بیماری کیست تخمدان، شاید شما هم مبتلا باشید!

فوق تخصص غدد درون ریز ومتابولیسم و متخصص بیماری های داخلی مهم ترین علایم واختلال های بیماری های تخمدان را تشریح کرد.

دکترمهرزاد غلامپور درگفتگویی اظهارداشت :تخمدان‌ها نقش بسیار مهمی را در دستگاه تناسلی زنانه و در دستگاه غدد درون ریز بر عهده دارند. هورمون‌های ترشح شده توسط تخمدان‌ها رشد مناسب بدن بانوان و باروری سالم را ممکن می‌سازند.

وی گفت :تخمدان‌ها یک جفت اندام تولید کننده تخمک یا به بیان دیگر سلول‌های تخمک هستند که سلامتی دستگاه تناسلی زنانه را حفظ می‌کنند. تخمدان‌ها، مانند همتای خود در دستگاه تناسلی مردانه یعنی بیضه‌ها، گناد یا غده جنسی محسوب می‌شوند. در مجموع باید گفت که این غده‌های جنسی در اصل اندام‌های تناسلی هستند.

وی افزود :تخمدان‌ها علاوه بر نقش داشتن در تولید تخمک، به دلیل ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون یعنی هورمون‌های ضروری برای باروری و عملکرد طبیعی دستگاه تناسلی، جزء غدد درون‌ریز به شمار می‌آیند.

آناتومی تخمدان
به گفته این متخصص غدد ،تخمدان‌ها بیضوی شکل و به اندازه حبه انگوری بزرگ هستند که در دو انتهای مقابل دیواره لگن، روی یکی از دو پهلوی رحم، قرار دارند و هر یک به فیمبریا (بافت پیوند دهنده تخمدان به لوله فالوپ) متصل می‌شوند.

هورمون‌های تخمدان

وی خاطرنشان کرد :تخمدان‌ها دو گروه از هورمون‌های جنسی، یعنی استروژن و پروژسترون، را تولید و آزاد می‌کنند. سه گونه اصلی از استروژن به نام‌های استرادیول، استرون و استریول وجود دارد. این مواد در کنار یکدیگر باعث می‌شوند تا ویژگی‌های جنسی زنانه در دوران بلوغ به خوبی شکل بگیرد و رشد پیدا کند؛ به علاوه باروری را نیز ممکن می‌سازند.

به گفته فوق تخصص غدد درون ریز ،استروژن (به ویژه استرادیول) در رشد سینه، توزیع چربی در لگن (مفصل‌های ران)، پا و سینه و رشد اندام‌های تناسلی نقش حیاتی دارد. یکی دیگر از وظایف تخمدان‌ها ترشح هورمون ریلاکسین پیش از زایمان است. دیگر هورمون فرعی ترشح شده توسط تخمدان‌ها هورمون اینهیبین است که برای پیام رساندن به غده هیپوفیز به منظور جلوگیری از ترشح هورمون تحریک کننده فولیکول مهم است.

تولید و عملکرد استروژن و پروژسترون
دکتر غلامپور اظهارداشت: استروژن و پروژسترون نقش مهمی در آماده‌سازی رحم برای قاعدگی دارد و آزاد شدن این هورمون‌ها تحت تاثیر هیپوتالاموس صورت می‌گیرد.

پس از رسیدن به سن بلوغ، تخمدان‌ها هر ماه یک تخمک آزاد می‌کنند، تخمدان چپ و راست به تناوب در آزاد کردن تخمک یا در اصطلاح تخمک‌گذاری نقش دارند. هیپوتالاموس پیامی را به منظور آزاد کردن مواد گنادوتروپیک، هورمون تحریک‌کننده فولیکول و هورمون لوتئیینیزه کننده به غده هیپوفیز می‌فرستد. وجود این هورمون‌ها برای عملکرد طبیعی دستگاه تناسلی، از جمله تنظیم سیکل قاعدگی، ضروری است.

وی گفت :همزمان با حرکت رو به پایین تخمک در لوله فالوپ، پروژسترون آزاد می‌شود. این هورمون توسط غده موقتی به نام کورپوس لوتئوم ترشح می‌شود که پس از تخمک گذاری در داخل تخمدان ایجاد می‌شود. پروژسترون با ضخیم کردن پوشش داخلی رحم، بدن را برای بارداری آماده می‌کند. چنانچه بارداری صورت نگیرد، غده کورپوس لوتئوم ناپدید می‌شود. اما چنانچه خانمی باردار شود، بارداری موجب بالا رفتن سطح استروژن و پروژسترون می‌شود تا از بلوغ تخمک‌های دیگر جلوگیری شود. پروژسترون نیز به منظور جلوگیری از انقباض‌های رحمی مختل کننده رشد جنین و نیز آماده کردن سینه برای شیردهی ترشح می‌شود.

بالا رفتن میزان استروژن در پایان دوران بارداری به غده هیپوفیز هشدار می‌دهد تا اکسی توسین، یعنی عامل انقباض‌های رحمی، را آزاد کند. تخمدان‌ها پیش از زایمان ریلکسین یعنی ماده‌ای را ترشح می‌کنند که همان گونه که از نام آن برمی‌آید رباط‌های لگن را برای آسان شدن وضع حمل، شل می‌کند.

در دوران بارداری بیش از هر زمان دیگری هورمون ترشح می‌شود، اما در نزدیکی سن یائسگی، یا به عبارتی پایان باروری، میزان استروژن به یک باره پایین می‌آید و در نتیجه عارضه‌های متعددی بروز می‌یابد.

