علائم آندومتریوز در خانم ها، دل درد؟

آندومتریوز یک بیماری زنانه است که در آن بافت دیواره رحم به نام آندومتر به داخل حفره رحم اکتفا نکرده و قسمت‌هایی غیر از آن را درگیر می‌کند. این بافت در رحم با شروع دوره‌های عادت‌ماهیانه به‌طور طبیعی شروع به ریزش کرده و پس از اتمام عادت‌ماهیانه دوباره رشد می‌کند.

این روند در صورتی که خانمی به آندومتریوز مبتلا شده باشد، می‌تواند مشکل‌ساز شود زیرا با شروع هر دوره عادت‌ماهیانه، تمام قسمت‌هایی که لایه آندومتر به آنها نفوذ کرده، شروع به خونریزی کرده و مشکلات و درد فراوانی برای بیمار ایجاد می‌کند.

کنگره بین‌المللی آندومتریوز که قرار است با حضور متخصصان داخلی و خارجی اوایل آبان‌ماه برگزار شود، به تشخیص و طبقه‌بندی این بیماری، درمان‌های پزشکی و جراحی‌های کم‌تهاجمی آن خواهد پرداخت.

علامت و عارضه اصلی آندومتریوز؛ دردشکم و ناباروری

تئوری‌های مختلفی در زمینه عوامل ایجادکننده‌ بیماری آندومتریوز وجود دارد که البته هنوز به اثبات نرسیده‌اند و ما در مورد علل این بیماری اطمینان کامل نداریم.

آنچه می‌دانیم، این است که عوامل ژنتیکی، ایمونولوژیکی و محیطی، به‌خصوص آلودگی محیطی و حتی بیماری‌های ویروسی و… می‌توانند در بروز آندومتریوز نقش داشته باشند اما این مساله هم هنوز به اثبات کامل نرسیده و در حد یک تئوری است.

اما علامت اصلی بیماری آندومتریوز، درد شدید هنگام عادت ماهیانه، درد شدید هنگام رابطه زناشویی و گاهی درد هنگام اجابت مزاج است. ناباروری هم یکی از مشکلاتی است که بیماری آندومتریوز ایجاد می‌کند.

درمان بیماری آندومتریوز در همه دنیا یک مشکل اساسی است زیرا این بیماری فقط به رحم و تخمدان‌ها محدود نمی‌شود و می‌تواند به سایر اعضای مجاور رحم مانند روده‌ها، لوله‌های حالب، مثانه و… دست‌اندازی کند.

به همین دلیل جراحی درست برای برداشتن و درمان این بیماری به یک تیم جراحی نیاز دارد و کاری نیست که یک نفر به تنهایی بتواند آن را انجام بدهد. به همین دلیل این کار باید در یک مرکز به‌خصوص که مجهز به امکانات خاص و پیشرفته باشد، انجام شود.

این موضوع در رابطه با سرطان‌های زنان از سال‌ها پیش جاافتاده است. تحقیقاتی که اواخر دهه ۹۰ روی زنان مبتلا به سرطان انجام شد، نشان داد اگر جراحی زنان در یک مرکز تخصصی انکولوژی زنان انجام شود، نتیجه بهتری خواهد داشت و بیمار بسیار زودتر بهبود خواهد یافت.

همین اتفاق حدود ۱۰ سال است که در انگلستان و برخی کشورهای دیگر در مورد آندومتریوز هم افتاده، بنابراین بهتر است بیماران مبتلا به آندومتریوز در مرکزی درمان شوند که متخصصان تجربه خوبی در این زمینه دارند و مهم‌تر اینکه بیماران پس از درمان همچنان پیگیری می‌شوند تا روند بهبود و عوارضی که جراحی روی آنها ایجاد کرده، رصد شود.

برای اینکه بیمارستان یا مرکزی به‌عنوان یک مرکز پایه برای درمان بیماری آندومتریوز شناخته شود، باید شرایطی داشته باشد که مهم‌ترین آن گزارش نتایج کارهای درمانی، به‌خصوص گزارش عوارض عمل‌های جراحی است زیرا جراحی‌ آندومتریوز بسیار پرعارضه‌ است.

آندومتریوز می‌تواند به بافت‌های دیگر دست‌اندازی کند بنابراین جراحی آندومتریوز می‌تواند باعث آسیب به سایر اعضا به‌خصوص روده، مثانه، لوله‌های حالب و… شود، اما خوشبختانه ما در طول ۳ سال گذشته حتی یک مورد عارضه تشخیص داده‌نشده روده نداشته‌ایم و هیچ کدام از بیماران ما که قسمتی از روده‌هایشان برداشته شده، عارضه‌ای مثل نشت در محل چسباندن دوسر روده به‌هم نداشته‌اند، در حالی که در مقالات بین‌المللی این مورد معمولا بین ۸-۶ درصد جراحی‌ها گزارش می‌شود. البته این موضوع به آن معنا هم نیست که ما هیچ عارضه‌ای نداشته‌ایم. با اینکه آندومتریوز علائم واضحی دارد اما تشخیص آن به سرعت انجام نمی‌شود. این مساله‌ در همه دنیا وجود دارد. به‌عنوان مثال در انگلستان از زمانی که یک خانم با این علائم به پزشک مراجعه می‌کند تا زمان تشخیص بیماری آندومتریوز به‌طور متوسط ۵/۷ سال طول می‌کشد زیرا معمولا آموزش خاصی در مورد آندومتریوز در رشته‌های تخصصی وجود ندارد. بیشتر متخصصان زنان تجربه کافی برای درمان جراحی این بیماری ندارند و بیشتر درمان دارویی انجام می‌دهند که البته در بسیاری موارد هم فقط درمان دارویی لازم است. در واقع، درمان آندومتریوز بیشتر درمان علامتی است. درمانی که بتواند آندومتریوز را از بین ببرد، هنوز وجود ندارد اما درمان‌های دارویی نگهدارنده می‌توانند تا حدی از پیشرفت بیماری جلوگیری کنند. لازم به ذکر است این کنگره برای انتقال اطلاعات و تکنیک‌های جراحی بین متخصصان داخلی و خارجی برگزار می‌شود.

