زمان یائسگی زنان، کیفیت زندگیشان چگونه است؟

یائسگی یا منوپوز پدیده‌ای طبیعی است و به معنای توقف عادات ماهیانه و پایان یافتن قدرت باروری. یائسگی با تغییرات فیزیولوژیکی، روانی و اجتماعی و علائمی نظیر گرگرفتگی، تغییر الگوی خواب، خستگی، تپش قلب، افسردگی و تغییرات خلق‌وخوی، اضافه وزن، دردهای استخوانی و پوکی استخوان همراه است. با توجه به اینکه یک‌سوم زندگی زنان در دوران یائسگی سپری می‌شود، می‌توانند، با تغییر شیوه زندگی، تغذیه مناسب، ورزش و استعمال نکردن دخانیات در دوران باروری بر حفظ سلامت و ارتقای کیفیت زندگی‌شان در زمان یائسگی بیفزایند. به همین منظور اولین سمینار «بهبود کیفیت زندگی در زنان یائسه» در تالار امام خمینی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی برگزار شد. دکتر محمد اسماعیل مطلق، مدیرکل سلامت و جمعیت خانواده وزارت بهداشت، با اعلام اینکه یائسگی دهمین علت بار بیماری‌ها در کشور است گفت: «یائسگی واقعه‌ای فیزیولوژیک است که در گروه سنی ۴۵ تا ۶۰ سال تظاهر می‌کند و واقعیت مهمی در سلامت زنان محسوب می‌شود.» وی اضافه کرد: «عمده خدمات ارائه‌شده در نظام سلامت، طی سالیان گذشته، مربوط به مادران باردار و برنامه‌های تنظیم خانواده و در رده سنی ۲۰ تا ۶۰ سال بوده است.
لیکن تغییر سیمای اپیدمیولوژی بیماری‌ها از واگیردار به غیرواگیر ما را بر آن داشت که نگرش جدیدی در خصوص وضعیت زنان، به‌ویژه زنان ۲۵ تا ۶۰ سال و جمعیت زنان یائسه ۴۴ تا ۶۰ سال، داشته باشیم.» وی تصریح کرد: «زنان در تمام گروه‌های سنی، در مقایسه با مردان، جمعیت بیشتری دارند و عمر متوسط زنان بیش از مردان است. با وجود اینکه زنان بیش از مردان برای دریافت خدمات سلامت مراجعه می‌کنند، معلولیت و ناتوانی در زنان بیشتر و کیفیت زندگی‌شان پایین‌تر است. زنان از منابع مالی و حمایتی کمتری نسبت به مردان برخوردارند.» وی اهم مشکلات و مسائل زنان را از روز تولد تا مرگ شامل بهداشت و بلوغ دختران، تغذیه دختران، آنمی در دختران، خدمات مشاوره‌ای پیش از ازدواج، خدمات تنظیم خانواده، حمایت از زنان برای کمک به سلامت آنان، فرزنددار شدن با فاصله‌گذاری مناسب، سن مناسب بارداری، مشاوره پیش از بارداری، آنمی در زنان جوان باردار، تغذیه زنان باردار، مسائل روانی زنان باردار و خشونت علیه زنان دانست. مدیرکل سلامت و جمعیت خانواده وزارت بهداشت، با بیان این مطلب که کاهش استروژن و یائسگی در زنان مشکلات مضاعفی را بر آنان تحمیل می‌کند، گفت: «بسیاری از کشورها از این موقعیت سنی استفاده کرده و مراکز مشاوره یائسگی راه‌اندازی کرده‌اند. چرا که، با توجه به وسعت و گستردگی مسائل سلامت این گروه سنی، همکاری صحیح کادر پزشکی و پیراپزشکی الزامی است.»
دکتر عصمت باروتی، مشاور وزیر بهداشت در امور زنان، گفت: «افزایش امید به زندگی سبب شده که یک‌سوم زندگی زنان پس از یائسگی سپری می‌شود و اغلب با شکایاتی نظیر گرگرفتگی، پوکی استخوان و درد اندام‌ها همراه است. بنابراین باید شرایطی فراهم شود که زنان پس از یائسگی زندگی با کیفیت مطلوب، بدون درد و بیماری و اختلالات حرکتی و ناتوانی داشته باشند.» وی اضافه کرد: «اگر زنان در سنین باروری تغذیه مناسب، تحرک کافی و اجتناب از عوامل مخاطره‌آمیزی همچون چاقی، کم‌تحرکی، و سیگار داشته باشند و در معرض نور آفتاب قرار گیرند، دارای استخوان‌بندی مناسب می‌شوند و در دوران یائسگی و سالخوردگی کمتر دچار عوارض می‌شوند.»
