کم خونی شدید در زنان، درمانش چیست؟

پرسش: چند وقتی است که دچار کم خونی شدید شده ام،‌ زیاد نمی توانم قرص و دارو مصرف کنم. فشار خون و چربی هم دارم. ۳۷ سال سن دارم و سه بار زایمان کرده ام ولی هیچ وقت نتوانستم قرص آهن مصرف کنم.لطفا یک رژیم غذایی مناسب برای جبران کم خونی به من پیشنهاد دهید.


پاسخ: دوست عزیز برای جبران کم خونی، آن هم کم خونی شدید باید حتما توسط پزشک مکمل آهن دریافت کنید و برای اینکه بتوانید آن را تحمل کنید با معده خالی نخورید. کم خونی شدید تنها با مواد غذایی جبران نمی شود.
وزن تان نیز باید متعادل شود. لطفا مشخصات کامل خود را شامل (قد- وزن- سن- جنس ) خود را بگوئید تا راهنمایی تان کنم.

کم خونی
کم خونی وضعیتی است که درآن ، تعداد یا اندازه گلبول های قرمز یا مقدار هموگلوبین موجود درخون کاهش یافته و تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن بین خون و سلول ها دچار اختلال می شود . از علل ایجاد کننده کم خونی می توان کمبودهای
تغذیه ای ، خون ریزی ، ناهنجاری های ژنتیکی ، بیماریهای مزمن یا مسمومیت های دارویی را نام برد . منظور از کم
خونی های تغذیه ای ، کم خونی هایی است که در اثر دریافت کم مواد مغذی ایجاد می شوند .
از مهم ترین مواد غذایی جهت خون سازی ، که کمبود آن در خون بدن موجب بروز کم خونی می شود می توان به آهن ، ویتامینB12 و اسید فولیک اشاره کرد که از بین آنها کم خونی ناشی از فقر آهن یکی از شایع ترین نوع کم خونی تغذیه ای است .
کم خونی ناشی از فقر آهن
فقرآهن یکی از شایع ترین اختلالات تغذیه ای در کشور های در حال توسعه و مهمترین نوع کم خونی تغذیه ای در کودکان و زنان ، در سنین باروری است که با ایجاد گلبول های قرمز کوچک و کاهش میزان هموگلوبین مشخص می شود . اگر چه پیامدهای اقتصادی و اجتماعی کم خونی فقرآهن به صورت کمّی محاسبه نشده ولی لازم است به این نکته توجه شود که این بیماری سبب اتلاف منابع و مراقبت های بهداشتی ، کاهش بهره وری در اثرافزایش میزان مرگ و میر ، ابتلا به بیماری در مادران و کودکان و بالاخره کاهش ظرفیت جسمی و روانی در بخش بزرگی از جامعه می شود .

میزان نیاز به آهن
میزان نیاز به آهن براساس سن ، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی افراد متفاوت است . مثلاً زنان باردار به علت افزایش حجم خون ، رشد جنین و جفت ، و سایر بافتها به آهن بیشتری نیاز دارند . به همین دلیل بیش از سایرین در معرض خطر کم خونی قرار دارند . در شیر خواران - در صورت سلامت مادر- ، میزان آهن موجود در شیر مادر برای ۴- ۶ ماه اول زندگی کافی است ولی در مورد نوزادانی که با وزن کم متولد می شوند ذخایرآهن کم بوده و باید بعد از ۳ ماهگی آهن اضافی به صورت قطره خوراکی خورانده شود . همچنین بستن پیش از موقع بند ناف نیز به دلیل اینکه نوزاد را از یک سوم کل خونش محروم می کند خطر فقر آهن را افزایش می دهد .

دلایل فقر آهن
دلایل گوناگونی برای فقر آهن وجود دارد که از آن جمله می توان به علل زیر اشاره کرد :
۱ - دریافت نا کافی آهنبه دلیل رژیم غذایی مورد استفادهای که در آن آهن کمی وجود دارد ، مانند بعضی از رژیم های گیاه خواری .

۲ - جذب ناکافی آهن در اثر اسهال ، کاهش ترشح اسید معده ، مشکلات گوارشی یا تداخلات داروئی ( داروهایی مثل کلستیدامین ، سایمتیدین ، پانکراتین ، رانیتیدین و تتراسایکلین. )

۳ - افزایش نیاز به آهن برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی ، نوجوانی ، بارداری و شیر دهی .

۴ - خون ریزی زیاد در دوران عادت ماهانه ، در اثر جراحات و ناشی از هموروئید ، بیماری های بدخیم یا انگل ها .

کمبود آهن در مردان بزرگسال معمولاً در اثر از دست دادن خون است .