بیماری‌ها و اختلالات تخمدان

پوکی استخوان
فوق تخصص غدد افزود :پوکی استخوان و موارد دیگری چون تغییر خلق‌وخو و گر گرفتگی عموماً در یائسگی ریشه دارد. کاهش ناگهانی استروژن یکی از ویژگی‌های اصلی یائسگی است. نقش استروژن در پوکی استخوان را به بهترین وجه می‌توان به صورت نبردی بین استئوکلاست‌ها (یاخته‌های استخوان‌شکن یا سلول‌های جذب کننده استخوان) و استئوبلاست‌ها (سلول‌های سازنده استخوان) توصیف کرد. استروژن در جبهه استئوبلاست‌ها قرار دارد و همگام با کاهش آن، استئوبلاست‌ها انگیزه خود برای تولید استخوان بیشتر را از دست می‌دهند. در نتیجه استئوکلاست‌ها با جذب کردن مقدار استخوان بیشتری از استخوان تولید شده توسط استئوبلاست‌ها پیروز میدان می‌شوند.

وی گفت :درمان جایگزینی استروژن در دوران یائسگی از توده استخوان محافظت می‌کند و خطر شکستگی ناشی از پوکی استخوان را کاهش می‌دهد.

سرطان تخمدان
وی دربخش دیگری ازاین گفتگو اظهارداشت :سرطان تخمدان بیماری بسیار جدی، اماخوشبختانه نادر است. علائم آن معمولاً تا زمان پیشرفت سرطان و رسیدن آن به مراحل بعدی بروز نمی‌یابد.

درد مداوم شکم، سوءهاضمه، نفخ، خونریزی غیرطبیعی رحمی و نزدیکی درد از علائم سرطان تخمدان هستند. از آنجایی که این علائم بسیار شایع و همراه با عارضه‌های دیگر نیز هستند، در اکثر موارد نمی‌توان با اتکا بر آنها سرطان را تشخیص داد. بااین حال باید مراقب بروز چنین علائمی بود و هر گونه مورد غیرعادی را، فارغ از اهمیت ظاهری آن، با پزشک در میان گذاشت.

کیست تخمدان
به گفته دکتر غلامپور ،کیست‌های تخمدان کیسه‌های مملو از مایعی هستند که بانوان در هر سنی ممکن است درگیر آن شوند، هر چند اکثر بانوان در سن باروری دچار کیست می‌شوند.

کیست تخمدان بسیار شایع است و اندازه آن در بازه‌ای از بزرگی نخود فرنگی تا گریپ فروت متغیر است. اکثر کیست‌ها بی‌خطر هستند، البته کیست‌های بزرگتر (به ویژه کیست‌های با قطر بیشتر از ۵ سانتی متر) باید طی عمل جراحی خارج شوند، چون کیست‌های بزرگ باعث پیچش تخمدان و مختل شدن خونرسانی می‌شود. کیست تخمدان بنا به دلایل مختلف ایجاد می‌شود و غالباً صرفاً بخشی از قاعدگی طبیعی هستند. وجود کیست گاهی با هیچ گونه علامتی همراه نیست و کیست‌ها پس از چند سیکل به خودی خود از بین می‌روند؛ این کیست‌ها را کیست‌های عملکردی می‌نامند که اکثراً خوش خیم هستند. اما کیست‌های آسیب‌شناختی (پاتولوژیک) یا غیرطبیعی، مانند کیست‌های سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، به بروز علائمی دردناک دامن می‌زنند. درمان کیست تخمدان به اندازه و نوع کیست بستگی دارد. بیمار باید در صورت تحمل درد به پزشک مراجعه کند تا تحت بهترین روش درمان متناسب با شرایط خاص خود قرار گیرد.

علائم رایج کیست‌های آسیب شناختی عبارت‌اند از:
درد و ناراحتی شکم، واژن، کمر یا ران شایع‌ترین علامت است.
درد و حساس شدن سینه
نفخ
افزایش رشد موی زائد روی صورت، قفسه سینه و پشت بدن
درد پیش از سیکل قاعدگی یا پس از آن و عادت ماهانه نامنظم
ناباروری
افزایش وزن
خستگی مزمن

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS): منظور از پلی کیستیک وجود تعداد بسیار زیادی کیست است. نکته جالب این جا است که معیارهای موسسه ملی سلامت (NIH) برای تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک بر وجود تخمدان پلی کیستیک در سونوگرافی لگن متکی نیست؛ بلکه تشخیص این بیماری بر پایه نشانه‌های افزایش هورمون آندروژن (هیپرآندروژنیسم) و الیگو منوره (قاعدگی کم)/ آمنوره (فقدان قاعدگی) صورت می‌گیرد. ناباروری، قاعدگی نامنظم، جوش یا آکنه و افزایش رشد موی زائد روی صورت و بدن از دیگر شاخصه‌های اصلی PCOS محسوب می‌شود. عدم تعادل هورمونی علت اصلی این بیماری است و بسیاری از علائم از افزایش تولید آندروژن‌ها ناشی می‌شود. سطح تستوسترون آزاد این بیماران معمولاً بالا است. اضافه وزن داشتن، مقاومت انسولینی و ابتلا به دیابت نوع 2 نیز دور از انتظار نیست. بسیاری از علائم PCOS با کاهش وزن برطرف می‌شود.

تخمدان‌ها نقش بسیار مهمی را در دستگاه تناسلی زنانه و در دستگاه غدد درون ریز بر عهده دارند. هورمون‌های ترشح شده توسط تخمدان‌ها رشد مناسب بدن بانوان و باروری سالم را ممکن می‌سازند.