دکتر مصطفی حمدیه، روانپزشک، در خصوص مشکلات عصبی دوران یائسگی می‌گوید: «بانوان در سنین یائسگی تصور می‌کنند که مشکلات جدی عصبی پیدا می‌کنند، درحالی‌که این تصور غلط است و بیشتر بانوانی با مشکلات عصبی مواجه می‌شوند که در دوران قاعدگی، زایمان و پس از زایمان مشکلات عصبی جدی داشته‌اند. خانم‌ها به‌طور طبیعی در این دوره واکنش‌های عصبی از خود بروز می‌دهند که در حد بیماری نیست.» وی اضافه کرد: «با توجه به اینکه ۱۰ تا ۱۵ درصد زنان در طول زندگی ممکن است دچار افسردگی شوند، فقط در زنانی که سابقه شخصی و خانوادگی بیماری افسردگی را داشته باشند، بیماری عود می‌کند و به درمان‌های دارویی نیاز است.
اگر هورمون‌درمانی و داروهای ضدافسردگی توأماً استفاده شود، مشکلات عصبی این دوره تحت کنترل قرار می‌گیرد. از سوی دیگر، همراهی همسر و فرزندان در کنترل افسردگی زن بسیار مؤثر است و اگر زن یائسه را درک کنند و او را همراهی کنند، می‌تواند به‌خوبی این دوره را طی کند.» دکتر فرح فرزانه، متخصص زنان و فلوشیب انکولوژی زنان، در خصوص شایع‌ترین سرطان‌های زنان در یائسگی، گفت: «سرطان‌های تخمدان، سرویکس (دهانه رحم) و آندومتر (رحم) شایع‌ترین سرطان‌های زنان‌اند. به‌طوری‌که سرطان تخمدان هشتمین، سرطان آندومتر یازدهمین، و سرطان سرویکس سیزدهمین سرطان شایع زنان در ایران در سال ۲۰۰۴ میلادی گزارش شده است.
عوامل خطر سرطان‌ها به یائسگی ربطی ندارد و، با افزایش سن، احتمال ایجاد برخی سرطان‌ها، به‌ویژه سرطان‌های مذکور که در حدود ۵۰ تا ۶۰ سالگی (حوالی سنین یائسگی) رخ می‌دهد، افزایش می‌یابد. ژنتیک، یائسگی دیررس، بلوغ زودرس و استفاده از موادی نظیر پودر تالک در ایجاد سرطان تخمدان مؤثر است، ناباروری هم ممکن است در ایجاد سرطان تخمدان نقش داشته باشد. از آنجایی که تخمک‌گذاری در تخمدان‌های پلی‌کیستیک وجود ندارد و یکی از تئوری‌های ایجاد سرطان تخمدان، تخمک‌گذاری‌های ماهانه است، تخمدان پلی‌کیستیک عامل خطر ایجاد سرطان تخمدان نیست ولی عامل خطری برای ایجاد سرطان رحم است. افزایش هورمون استروژن در سندروم تخمدان‌های پلی‌کیستیک، مهم‌ترین عامل خطر برای سرطان رحم است.» در یک سیکل منظم قاعدگی، از ابتدای سیکل، هورمون استروژن و، از اواسط سیکل، پروژسترون افزایش می‌یابد و قطع همزمان این دو هورمون باعث ریزش دیواره رحم می‌شود.
به علل مختلف، در بعضی از خانم‌ها، میزان استروژن بدون تولید پروژسترون افزایش می‌یابد. از آنجایی که استروژن زیاد باعث افزایش تکثیر سلولی می‌شود، سلول‌های داخل رحم و خطر سرطان رحم را افزایش می‌دهد. بنابراین در زنانی که قرص‌های پیشگیری از بارداری استروژنی استفاده می‌کنند یا زنان یائسه‌ای که با استروژن تنها هورمون‌درمانی می‌شوند یا زنانی که تومورهای تولیدکننده استروژن دارند، در مبتلایان به سیروز کبدی که استروژن در بدنشان از بین نمی‌رود و دفع نمی‌شود، یا در زنانی که به هر علت میزان استروژن در بدنشان بالاست و پروژسترون وجود ندارد، احتمال ایجاد سرطان رحم افزایش می‌یابد. دکتر فرزانه علت اصلی ایجاد سرطان سرویکس را ویروس پاپیلومای انسانی (Human Papilloma Virus) دانست که، در ۷/۹۹ درصد موارد ابتلا، ویروس وجود داشته است.
