فاصله بین دو بارداری، بهترین چقدر است؟

روزنامه سلامت: یکی از سوالات رایج خانواده ها، فاصله مطلوب میان بارداری ها برای حفظ سلامت مادر و کودک است. در این مطلب به تحقیقات در این مورد و عوارض عدم فاصله گذاری درست می پردازیم.

آمار و اطلاعات به دست آمده، نشان می دهد میزان مرگ ومیر مادر و نوزاد، عوارض و بیماری های ناشی از بارداری و زایمان در بارداری هایی که فاصله زمانی آن با بارداری قبلی حدود ۳ سال بوده است، نسبت به بارداری که این فاصله حدود ۲ سال بوده کمتر شده است. این آمار و اطلاعات از چهار گروه یعنی خانم های باردار، نوزادان، کودکان زیر یک سال و کودکان زیر ۵ سال به دست آمده است و همه آنها نشان دهنده کاهش عوارض بارداری و زایمان با فاصله ۳ سال از بارداری قبلی است.

در اینجا باید به این نکته اشاره کنم که لزوما تمام بارداری های با فاصله کمتر از ۳ سال به مرگ ومیر یا بیماری در مادر یا نوزاد منجر نخواهد شد اما در یک بررسی آماری در جامعه، این نتایج حاصل می شود. شاید برخی افراد تصور کنند که برنامه تنظیم خانواده برای کاهش تعداد موالید، فاصله ۳ سال را نسبت به ۲ سال پیشنهاد می کند اما همان طور که مدت زمان حداقل ۳ سال مطرح است، باید به حداکثر فاصله ۵ سال نیز توجه شود.

طبق همین بررسی های آماری، اگر فاصله بین دو بارداری به بیش از ۵ سال افزایش یابد نیز عوارض دوران بارداری و زایمان بیشتر می شود. مادرانی که فاصله بارداری آنها به ۶۹ ماه یعنی ۵ سال و نیم می رسد، در بارداری دوم مشکلات بیشتری را نسبت به مادرانی که فاصله دو بارداری آنها کمتر از ۵ سال بوده است، تجربه کرده اند.

از این مقایسه ها، می توانیم به مشکلاتی که امروزه در کشور ما با عنوان مسمومیت دوران بارداری نام برده می شود، اشاره کنیم. علایم مسمومیت دوران بارداری عبارت اند از: افزایش فشارخون دوران بارداری، دفع پروتئین از طریق ادرار و تورم بیش از حد دست ها و پاها که معمولا احتمال بروز آن در خانم هایی که فاصله بین دو بارداری آنها بیش از ۵ سال است، بیشتر است.

چرا ۳ سال فاصله؟

بررسی ها نشان می دهد، وقتی فاصله بین دو بارداری متوالی کمتر از ۳ سال می شود در جمعیت مادران آن جامعه عوارض و بیماری های مختلف بیشتر بروز می کند.

کم خونی مادر:

یکی از این بیماری ها که شیوع آن نسبتا بالاست، آنمی یا کم خونی در مادران است. آمارها نشان می دهد وقتی بارداری های متوالی درست در زمان کمتر از ۳ سال اتفاق می افتد مادر به کم خونی مبتلا می شود. ممکن است این کم خونی به صورت مخفی باشد اما این بیماری زمانی آشکار می شود که آن خانم برای دومین بار در مدت کمتر از ۳ سال باردار شود.

شیردهی بهتر:

نکته دیگر، بحث شیردهی مادر است. طبق گفته تمام پزشکان، نوزاد باید تا ۶ ماه اول زندگی انحصارا با شیر مادر تغذیه شود و معمولا توصیه می شود که این شیردهی تا پایان ۲۴ ماهگی نوزاد در کنار غذای کمکی ادامه یابد. تمام توصیه های پزشکان، شیردهی به نوزاد تا پایان ۲ سالگی است. حال اگر فاصله بین دو بارداری متوالی را دو سال در نظر بگیریم، مادر زمان شیردهی نوزاد اول، باردار خواهد بود و این بارداری در شیردهی نوزاد اول اختلال ایجاد می کند. قطع شیردهی به نوزاد باعث ضعف سیستم ایمنی او می شود که این خود می تواند احتمال بروز بیماری های عفونی در نوزاد اول را افزایش دهد.

