنی، اختلالات سیکل ماهانه در خانم‌ها و در موارد شک به عفونت و توده‌های لگنی و به طور کل به دنبال هر معاینه غیرطبیعی توسط پزشک زنان استفاده می‌شود. همچنین با استفاده از سونوگرافی داخلی (واژینال) به صورت مکمل،امکان ارزیابی دقیق‌تر و جزئی‌تر موارد فوق وجود دارد. همچنین سونوگرافی یکی از ابزار مهم تصویربرداری در حاملگی برای تشخیص حاملگی، سن جنین، ارزیابی رشد و سلامت جنین و بررسی ساختارهای بدن جنین است .
سونوگرافی از حال جنین خبر می‌دهد
سونوگرافی برای اولین بار سه هفته پس از تاخیر قاعدگی می‌تواند حاملگی را تشخیص دهد.البته سونوگرافی واژینال دو هفته زودتر یعنی یک هفته بعد از تاخیر پریود می‌تواند بارداری را تشخیص دهد.
در طول حاملگی می‌توان با سونوگرافی سن جنین را تشخیص داد، اما نکته مهم اینجاست که چون در هفته‌های ابتدایی اندام‌های جنین و اعضای داخلی در حال شکل گیری هستند سونوگرافی می‌تواند تعیین کند جنین در هفته چندم حیات است. پس از شکل گیری ساختار بدن یعنی نیمه دوم حاملگی به بعد، تعیین سن جنین کمی سخت‌تر و دقت آن کمتر می‌شود.
غربالگری سه ماهه اول بارداری نیز یک تست ترکیبی شامل آزمایش خون مادر و سونوگرافی است. زمان انجام غربالگری سه ماهه اول، شروع هفته یازدهم تا پایان هفته سیزدهم بارداری است.در سونوگرافی، تجمع مایع پشت گردن جنین اندازه گیری می‌شود که در واقع افزایش در این قسمت ممکن است علامتی برای بروز سندرم داون باشد.
سونوگرافی در تشخیص سندرم‌های ژنتیک و کروموزومی موثر بر سیستم اسکلتی، اندام‌ها و اختلالات ژنتیک جنینی (طی سه ماهه دوم و سوم بارداری) نیز بسیار کمک‌کننده است.
جست‌وجوی رد پای توده‌های رحم و تخمدان
به گفته دکتر صانعی، به دلیل نداشتن اشعه و در دسترس بودن سونوگرافی، درصورت شک به توده‌های رحم وتخمدان در معاینه بالینی یا شرح حال، گام اول سونوگرافی است.اما در مواردی نمای سونوگرافیک توده‌های رحم و تخمدان کاملا مشخص نیست. به همین دلیل آزمایشات خون تخصصی، سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی از اقدامات بعدی تلقی می‌شود.
این متخصص با اشاره به این که سرطان آندومتر (دیواره رحم) از شایع‌ترین بدخیمی زنان در دستگاه تناسلی است، می‌افزاید: از آنجا که این نوع سرطان معمولا در پی افزایش ضخامت آندومتر معلوم می‌شود، تشخیص اولیه آن از طریق سونوگرافی واژینال ممکن است.
تشخیص عفونت‌های لگن و مشکلات کلیوی
تشخیص بیماری التهابی لگن مشکل است، چون علائم آن خفیف و جزئی است. بسیاری از حملات بیماری التهابی لگن تشخیص داده نمی‌شوند، چون یا علائم آن قدر اندک است که فرد به آنها اهمیت نمی‌دهد یا پزشک آنها را به سایر بیماری‌ها ربط می‌دهد.
دکتر صانعی در این باره توضیح می‌دهد: چون بیماری التهابی لگن دارای تست تشخیصی اختصاصی نیست، بنابراین تشخیص آن براساس علائم بالینی است. اما اگر پزشک به آن مشکوک شود، یک سوآپ (نمونه کوچکی از ترشحات) از دهانه رحم گرفته و به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. گاهی اوقات سوآپ و این تست‌ها ممکن است باکتری را نشان ندهند،پس سایر آزمایش‌ها نظیر سونوگرافی (برای مشاهده لوله‌های رحمی دچار التهاب) یا لاپاراسکوپی برای تشخیص قطعی ممکن است لازم باشند.
وی می‌افزاید: بعلاوه سونوگرافی در تشخیص عفونت دستگاه ادراری بسیار حائز اهمیت است،از سونوگرافی برای بررسی اختلالاتی چون سنگ ادراری، انسداد،کیست کلیه و عفونت‌های کلیوی بسیار کمک‌کننده است.
خطا در تشخیص جنسیت
تشخیص جنسیت جنین قبل از تولد، اگرچه بیشتر به درخواست والدین و بر اساس علاقه‌مندی آنها صورت می‌گیرد؛ اما اهمیت آن زمانی محرز می‌شود که بدانیم تعیین جنسیت در تشخیص بیماری‌های وابسته به کروموزوم x، تشخیص بارداری دوقلوی تک تخمکی از دو تخمکی و... نقش اساسی دارد.