خوشبختانه واکسن علیه ویروس کشف شده و تأثیرش صددرصد است. انجام تست پاپ‌اسمیر (تست سرطان) از شروع ازدواج تا ۶۵ سالگی هر ۳ تا ۵ سال نیز در تشخیص سرطان سرویکس مؤثر است. بنابراین پیشگیری اولیه و ثانویه برای این نوع سرطان وجود دارد. وی ادامه داد: «از آنجایی که سبک زندگی، تعداد حاملگی، تعداد فرزندان، سن بلوغ، یائسگی و وضعیت اقتصادی‌ـ‌اجتماعی زنان در بروز سرطان‌ها بررسی می‌شود، مشخص شده که سرطان رحم در قشر مرفه و طبقات اقتصادی‌ـ‌اجتماعی بالا و سرطان سرویکس در افراد فقیر با سطح اقتصادی‌ـ‌اجتماعی پایین بروز می‌کند، افرادی که ممکن است از نظر مالی هم فقیر نباشند ولی از نظر فرهنگی فقیر باشند و خود را به یک رابطه جنسی محدود نکنند و یا از وسایل پیشگیری و محافظتی نظیر کاندوم استفاده نکنند.» وی چاقی دوران بارداری و یائسگی را برای ایجاد سرطان تخمدان متفاوت دانست و گفت: «چاقی دوران باروری اگر مانع تخمک‌گذاری شود، احتمال خطر را کاهش می‌دهد، لیکن چاقی و سن بالا، به‌دلیل اینکه استروژن در بافت چربی است نه در بافت تخمدان، احتمال خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش می‌دهد. استفاده درازمدت از قرص‌های پیشگیری از بارداری ۵۰ تا ۸۰ درصد احتمال ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش می‌دهد.»
دکتر فرزانه توصیه کرد زنان یائسه‌ای که لکه‌بینی یا، بعد از نزدیکی، خونریزی دارند به متخصص زنان مراجعه کنند تا، در صورت بروز مشکل، خیلی زود تشخیص داده شود. چرا که سرطان تخمدان علائم زودرس ندارد، لیکن در تاریخچه اکثر بیماران نفخ شکم دیده می‌شود و بیمار اغلب عنوان می‌کند که ۵ تا ۱۰ سال است که به‌دلیل نفخ شکم به متخصص گوارش مراجعه می‌کند. البته هر نفخ شکمی علامت سرطان نیست، ولی خانم‌های با سن بالا و یائسه، در صورت نفخ شکم، احساس فشار روی مثانه، بروز علائم گوارشی نظیر بیرون‌روی زودرس یا یبوست، بهتر است علاوه بر مراجعه به متخصص گوارش به متخصص زنان هم مراجعه کنند و مورد بررسی قرار گیرند.
دکتر شهرزاد زاده مدرس، متخصص زنان و فوق‌تخصص ناباروری، در خصوص یائسگی و مشکلات ناشی از خشکی واژن گفت: «کاهش میل جنسی یکی از مشکلات شایع دوران یائسگی است و بررسی‌ها نشان داده که علت عمده آن خشکی واژن است که قابل درمان است. ضمن اینکه بیماری‌های قلبی‌ـ‌عروقی، دیابت، بیماری‌های استخوانی، عضلانی، آرتروزها، شکستگی‌های اندام‌ها و ناتوانی‌های جسمی و افسردگی در روابط جنسی اثر دارد.» وی اضافه کرد: «قبل از ورود به یائسگی باید آمادگی در زنان ایجاد شود. همان‌گونه که برای بلوغ، دختران جوان را آموزش می‌دهیم، باید علائم یائسگی را هم آموزش دهیم، مسائل اجتماعی و مشکلات جسمی و روحی ناشی از یائسگی را در نظر گیریم و در جهت حل آنها برآییم. اگر زنان را قبل از ورود به ۵۰ سالگی آماده کنیم، پس از ورود به مرحله یائسگی از زندگی لذت می‌برند و زندگی باکیفیتی خواهند داشت.