علائم کم خونی ناشی از فقر آهن
بعضی از علائم کم خونی آهن عبارتند از :
۱ - رنگ پریدگی زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم

۲ - خستگی زود رس

۳ - بی تفاوتی

۴ - سرگیجه و سردرد

۵ - خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست ها و پاها

۶ - حالت تهوع

۷ - در کم خونی های شدید گود شدن روی ناخن

درمان کم خونی ناشی از فقر آهن
برای درمان کم خونی چند روش وجود دارد که بهترین و کم خطرترین آنها استفاده می شود ؛ بهترین و کم خطرترین راه استفاده از مکمل های خوراکی است . درمان با نمک های ساده آهن ، چون سولفات فرو خوراکی ، کاملاً موثر بوده و به شکل قرص ، کپسول یا مایع است که مصرف آن ها باید تا چند ماه ادامه یابد .
چنانچه این قرص ها با معده خالی مصرف شوند ، جذب آنها بهتر و بیشتر صورت می گیرد ولی در این حالت سبب تحریک معده و بروز مشکلات گوارشی خواهند شد .

عوارض گوارشی ، ناشی از مصرف آهن نظیر تهوع ، دل پیچه ، سوزش قلب ، اسهال یا یبوست را می توان به حداقل رساند ؛ به شرطی که آهن را به میزان کم مصرف کرده و به تدریج به میزان آن افزود تا به حد مورد نیاز بدن برسد. بهتر است قرص آهن ، آخر شب قبل از خواب استفاده شود تا عوارض ناشی از آن کاهش یابد.

ویتامین Cجذب آهن را افزایش می دهد . به همین دلیل معمولاً مصرف ویتامینC به همراه آهن پیشنهاد می گردد . البته علاوه بر درمان دارویی باید به میزان آهن قابل جذب در غذا نیز توجه کرد.

جذب آهن غذا ، اغلب تحت تأثیر شکل آهن موجود در آن می باشد. آهن موجود در پروتئین های حیوانی مانند گوشت گاو، ماهی و پرندگان ( آهن هِم) بیشتر جذب می شود در حالیکه جذب آهن پروتئین های گیاهی مانند سبزی ها و میوه ها ( آهن غیر هم) کم تر می باشد.

باید توجه داشت که ویتامینCجذب آهن سبزی ها و میوه ها( آهن غیرهم) را بیشتر می کند. مصرف چای همراه یا بلافاصله بعد ازغذا نیز می تواند جذب آهن را تا ۵۰ درصد کاهش دهد.

منابع غذایی آهن دار

منابع غذایی آهن دار عبارتند از جگر، قلوه ، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم مرغ ، سبزی های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری ، اسفناج و حبوبات ؛ مثل عدس و لوبیا، هم چنین میوه های خشک ( برگه ها) به خصوص برگه زرد آلو و دانه های روغنی.
عوامل افزایش دهنده جذب آهن و منابع غذایی آنها
۱. اسید سیتریک و اسید اسکوربیک ( ویتامینC) که درآلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، گل کلم، سبزی ها ، آب پرتقال، لیمو شیرین ، لیمو ترش، سیب و آناناس وجود دارند، می توانند عوامل افزایش دهنده جذب آهن در بدن باشند-.
2. اسید مالیک و اسید تارتاریک که در هویج ، سیب زمینی، چغندر، کدو تنبل ، گوجه فرنگی، کلم پیچ و شلغم موجود است ، سبب افزایش جذب آهن می شود.

3. محصولات تخمیری مثل سس سویا نیز در این دسته از عوامل گنجانده می شوند.

توصیه های زیر را به کار بندید :
۱. استفاده از غذاهایی که غنی از آهن می باشند.
2.استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامین در هر وعده غذایی ، جهت جذب بهتر آهن ( مثل پرتقال، گریپ فروت، کوجه فرنگی، کلم، توت فرنگی، فلفل سبزو لیمو ترش)

3.گنجاندن گوشت قرمز، ماهی یا مرغ در برنامه غذایی .

4. پرهیز از مصرف چای و قهوه همراه یا بلافاصله بعد از غذا

5. برطرف کردن مشکلات گوارشی و یبوست

6. تصحیح عادات غذائی غلط ( مثل مصرف مواد غیر خوراکی مانند خاک ، یخ )

7. مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه جهت پیش گیری به موقع و یا بهبود کم خونی

8. استفاده از نان هایی که از خمیر ورآمده تهیه شده اند

9. استفاده از خشکبار مثل توت خشک ، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش که منابع خونی از آهن هستند.

10. استفاده ازغلات و حبوبات جوانه زده .