تامین مجدد ذخایر بدن مادر:

ما می دانیم که تغذیه جنین در دوران بارداری از طریق خون مادر است. طبیعتا وقتی مادری مبتلا به کم خونی باشد، اکسیژن رسانی و تغذیه جنین نیز مختل می شود و این اختلال روی سلامت جنین تاثیر می گذارد. گذشته از این، جنین برای رشد و تکامل، مواد مورد نیازش را از بدن مادر تامین می کند اما مادر نمی تواند تمام نیازهای جنین را با دریافت روزمره مواد غذایی در اختیار جنین قرار دهد بلکه بخش قابل توجهی از این مواد لازم که به جنین منتقل می شود از ذخایر بدن مادر است مثل کلسیم و برخی از ریزمغذی ها، اما وقتی این ذخایر از بدن مادر برداشته می شود، چه مدت زمان برای جبران و جایگزینی آن در بدن مادر لازم است؟

البته این زمان با توجه به جوامع و وضعیت کشورهای مختلف متفاوت است و با تغذیه مادر و میزان استرس وارده بر او پس از زایمان ارتباط دارد. اما اگر بخواهیم یک میانگین از این زمان ارائه بدهیم، خانم ها حدود ۳ سال زمان احتیاج دارند که این ذخایر را مجددا جایگزین کنند. همچنین وزن، توده بدنی و انرژی مادر با بارداری هایی که فاصله بین آنها کمتر از ۳ سال است، تحت تاثیر قرار می گیرد.

احتمال زایمان زودرس:

بررسی شاخص زایمان های زودرس و پیش از موعد نشان می دهد در مادرانی که فاصله بین دو بارداری آنها کمتر از ۳ سال بوده، احتمال زایمان زودرس افزایش یافته است و نوع زایمان تفاوت نمی کند. شاید بعضی از خانم ها فکر کنند که چون زایمان قبل آنها به صورت طبیعی بوده، رعایت زمان ۳ سال تا بارداری بعدی برای آنها لازم نیست و این مدت زمان فقط برای خانم هایی است که زایمان به صورت سزارین را انجام داده اند. اما فرآیند بارداری در این روند مهم است. وقتی ما از جایگزینی ذخایر بدن مادر، مساله کم خونی و شیردهی صحبت می کنیم، به نوع زایمان و این مسایل ربطی ندارد.

با معضل سن ازدواج چه کنیم؟

امروزه یکی از مهم ترین مسایل مربوط به رعایت فاصله بین دو بارداری در خانم ها به سن مادر برمی گردد. این خانم ها معمولا از دو طرف تحت فشار هستند و قصد دارند در مدت زمانی که در اختیار دارند به هدف خود برسند و دو بارداری و زایمان متوالی داشته باشند. ما نمی توانیم به خانمی که در سن بیش از سی و چند سال ازدواج می کند، بگوییم فقط یک بار باردار شود چون اگر بخواهد فاصله مناسب بین دو بارداری را رعایت کند، سن بارداری دوم او از ۳۵ سال که مرز بارداری در خانم هاست، می گذرد.

توصیه ما برای سن بارداری بین ۲۰ تا ۳۰ سالگی است و سن ۱۸ تا ۳۵ سال به عنوان مرز بارداری محسوب می شود. تنظیم سن ازدواج و بارداری به خانواده و افراد آن باز می گردد و ما به عنوان کارشناس وظیفه داریم، افراد را با خطرات بارداری در سنین بالا و همچنین بارداری های متوالی با فاصله کم آگاه کنیم.

در این میان خانم هایی هستند که پس از ۳۵ سال ازدواج می کنند یا قصد بارداری دارند. به این افراد توصیه می شود تمام مقدمات و بهداشت دوران بارداری را تحت نظر پزشک خود، با بالاترین کیفیت رعایت کنند تا حتی الامکان از عوارض بارداری در سنین بیش از ۳۵ سال فاصله بگیرند.