حدود ۲ میلیون زن ایرانی آندومتریوز دارند

با اینکه آندومتریوز یکی از علل مهم ابتلا به ناباروری است اما مراکز ناباروری اندکی به این موضوع توجه اساسی می‌کنند. متاسفانه آمار دقیقی از شیوع آندومتریوز در ایران نداریم اما تخمین‌زده می‌شود که حدود ۸-۵ درصد زنان در سنین باروری یعنی حدود ۲ میلیون خانم در ایران این مشکل را داشته باشند که ۵۰-۳۰ درصد از این تعداد دچار ناباروری هستند.

علائم بیماری آندومتریوز خیلی قابل‌تفکیک نیست و ما معیارهای پاراکلینیکی مشخصی برای تشخیص این بیماری نداریم. به همین دلیل در مواردی که بیماری تازه شروع می‌شود، کمتر می‌توان آن را تشخیص داد. آندومتریوز معمولا زمانی تشخیص داده می‌شود که بیماری پیشرفت زیادی کرده و فرد را با عوارضی که به دنبال دارد، درگیر می‌کند.

در گذشته برای درمان آندومتریوز از جراحی‌های باز استفاده می‌شد که عوارض بسیار زیادی داشت اما امروزه در روش‌های جدید درمان آندومتریوز در دنیا از لاپاراسکوپی استفاده می‌شود که پزشکان ما کمتر با آن آشنایی دارند.

شاید یکی از دلایل شیوع بالای بیماران دچار آندومتریوزهای پیشرفته در ایران، جرات نداشتن و ناتوانی تخصصی پزشکان برای ورود به درمان این بیماری مهم باشد که خوشبختانه این مشکل امروز در حال حل شدن است.

پژوهشگاه باروری و ناباروری ابن‌سینا، اولین مرکز و کلینیک درمان آندومتریوز در کشور است. این کلینیک با تلاشی که برای استانداردشدن فعالیت‌های خود در بحث تشخیص و درمان این بیماری انجام داده، توانسته یکی از اعضای ۴۹گانه انجمن بریتانیایی آندومتریوز باشد و ما امروز، هم شرایط خوبی برای درمان بیماری آندومتریوز داریم و هم زمینه را برای توسعه آموزش فراهم کرده‌ایم و این سومین کنگره‌ای است که قرار است تحت‌عنوان درمان‌های آندومتریوز در ایران برگزار شود.

امیدواریم این اقدام هم باعث آشنایی مردم با بیماری آندومتریوز و مراجعه به‌موقع به مراکز درمانی شود و هم پزشکان را با تکنیک‌ها و روش‌های جدید درمان بیماری آندومتریوز آشناتر کند.

درمان‌های دارویی آندومتریوز

درمان‌های آندومتریوز به شدت و علائم بیمار بستگی دارد. گاهی بیمار برای کاهش دردها و رفع علایم آندومتریوز و گاهی هم برای رفع نازایی مورد درمان قرار می‌گیرد. درمان‌هایی که برای کاهش درد توصیه می‌شوند، عمدتا استفاده از داروهای ضددرد و قرص‌های هورمونی هستند.

اگرچه این قرص‌ها می‌توانند عوارضی برای بیمار داشته باشد اما فواید آنها بر عوارضشان غالب است و ما براساس شرایط بیمار ناگزیر به تجویز این داروها هستیم.

گاهی هم آندومتریوز به قدری پیشرفته می‌شود که دستگاه‌های حیاتی بدن مانند دستگاه ادراری، دستگاه تناسلی و روده‌ها را درگیر می‌کند. در این هنگام ناچاریم بیمار را به سمت درمان جراحی پیش ببریم، بنابراین این‌طور نیست که هر بیمار مبتلا به آندومتریوز داوطلب مناسب جراحی باشد.

درمان آندومتریوز با جراحی‌های کم‌تهاجمی

جراحی لاپاراسکوپی و کم‌تهاجمی در تمام شاخه‌های درمان بیماری‌های زنان قابل‌استفاده است. جراحی سرطان در زنان هم به شدت تغییر کرده و تقریبا تمام جراحی‌هایی که در گذشته به صورت باز و تهاجمی انجام می‌شد، امروز به شکل لاپاراسکوپی و کم‌تهاجمی انجام می‌شود.

در این نوع جراحی بیمار سریع‌تر وارد فاز شیمی‌درمانی می‌شود و زودتر به زندگی معمولی برمی‌گردد و معمولا عمر بیشتری خواهد داشت. در حالی که در جراحی‌های باز و تهاجمی عوارض بسیار زیاد بود.

امیدواریم با جراحی‌هایی که به شکل کم‌تهاجمی انجام می‌دهیم و با آموزش فراگیر آنها بتوانیم به درمان مطلوب‌تر و افزایش طول عمر این بیماران کمک کنیم.