کیست تخمدان در زنان، انواع و درمان

غذاها، مکمل‌ها و گیاهان دارویی نقش چندان تعیین‌کننده‌ای در درمان یا ابتلا به کیست‌های تخمدان ندارند.

کیست های نه چندان ترسناک!

آمارها نشان می‌دهد تعداد زیادی از خانم‌ها به انواعی از کیست‌های تخمدان مبتلا هستند. برخی از این کیست‌ها خودبه‌خود بهبود یافته و نگرانی خاصی ندارد ولی تعدادی از آنها باید مورد توجه قرار گیرند و نیاز به کنترل و درمان دارند.

حال سوال اینجاست کیست‌های تخمدان چه هستند و چه موقع خطرناک می‌شوند؟ آیا به طور قطعی قابلیت درمان دارند؟ تغذیه، مکمل‌ها، ورزش و داروهای گیاهی در پیشگیری و کنترل این بیماری تا چه میزان تاثیرگذار است؟ برای رسیدن به پاسخ علمی این پرسش‌ها با دکتر حسین آصف‌جاه متخصص و جراح زنان، زایمان و نازایی، فلوشیپ و مدرس لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی پیشرفته و مخترع چند ابزار لاپاراسکوپی ثبت و تولید شده در سال 86 به گفت‌وگو نشستیم.

کیست تخمدان چیست؟

کیست تخمدان، غشایی کیسه مانند با منشاء سلولی متفاوت است که می‌تواند حاوی مایع یا سلول‌های با منشا تخمدانی یا مخاطی رحم باشد. کیست‌ها در داخل، سطح یا کنار لوله‌های تخمدان قابلیت رشد داشته و دو نوع فیزیولوژیک (غیربیماری‌زا) و پاتولوژیک (بیماری‌زا) دارند.

کیست‌های ساده و بی‌خطر

دو سوم کیست‌های تخمدانی، فیزیولوژیک (غیربیماری‌زا) هستند و معمولا مشکل خاصی برای بیمار ایجاد نمی‌کنند و با گذشت زمان از بین می‌روند. درصد کمی از آنها هنگام تخمک‌گذاری پاره و باعث بروز درد شدید و خونریزی داخلی می‌شود و بندرت نیاز به جراحی دارد. معمولا این قبیل کیست‌ها به واسطه مصرف قرص‌های ضدبارداری قابل پیشگیری و کنترل هستند.

کیست‌های خوش‌خیم، اما نگران‌کننده

کیست‌ های پاتولوژیک یا بیماری‌زا دو نوع خوش‌خیم و بدخیم دارند که نوع خوش‌خیم آن در

۱۵-۱۰ درصد خانم‌ها دیده می‌شود.

یکی از شایع‌ترین نوع این کیست که از اوایل بلوغ تا اواخر دوران باروری ریسک ابتلا به آن وجود دارد به کیست شکلاتی معروف است که برخلاف کیست‌های فیزیولوژیک اغلب به داروهای خوراکی جواب نداده و خودبه‌خود درمان نمی‌شود و منجر به بروز بیماری سخت و دردناک آندومتریوز می‌شود.

این بیماری چون وابسته به استروژن است رشد و پیشرفت آن در دوران یائسگی متوقف می‌شود.

علائم کیست شکلاتی

کیست شکلاتی ساختاری مشابه مخاط داخلی رحم یا همان آندومتر دارد و چون محتویات داخل این کیست به رنگ قهوه‌ای و قرمز است به آن کیست شکلاتی می‌گویند.

حجم این کیست به دلیل تجمع خون در هر بار قاعدگی بزرگ‌تر و سبب دردهای شدید و گاهی خونریزی غیرطبیعی و در مواردی نازایی می‌شود.

معمولا بیماری آندومتریوز به واسطه حضور کیست شکلاتی از طریق سونوگرافی شکمی ترجیحا واژینال در بیشتر موارد تشخیص داده می‌شود، اما گاهی در مراحل اولیه بیماری به دلیل کوچک و غیرقابل تشخیص‌ بودن کیست‌های شکلاتی، سونوگرافی و حتی ام‌آر‌آی کفایت نمی‌کند و برای پی بردن به علت دردهای لگنی و تشخیص بیماری آندومتریوز نیاز به لاپاراسکوپی بوده که بهترین روش تشخیص و درمان با کمترین عوارض جراحی است.

گاهی برای تشخیص بیماری آندومتریوز از طریق آزمایش خون، میزان مارکر CA-125 سنجیده می‌شود که در بیشتر موارد ارزش تشخیصی نداشته و نباید بیماران نگران بالا بودن آن باشند.

آندومتریوز چیست؟

وقتی بافت داخل حفره رحم (آندومتر) از جایگاه اصلی خود خارج و در جایی غیر از رحم همچون روده، مثانه، کلیه و... رشد کند فرد مبتلا به آندومتریوز است.

بر اثر رشد این بافت در خارج رحم و اتصال به تخمدان، کیست شکلاتی ایجاد می‌شود. در هر بار قاعدگی به دلیل ریزش آندومتر منتشر در خارج رحم و تجمع خون ناشی از آن در محفظه لگنی، دردهای شدیدی به سراغ بیمار خواهد آمد.

درمان با دارو موقتی است

کیست شکلاتی و بیماری آندومتریوز درمان دارویی قطعی ندارد، اما به واسطه برخی داروها می‌توان بیماری و علائم آن را تا مدت طولانی تحت کنترل درآورد البته اگر درمان دارویی جواب ندهد یا بیماری سبب ناباروری شود در شرایط خاصی جراحی توصیه می‌شود.