11. شست وشو و ضد عفونی کردن سبزی هایی که استفاده می کنید.

12. شستن کامل دست ها با آب و صابون ، قبل از تهیه مصرف غذا و پس ازهر باراجابت مزاج .

13. مصرف روزانه یک قرص آهن از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان در زنان باردار.

14. مصرف قطره آهن هم زمان با شروع تغذیه تکمیلی تا پایان 2 سالگی در کودکان .

برای کاهش چربی‌ خون باید بدانید که:

دریافت مقدار مناسب از چهار گروه اصلی غذایی شامل: گروه نان و غلات؛ گروه شیر و لبنیات؛ گروه گوشت، حبوبات، تخم مرغ، و مغزها، گروه میوه‌ها و گروه سبزی‌ها، علاوه بر تامین انرژی و مواد مغذی مورد نیاز روزانه افراد، موجب سلامتی، پیشگیری و کنترل برخی از بیماری‌های مزمن مانند فشار خون بالا ، بیماری های قلبی-‌عروقی و چاقی می‌شود.

با توجه به اینکه مقدار و نوع چربی دریافتی به وسیله رژیم غذایی نقش موثری در بروز برخی از بیماری‌های مزمن از جمله بیماری‌های قلبی‌-عروقی دارد، بنابراین لازم است با تعدیل دریافت چربی رژیم غذایی، میزان چربی خون(کلسترول و تری گلیسیرید) را در حد مطلوب نگه داشت.

سعی کنید وزنتان را در محدوده طبیعی نگه دارید و غذاها را بی نمک مصرف کنید.

20 توصیه برای کاهش چربی مصرفی
۱- جایگزین کردن لبنیات (شیر، ماست، پنیر و...) کم‌چرب به جای لبنیات پرچرب.

۲- جدا کردن پوست مرغ و چربی‌های گوشت قرمز هنگام پاک کردن آنها.

۳- استفاده از روش کبابی، آب پز و بخار پز برای پختن مواد غذایی به جای سرخ کردن آنها.

۴- استفاده از روغن کم در پخت غذاها

۵- استفاده از گوشت‌ سفید (ماهی، مرغ و بوقلمون) به جای گوشت قرمز

۶- کاهش مصرف مارگارین‌(کره گیاهی) و روغن‌ نباتی جامد

۷- استفاده از روغن‌ مایع به جای روغن‌ جامد

۸- استفاده از روغن زیتون در برنامه غذایی روزانه

۹- مصرف کم غذاهای آماده به ویژه غذاهای سرخ کرده (سیب‌زمینی سرخ کرده ، چیپس و...)

۱۰- افزایش مصرف میوه‌، سبزی‌، حبوبات، دانه‌ها و غلات در برنامه غذایی روزانه

۱۱- افزایش استفاده از نان‌های سبوس‌دار

۱۲- کاهش استفاده از نان‌های روغنی

۱۳- کاهش مصرف زبان، دل، مغز، قلوه و جگر

۱۴- کنترل برچسب مواد غذایی برای تعیین میزان و نوع چربی در آنها

۱۵- عدم مصرف، سوسیس و کالباس و سس های چرب مثل سس مایونز

۱۶- تفت دادن سبزی‌ها روی حرارت کم، به جای سرخ کردن آنها

۱۷- استفاده از بستنی میوه‌ای به جای بستنی سنتی

۱۸- جدا کردن چربی از روی سوپ‌ها و آب خورش‌ها پس از سرد کردن آنها

۱۹- خودداری از خرید گوشت چرخ کرده آماده

۲۰- استفاده از آب لیمو یا آب‌غوره همراه با روغن زیتون و ماست به جای سس مایونز در سالاد

۹ توصیه برای غذا خوردن در رستوران
1- خودداری از مصرف کره با پلو

2- استفاده از دوغ یا ماست کم چرب به جای ماست پرچرب

3- خودداری از مصرف زرده تخم مرغ همراه با برنج (در چلوکباب)

4- استفاده از غذاهای بخارپز، آب پز و کبابی به جای غذاهای سرخ کرده

5- استفاده از سس گوجه فرنگی به جای سس مایونز هنگام خوردن ساندویچ

6- انتخاب غذاهای پُر سبزی و کم چرب

7- استفاده از یک سالاد سبزیجات همراه با آب‌لیمو، یا سوپ سبزی کم چرب

8- عدم مصرف غذاهای فوری مانند انواع ساندویچ و پیتزا

9- سئوال کردن از مسئولین رستوران درباره شیوه تهیه و پخت غذا (سرخ کردن، کباب کردن، بخارپز کردن و...)