دکتر صانعی با بیان این مطالب می‌افزاید: سونوگرافی روش دقیقی در تشخیص جنسیت جنین بویژه در سه ماهه دوم بارداری است. تعیین جنسیت جنین در سه ماهه اول از 12-11هفتگی قابل انجام است و با بالا رفتن سن بارداری دقت تشخیصی آن بالاتر می‌رود. از عوامل موثر در دقت سونوگرافی در تعیین جنسیت می‌توان به سن بارداری (بهترین زمان در سه ماهه دوم است) وضعیت قرار گیری جنین، وضوح و حساسیت دستگاه سونوگرافی، چاقی مادر (افزایش ضخامت چربی شکمی وضوح تصویر را کاهش می‌دهد) و تجربه رادیولوژیست اشاره کرد. دقت تشخیصی یک رادیولوژیست با تجربه و با استفاده از دستگاه خوب، بعد از هفته سیزدهم بارداری،نزدیک به 100 درصد است. اگرچه در گزارش‌هایی حتی امکان ارزیابی جنسیت تا 28 هفتگی مقدور نیست. بیشتر اشتباهات تشخیص جنسیت مربوط به جنس مذکر است که به اشتباه مونث گزارش می‌شود.
پایه غربالگری سرطان پستان
سونو گرافی در ارزیابی توده‌های پستان به عنوان مکمل ماموگرافی و ام‌آر‌آی استفاده می‌شود. طبق مطالعات اخیر، سونوگرافی با حساسیت ۴/۹۸ درصد قادر به تشخیص توده‌های خوش خیم از بدخیم پستان است.
این رادیولوژیست با بیان مطالب فوق تاکید می‌کند: به همین دلیل سونو گرافی برای ارزیابی توده‌های پستانی ضروری است .از طرفی میان زنان ۳۰ تا ۳۹ ساله، سونوگرافی گزینه مطمئن‌تر و موثرتری در قالب ابزار تصویربرداری برای تشخیص سرطان پستان است. حتی در زنان زیر ۴۰ سال، سونوگرافی در مقایسه با ماموگرافی، عملکرد بهتری در شناسایی غده‌های پستان دارد.
وی تاکید می‌کند: یافته‌های اخیر نشان می‌دهد سونوگرافی در شناسایی سرطان سینه کارآمد بوده و میزان موفقیت آن حدود ۹۲ درصد گزارش شده است.
کشف توده‌های کبدی
البته سی‌تی‌اسکن بهترین روش برای کشف توده‌های کبدی است.
با این‌حال وضوح سه بعدی عالی امکان مشاهده ضایعه کبدی کوچک در سونوگرافی را فراهم می‌کند. در واقع برای مشاهده ضایعات و توده‌های کبدی، سونوگرافی روش قابل اعتمادی محسوب می‌شود.
تشخیص اولیه نقص‌های ارتوپدی
سونوگرافی با توجه به در دسترس بودن، راحتی، ایمن بودن،پتانسیل تشخیصی و کم‌هزینه بودن نسبت به سایر روش‌های تشخیصی مثل سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی در ارزیابی نقص‌های ارتوپدی ارجحیت دارد.
به گفته دکتر صانعی، در مناطق دور افتاده و محروم که سایر روش‌های تشخیصی در دسترس نیست، سونوگرافی در تشخیص بیماری‌هایی مانند پارگی تاندون، کلسیفیکاسیون یا یافتن جسم خارجی در بافت ها،تخمین میزان مایع مفصلی و محتوای آن برای بررسی از نظر عفونت، در رفتگی‌های مفصلی و میزان ناپایداری آنها،فشار بر عصب یا گیر افتادگی عصب مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تشخیص قطعی آپاندیس
از آنجا که 45-37 درصد موارد آپاندیسیت، بخصوص وقتی آپاندیس در موقعیت غیر معمول قرار دارد علائم کلاسیک را نشان نمی‌دهد، نقش تصویربرداری در این موارد بسیار قابل توجه است.
به همین دلیل مدیر گروه رادیولوژی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این باره می‌گوید: در بیماران با درد حاد سمت راست و تحتانی شکم، سونوگرافی معمولا به عنوان اولین روش تصویربرداری بخصوص در زنان، کودکان و افراد لاغر برای تشخیص یا رد آن یا یافتن علل دیگر توجیه درد بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی تاکید می‌کند: البته علائم بالینی، آزمایشات بیمار و نتایج تصویربرداری مکمل یکدیگر هستند و باید به این نکته توجه داشت که قضاوت بالینی و تجربه جراح، نقش اصلی در تصمیم‌گیری ایفا می‌کند.
منبع:
برترین ها
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