در گذشته با افزایش سایز کیست، جراحی توصیه می‌شد، اما امروزه بر اساس یافته‌های پژوهشی و با توجه به این که با وجود کیست شکلاتی، برخی بیماران بارور می‌شوند دیگر سایز کیست، ملاک اقدام به جراحی قرار نمی‌گیرد.

جراحی و کاهش ذخیره تخمدانی

شانس موفقیت در جراحی کیست شکلاتی و ضایعات آندومتریوز فقط یک بار است. زیرا در هر بار جراحی به دنبال خروج کیست و ضایعات آندومتریوز قسمتی از بافت تخمدان برداشته خواهد شد و همین عامل، موجب کاهش ذخیره تخمدانی شده و شانس باروری را در آینده کم خواهد کرد.

بر این اساس برای جراحی آندومتریوز باید به مراکز فوق‌تخصصی و متخصصان مجرب این رشته مراجعه شود.

ریسک ابتلای مجدد، پس از جراحی

اگر طی اولین جراحی، جدار کیست شکلاتی و ضایعات آندومتریوز به طور کامل خارج شود در بازه زمانی پنج سال فقط 15-5 درصد و طبق برخی گزارش‌های تحقیقاتی تا 35 درصد احتمال عود مجدد بیماری وجود دارد، اما اگر جراحی موفقیت آمیز نباشد بلافاصله پس از چند ماه بیماری بازگشت خواهد کرد.

چکاپ منظم بیمار پس از عمل

پس از جراحی بیمار باید هر شش ماه یکبار سونوگرافی شود و برای جلوگیری از عود مجدد تا دو سال دارو مصرف کند. البته اگر بیمار قصد بارداری داشته باشد مصرف دارو قطع خواهد شد.

حاملگی می‌تواند مشابه دارو با توقف در تخمک‌گذاری به پیشگیری از عود بیماری کمک شایانی کند. احتمال سرطانی شدن این بیماری بسیار اندک و یک در هزار است.

تاثیر تغذیه در بهبود کیست‌های تخمدان

تغذیه نقش چندان تعیین‌کننده‌ای در درمان یا ابتلا به کیست‌های تخمدانی ندارد. اما مصرف غذاهای ناسالم در افراد مبتلا به کیست می‌تواند سبب تشدید یا عود علائم شود.

در بیمارانی که به میزان زیاد از گوشت قرمز، سویا، سوسیس و کالباس، فرآورده‌های پرچرب، نوشیدنی‌ های حاوی کافئین و کولادار و داروهای استروژنی استفاده می‌کنند احتمال وخامت بیماری وجود دارد.

ضمن این که مصرف محصولات حاوی فیبر بالا همچون میوه و سبزیجات می‌تواند با کمک به تنظیم ترشح استروژن از شدت علائم بیماری طی درمان بکاهد.

نقش مکمل‌ها در تسریع درمان

تاکنون در مورد نقش مکمل‌ها در کنترل و درمان کیست‌های تخمدان تحقیقات علمی ثابت شده‌ای صورت نگرفته است، اما با توجه به این که از علل بروز کیست و بیماری آندومتریوز علاوه بر دخالت ژن که اصلی‌ترین است، نقص سیستم ایمنی، آلودگی هوا و کمبود ویتامین Dمطرح است می‌توان با مصرف ویتامین‌های C و E که نقش آنتی‌اکسیدانی قوی دارند و همچنین امگا۳ و ویتامین D با نقش ضدالتهابی و تقویت‌کنندگی سیستم ایمنی و از همه مهم‌تر مکمل‌های پروبیوتیک به تسریع درمان و کاهش شدت علائم این بیماری کمک کرد.

منع ورزش‌های پرشی در مبتلایان به کیست

در برخی منابع اینترنتی به بیماران مبتلا به کیست توصیه شده در زمان تخمک‌گذاری با انجام ورزش و فعالیت‌های سنگین می‌توانید به دفع انواع کیست‌های تخمدانی کمک کنید.

دکتر آصف‌جاه تصریح می‌کند ورزش‌های سنگین و پرشی و گاهی نزدیکی در مبتلایان به کیست‌های بزرگ‌تر از 8-5 سانتی‌متر منجر به پیچ‌خوردن و پارگی کیست و در نهایت جراحی اورژانسی می‌شود، اما ورزش‌های هوازی همچون پیاده‌روی و استفاده از تردمیل توصیه می‌شود.

داروهای گیاهی؛ موثر یا بی‌تاثیر؟

در شبکه‌های مجازی، کانال‌های طب سنتی راه‌اندازی شده و برای کلیه بیماری‌ها و همچنین ناراحتی‌ های زنان نسخه‌هایی پیچیده می‌شود اما به گفته دکتر آصف‌جاه به دلیل این که آمار و گزارش‌های علمی معتبری در مورد نتایج اثر نسخه‌های طب سنتی ثبت نشده، نمی‌توان چنین تجویزاتی را از دیدگاه طب نوین تائید کرد اما اگر علائم بیماران با چنین درمان‌هایی تخفیف پیدا می‌کند ما این درمان‌ها را منع نمی‌کنیم، اما افراد باید بدانند با چنین نسخه‌هایی به طور قطعی بیماری‌شان مداوا نخواهد شد و تاثیرات موقتی است.

منبع: جام جم